TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Iздеу
Анықтамадан Мәтіннен Түрік бітіктен Транскрипциядан Сілтемеден
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 28 жерде кездесті
5
bolmis erinč: oγulï atï: qaγan: bolmis erinč: anta kisre: inisi: ečisin teg: qïlïnmadïq erinč: oγulï: аqaŋïn teg: qïlïnmadïq erinč: bilgesiz: qaγan: olurmïs erinč: yablaq: qaγan: olurmïs erinč: bujruqï: jeme: bilgesiz erinč: yablaq ermis erinč:
болған екен: ұлы аты(аталығы): қаған: болған екен: сонда кері: інісі: атасы тек (сияқты): қылынбағандық (қызмет етпеген) еді: ұлы әкесі тек (сияқты): қылынбағандық (қызмет етпеген) еді: біліксіз: қаған: отырған екен: жабайы: қаған: отырған екен: бұйрығы: да: біліксіз екен: жабайы болған екен:
За ним стал каганом сын. Тогда младший брат не был как старший брат. И сын не пошел в отца. Каганами они были неразумными и дикими. И служители были несведущими и дикими.
and their sons became kagans. But, apparently the younger brothers did not resemble their elder brothers. The sons did not resemble their fathers. Unwise kagans succeeded to the throne. Bad kagans succeeded to the throne.
23
ökün: körügüŋin : üčün: igidmiš: bilge: qaγaŋïn: ermiš barmïš: edgü Еliŋ : kentü :yaŋïltïγ : yablaq : kegürteg : yarаqlïγ : qantan : kelіp : yaňaеltedi : süŋgülüg: qandan: kelіp: süre еltedi: Ïduq Ötüken: /jer…..budun: bardïq: ilgerü: barïγma /
өкін: көрінгенін(бағынған): үшін: білікті: қағанын: еді барды: игі Елің: өзі: жаңылды: жабайы (жаман): кекірттенді: жарақты: қайдан: келіп: жая ертеді:сүңгілі: қайдан: келіп: сүргілей ертеді: Ұйық Өтүкен: /... бүтін (халық): бардық: ілгері: барғанша:/
Раскайся, о том, что подчинялся всякому. Был мудрый каган. Народ сам заблуждался, был упрям. Откуда пришли вооруженные (люди) и разделили вас? Откуда пришли копьеносцы и увлекли вас? Это вы, люди священной Отюкэнской горы, ушли сами.
Because of your unruliness, you yourselves betrayed your wise kagan, who had (always) supported you. And you yourselves betrayed your good realm, which was free and independent. And you (yourselves) caused discord. Where did the armed (people) come from and dispersed you? Where did the lancer come from and carried you away? You, people of sacred Otukan mountains, it was you, who went away.
26
qaγan: olurtadï erinč: neŋ yïlïsïγ: budunqa: olurmadïm: ičre ačsïz: tïšra: tonsuz: yabïz yablaq: budunta: üze: olurtum: inim Kültegin birle: sözlešdimiz: аqaŋïmïz: ečümüz: qaz/γanmïš: budun: atï küsü: yoq bolmazun/
қаған: отыртған еді: нең ылдилы: бүтін (халық)қа: отырмадым: ішінде: ашсыз: тысында: тонсыз. жабы жабайы: бүтін (халық)та: үсті: отырдым: інім Күлтегін бірлесе: сөзге бекідіміз: әкеміз: атамыз: қаз /тұрғызған: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын:/
возвел на престол (меня). Я отнюдь не сел править богатым народом; (напротив,) я стал правителем бедных и несчастных людей, у которых внутри не было пищи и снаружи одежды. Я и Культегин, мой младший брат, посовещались. Чтобы имя и слава народа, которыми правили наш отец и дядя, не погибли, и
enthroned (me). I did not become ruler of wealthy and prosperous people at all; (on the contrary,) I became a ruler of poor and miserable people, who were food-less inside and cloth-less outside. I and Kultegin, my younger brother, consulted together. For the name and fame of people, which our father and uncle had ruled, would not perish, and
39
Soγdaq: budun: іtіjin tijin: Jenčü: ügüzüg: keče: Temir Qapïγqa: tegi: süledimiz: anta kisre: Qara Türgeš: budun: yaγï bolmuš: Keŋeres tapa: bardï: biziŋ sü: atï: turïq: azuqï: yoq erti: yablaq kiši: er...
