қазрусeng
:
:
 
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 21 жерде кездесті
11
tegip: inime: oγulïma: anča: ötüledim: qïl yorup: Elteris: qaγanqa: adïrïlmaduq: yaŋïlmaduq: Teŋіri: bilge: qaγanta: adïrïlmalïm: azmalïm: tejin: anča: ötledim: keri: barïγma: bardï: bilge: qaγanïn: budunï: ...bardï: ülügen atqa: : esig: küčüg: berti:
тиiп: iнiме: ұлыма: сонша: өтiндiм: қылық жорытып (кеңес айтып): Елтерiс: қаған(нан): айрылмадық: жаңылмадық: Тәңірi: Бiлге:қаған(нан): айрылмайық: азбайық: дей: сонша: өтiндiм: керi: барығыма (барық-қа): барды: Білге қағанның бүтіні(халқы)... барды: өлеген (өлермен) аттай: iсiн: күшiн: бердi:
Я просил сыновей и младших братьев. Мы посоветовались, не отказались и были верны Ильтерис кагану. Я молился, чтобы не потерять Бильге кагана и не разделиться. Обратно дошли, как смогли. Народ Бильге кагана ... как безудержные, верные лошади служили.
I asked my sons and younger brothers. We consulted, they did not refuse and were faithful to Elteris kagan. I preyed not to lose Bilge kagan and not to separate. We returned back as hard as we could. Bilge kagan’s people served him to the death as faithful horses.
34
tegdiken: Türük: begler: qop bilirsiz: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: anta kisre: Jer Bayïrqu: Uluγ Erkin: yaγï boltï: anï yaŋï: Тürgi Үarаγun: költe: buzdumïz: Uluγ Erkin: azqïŋa: erin: tizip: bardï: Kültegin ...
тидік: Түрік:бектер: көп білерсіз: ол сүңгіні: сонда жоқ (етіп) қысдық: сонда кері кейін: Йер Байырқұ: Ұлық Еркін: жау болды: оны жаңа: Түргі Йарағұн: көлде: бұздымыз: Ұлық Еркін: азғана: ерін: тізіп: барды: Күлтегін:...
Тюркские беки, вы все знаете, что такое нападение! Мы разрушили ту армию тогда. Тогда Великий Иркин земли Байрку стал нашим врагом. Мы разрушили и его у озера Тюрги-Яргун. Великий Иркин бежал вместе с немногими мужами. Культегину было …
Turkish lords, you all know what attacking is! We destroyed that army then. Then Great Irkin of Bayirqu land became our hostile. We destroyed him too at Turgi-Yaraγun lake. The Great Irkin ran away together with few men. Kultegin was...
39
Soγdaq: budun: іtіjin tijin: Jenčü: ügüzüg: keče: Temir Qapïγqa: tegi: süledimiz: anta kisre: Qara Türgeš: budun: yaγï bolmuš: Keŋeres tapa: bardï: biziŋ sü: atï: turïq: azuqï: yoq erti: yablaq kiši: er...
Соғдақ: бүтін (халық): итерейін дейін: Йенчү (Інжу-Сырдария): өзенді: кеше: Темір Қапығқа: тие: сүңгіледіміз: Анда кері: Қара Түргеш: бүтін (халық): жау болды: Кеңерес таман: барды: біздің сүңгі: аты: тұрық: азығы: жоқ еді: жабайы кісі: ер...
Чтобы покорить Согдийский народ, мы прошли до Железных ворот, пересекая Йенчу (Жемчуг-Сырдария) реку. Тогда простой народ Тюргеша восстали в тылу. Мы возвратились в Кенгерес. Наши армейские кони были тощими, и войско не имело никаких провизий, дикий человек, муж …
To subdue Sogdian people, we marched as far as the Iron Gate, crossing over the Pearl (Syrdaria) river. Then common Turgesh people rose in revolt in back. We went back toward Kanaris. Our army horses were lean and army had no provisions. A coward man ...
7
budun: Adïr Qamïšta: yablaq boltï: erti: öze: kelmiš: süsin: Kültegin: ïγïtïp: Toŋra: bir oγuš: alpaγu: on erig: Toŋra tegin yoγïnta: egirip: ölürtümüz: besinči: Ezgenti: Qadïzda: Oγuz: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Az yaγïzïn: binip: tegdi: eki erig: sančïdï: balïqa: barmadï ol sü: anta öltü: Маγï Qorγan: qïšlap: yazïŋа: Oγuz γaru: sü tašqadïmïz: Kültegin: beg bašlayu: aqïtmïz: Oγuz yaγï: оrduγ: basdï: Kültegin:
бүтін (халық): Адыр Қамыста: жабайы: болды: еді:үсті: келді: сүңгісін: Күлтегін: ығытып: Тоңра: бір уыс-ру: Алпауыт: он ерін. Тоңра тегін: жоқтауында: иіріп: өлтірдіміз: бесінші: Езгенті: Қадызда: Оғыз: бірлесе: сүңгілестіміз. Күлтегін: Аз қоңырын: мініп: тиді: екі ерді: шанышды: қалаға: бармады: ол сүңгі: сонда өлді: Мағы Қорған:қыстап: жазында: Оғыз қарай: сүңгі тасыттымыз (жібердік): Күлтегін: бек бастай: ақыттымыз: Оғыз жауы: орданы: басды: Күлтегін:
народ был диким в Адыр Камыше. Культегин поверг армию, которая прибыла раньше, нападая. Мы окружили и убили десять храбрых воинов племени Тонгра на похоронах (принца) Тонратегин. Пятый раз, мы сражались против Огузов в Эзгенти Кадазе. Культегин сел на своего бурого коня Аз и бросился в атаку. Он вонзил копьем двух воинов. Он не шел в город. Та армия была побита там, не добравшись до города. После того, как мы провели зиму в Магы-Кургане, летом мы вышли с армией против Огузов. Культегин возглавлял. Враждебный Огуз напал на лагерь. Культегин
people were coward at Adïr Qamïs. Kultegin put their army, which had come earlier assaulting. We surrounded and killed ten giant warriors of Toŋra tribe at the funeral of (Prince) Toηrategin. Fifthly, we fought against Oguz at Azginti-Qadiz. Kultegin mounted his brown horse Az and attacked. He stabbed two men. He didn't go to city. That army was killed (= defeated) there, not arriving to the city. After we spent winter at Maγï-Qorγan, in spring we marched off with an army against Oguz. Kultegin being in home commanded the camp.
20
barïγma: bardïγ: bardïq: jerde: edgüg:ol erinč: qanïŋ: ügüzče: jügürti: söŋüküg: taγča: yatdï: beglik: urï oγulïŋ: qul qïltïγ: silik qïz oγulïŋ: küŋ qïltïγ: ol bilmedük üčün: yablaqïŋïn: üčün: ečüm qaγan: uča bardï: bašlayu: Qïrqïz qaγanïγ:(balbal: tikdim: )Türük: budunïγ: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: aqaŋïm qaγanïγ:
барғанынша: бардық: барған: жерде: игіні: ол еді екен: қанын:өзенше: жүгірді (ақты): сүйегін: тауша: жатты: бектік: ұрық ұлың: құл болды: сұлу қыз ұлың: күң болды: ол білмедік үшін: жабайылығын (жамандығын): үшін: атам қаған: ұша барды: бастай: Қырғыз қағанды: (балбал:тікдім:) Түрік: бүтін (халық)ты: аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: әкем: қағанды:
ушли. Там, куда вы ушли, ваша (единственная) прибыль была следующим: ваша кровь бежала текла рекой, и ваши кости были навалены как гора; ваши сыновья, достойные стать беками стали рабами, и ваши дочери, благородные красавицы стали служанками. Из-за вашего непонимания и из-за вашей вредности, мой дядя, каган улетел (умер). Первым я установил балбалы (для него), начиная с Киргиз каганских балбалов. Тенгри, который избрал моего отца, кагана,
In places you went away, your (only) profit was the following: your blood ran like a river, and your bones were heaped up like a mountain; your sons worthy of becoming lords became slaves, and your daughters worthy of becoming ladies became servants. Because of your unawareness and because of your mischievousness, my uncle, the kagan, met his death. First I erected balbals (for him) beginning from Kirgiz kagan's. Tengri, which had raised my father, the kagan,
32
Oγuz tapa: süledim: ilki sü: tašqïmïš: erti: ekin sü: ebde: erti: Üč Oγuz: süsi: basa: kelti: yadaγ: yabïz: boltï: tep: alγalï: kelti: sïŋar süsi: ebig barïqïγ: yolγalï: bardï: sïŋar süsi: süŋüšgeli: kelti: biz: az ertimiz: yabïz: ertimiz: Oγuz ...: yaγ...küč bertük: üčün: anta sančïdïm:
Оғыз таман: сүңгіледім: ілкі сүңгі: тасып келген: еді. екінші сүңгі: үйінде: еді: Үш Оғыз: сүңгісі: баса: келді: жадау жаяу: жабыраңқы: болды: деп: алғалы: келді: сыңар: сүңгісі: үйін: барықын (барлығын): жұлғалы: барды: сыңар сүңгісі: сүңгілесгелі: келді: біз: аз едік: жабыраңқы (әлсіз): едік: Оғыз...жау... күш берген: үшін: сонда шанышдым:
воевали с Огузами. (Их) самая лучшая армия напала нас. Их вторая армия осталась в тылу. Они полагали, что мы с трудом провели зиму, слабы и хотели захватить нас. Половина их армии напали с целью разрушить наши дома, строения, половина армии сражалась с нашим войском. Нас было не много, и были мы слабы. Наши враги Огузы... дал нам силу и я боролся.
we had hardly spent winter, were weak and wanted to capture us. Half of their army attacked us to destroy our houses, buildings, another half of the army fought with our army. We were few and weak. Our enemies Oguzes… gave us strength and I fought.
35
igidemiš: /qaγan: /yaŋïltï üze: Teŋiri: ïduq: Jer sub /asra/qaγan: qutï: tapïqlamadï erinč: Toquz: Oγuz: budun: jerin: subïn: ïdïp: Tabγačγaru: bardï: Tabγač: budun: bu jerde: kelti: igidejin: tejin: ... budunïγ:
жинаған: қаған: жаңылды: үсті: Тәңірі: Ыдұқ: Жер су: асты: қаған: құты: табаламады екен: Тоғыз: Оғыз: бүтін (халық): жерін: суын: итеріп: Табғачқа қарай: барды: Табғач: бүтін (халық): бұ жерде: келді: жинайын: дейін:... ...бүтін (халық)ды:
Собравший силу Каган ошибся. Сверху Тенгри, внизу Священная земля и вода не проклинали кагана. Народ девяти Огузов переселились на землю Китая. Табгачский(Китайский) народ ...
Having gathered his force the Kagan was mistaken. Tengri above, below the sacred water did not curse the kagan. The people of Nine Oguzes moved to China. Tabgach (Chinese) people…
40
.....γaqïŋa: subïŋaru: qontï: berije: Qarluq:budun tapa: süle: tep: Tudun: Yamtarïγ: ïtïm bardï: .....Elteber: yoq bolmiš: inisi: bir: qurïγa...
... ғанына: суға қарай: қонды: бергі: Қарлұқ: бүтін (халық) таман: сүңгіле: деп: Тұдұн: Йамтарды: итере барды: ... Елтебер: жоқ болды: Інісі: бір: кері ...
... они поселились у реки. Народ Карлуков на востоке отправил Тудуна Йамтара на войну ... Ельтебер был свергнут. Его младший брат ...
… they had settled at rivers. Karluk people in the east sent Tudun Yatmar to war… Elteber was overthrew. His younger brother…
41
.....arqïšï: kelmedi: anï anča tuyun: tep: süledim: qurïγaru: eki üč kišiligin: tezip bardï: qara budun: qaγanïγ: kelti tep: ög.....qa: at bertim: kečig atlïγ: ...
... керуен: келмеді: оны: сонша тұтамын?: деп: сүңгіледім: кері қарай: екі үш кісілігін: тежеп барды: қара бүтін (халық): қағанды: келді деп: ... ат бердім: кіші атты:...
... не дошел караван. Я напал на них, чтобы захватить. ... Так как приехал сам каган, простой народ ... я дал коня...
… did not reach caravan. I attacked them to capture… as the kagan had came, the common people… I gave a horse…
11
Türüküme: budunuma: jegin: anča qazγanu: bertim: bunča: qazγanup: aqaŋïm qaγan: it jïl: onunč ay: altï otuzqa: uča: bardï: laγzïn: jïl: birinči ay: jeti: otuzqa: yoγ: ertürtim: Buquγ Tutuq:...
Түрікіме: бүтін (халық)ыма: жинай: сонша қаз тұрғызып: бердім: бұнша: қаз тұрғызып (иеленіп): әкем қаған: ит жыл: оныншы ай: алты отызқа: ұша барды: лағзын (доңыз): жыл: бірінші ай: жеті: отызға: жоқтауын: өткіздім: Бұқұғ Тұтұқ: ...
Моих Тюрков, мой народ собрал и установил власть. После установления власти мой отец, каган, двадцать шестого дня десятого месяца года собаки умер (букв. улетел). Семнадцатого числа первого месяца года кабана оплакивали. Букуг Тутук ...
I gathered my Turks, my nation and established the power. After establishing the power, my father, the kagan, died ( litr. flied away) on the twenty sixth day of the tenth month of the Dog year. On the seventeenth day of the first month of the Boar year we mourned over Bukug Tutuk…
11
Üč Qarluq: yablaq ašqïnïp teze bardï quruya On Oqa: kirti: laγ // zin yïlqa: ...Tay Bilge: Tutuqïγ: ......
Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)асып тежей барды: кері Он Оққа: кірді: до//ңыз жылға:...Тай Білге Тұтұқды:...
Три Карлука заблудились (предали нас), ушли на запад и присоединились к Десяти Оккам (Стрелам). В год кабана ... Тай Бильге Тутук ...
Three Karluks lost (betrayed us), went to the east and joined the Ten Arrows. In the year of Boar… Tai Bilge Tutuk…
16
Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім:
Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними).
Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them).
28
...er edmis: ...temis: ičre: biz bulγayïn: temis: tašdïntan: ...//...šayïn: temis: Bašmïl: yaγïdïp: ebim erü: bardï: anï ičgermedim: tašdïnta: Üč Qarluq: Üč Ïduq ta......Ötükente: ben...
...ер жіберген... деген: ішкі: біз бұлыңғырлатайын: деген: тысындан:...//...деген: Басмыл: жаулатып: үйіме қарай: барды: соны ішке енгізбедім: тысында: Үш қарлық: Үш Ұйық т... Өтүкенде: мен:...
... отправил воина ... они сказали мы поднимем смуту внутри, а вы ... снаружи. (Так) Басмыл напал на мой дом. Я не позволил ему войти. Три Карлука в Три Уюк ... в Отюкене я...
…sent a warrior… they said that they rose disturbance inside, and you… outside. (So) Basmyl attacked my house. I did not allow him enter. Three Karluqs in Three Uyuk… in Otuken I …
30
yaγï bol......turup jerin tapa bardï yoγaru yoγardaqïn: sekizinči ay: ben: udu yorïdïm ebimin Er: Esigünte: Yola: költe: qutum anta: ertim: ......
жауы бол... ...п жерін таман бардыжоғары жоғарладың: сегізінші ай: мен қуалай (ұтқылай) жорыттым үйіміді ер: Есігүнте: Йола: көлде: құтым: сонда: едім: ... ...
стали врагами... восьмой месяц преследовал к востоку. Я был тогда у озера Есгинте Йола...
became enemies…eight months pursued toward east. I was at the lake Esginte Yola…
27
süŋüs[dim]...ičgerip igdir bölük......ben anta kisre...ït yïlqa: Üč Qarluq: jablaq saqïnïp: Teze bardï: qurïja On oqqa
сүңгілесті...ішке енгізіп Игдірбөлек......мен сондакейінгі...ит жылға Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)сақтанып: Тезге барды: кері Он Оққа
Сражались …. ввел вовнутрь Игдирболек ….. я тогда на западе … в год Собаки остерегаясь от предательства Уч Карлуков (он) пошел на Тез, обратно на Десять Стрел
1
Uluγ oγulïm: s...bardï
Ұлық ұлым: с... барды:
Мой старший сын ушел в поход.
My elder son went on a campaign.
6
Altun Šuna yïš: kejiki: artγïl tašγïl atdačï Uge Barïšïm: adïrïlu bardï: yïta
Алтын Шұн ойы: киігі: артып тасып атушы Өге Барыс: айырылып барды: жетім
Мой Оге Барыс охотник на сайгаков впадины Алтын Шун разлучился, сирота
My Uge Barïš the hunter on saigas of a hollow Altun Šun was separated, the orphan
2
Otuz: erig: bašlayu: Tutuγqa: bardï...
Отыз: ерді: бастай: Тұтұғқа: барды...
Возглавив тридцать воинов отправился к Тутуку ...
Leading thirty men he went to Tutuγ ...
4
...bir yašïmda: atačïmqa: adïrïndïma:atsïz:
...бір жасымда: атама: ажырандым: атсыз:
... в возрасте одного года расстался с дедом.
... I separated from my grandfather when I was one year old.
8
olurmuš:biŋ (anïŋ): Eli üč yüz yïl: el tutmuš: ančïp: budunï: bardï:
отырған:мың ? (оның): Елі үш жүз жыл: Ел тұтқан:сөйтіп: бүтін (халық)ы:барды:
... они на троне сидели. Триста лет множеством (букв.: тысячами) стран они правили. Потом их народ ...
... they ruled (the country). They ruled over thousand countries for three hundred years. Then their people went ...
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.