Соғдақ: бүтін (халық): итерейін дейін: Йенчү (Інжу-Сырдария): өзенді: кеше: Темір Қапығқа: тие: сүңгіледіміз: Анда кері: Қара Түргеш: бүтін (халық): жау болды: Кеңерес таман: барды: біздің сүңгі: аты: тұрық: азығы: жоқ еді: жабайы кісі: ер...
Чтобы покорить Согдийский народ, мы прошли до Железных ворот, пересекая Йенчу (Жемчуг-Сырдария) реку. Тогда простой народ Тюргеша восстали в тылу. Мы возвратились в Кенгерес. Наши армейские кони были тощими, и войско не имело никаких провизий, дикий человек, муж …
To subdue Sogdian people, we marched as far as the Iron Gate, crossing over the Pearl (Syrdaria) river. Then common Turgesh people rose in revolt in back. We went back toward Kanaris. Our army horses were lean and army had no provisions. A coward man ...
7
budun: Adïr Qamïšta: yablaq boltï: erti: öze: kelmiš: süsin: Kültegin: ïγïtïp: Toŋra: bir oγuš: alpaγu: on erig: Toŋra tegin yoγïnta: egirip: ölürtümüz: besinči: Ezgenti: Qadïzda: Oγuz: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Az yaγïzïn: binip: tegdi: eki erig: sančïdï: balïqa: barmadï ol sü: anta öltü: Маγï Qorγan: qïšlap: yazïŋа: Oγuz γaru: sü tašqadïmïz: Kültegin: beg bašlayu: aqïtmïz: Oγuz yaγï: оrduγ: basdï: Kültegin:
бүтін (халық): Адыр Қамыста: жабайы: болды: еді:үсті: келді: сүңгісін: Күлтегін: ығытып: Тоңра: бір уыс-ру: Алпауыт: он ерін. Тоңра тегін: жоқтауында: иіріп: өлтірдіміз: бесінші: Езгенті: Қадызда: Оғыз: бірлесе: сүңгілестіміз. Күлтегін: Аз қоңырын: мініп: тиді: екі ерді: шанышды: қалаға: бармады: ол сүңгі: сонда өлді: Мағы Қорған:қыстап: жазында: Оғыз қарай: сүңгі тасыттымыз (жібердік): Күлтегін: бек бастай: ақыттымыз: Оғыз жауы: орданы: басды: Күлтегін:
народ был диким в Адыр Камыше. Культегин поверг армию, которая прибыла раньше, нападая. Мы окружили и убили десять храбрых воинов племени Тонгра на похоронах (принца) Тонратегин. Пятый раз, мы сражались против Огузов в Эзгенти Кадазе. Культегин сел на своего бурого коня Аз и бросился в атаку. Он вонзил копьем двух воинов. Он не шел в город. Та армия была побита там, не добравшись до города. После того, как мы провели зиму в Магы-Кургане, летом мы вышли с армией против Огузов. Культегин возглавлял. Враждебный Огуз напал на лагерь. Культегин
people were coward at Adïr Qamïs. Kultegin put their army, which had come earlier assaulting. We surrounded and killed ten giant warriors of Toŋra tribe at the funeral of (Prince) Toηrategin. Fifthly, we fought against Oguz at Azginti-Qadiz. Kultegin mounted his brown horse Az and attacked. He stabbed two men. He didn't go to city. That army was killed (= defeated) there, not arriving to the city. After we spent winter at Maγï-Qorγan, in spring we marched off with an army against Oguz. Kultegin being in home commanded the camp.
10
anča: saqïntïm: közde: yaš kelser: etide: köŋülte: sïγat: kelser: yantïru: saqïntïm: qatïγdï: saqïntïm: еk šаd: ulayu: inijigünüm: olγanïm: beglerim: budunum: közi qačï: yablaq: boltačï tep: saqïntïm: yoγčï: sïγtačï: Qïtań: Tatabï: budun: bašlayu:
сонша: сағындым: көзде(н): жас келсе: жас келгенше босап: көңілде (н): сықат: келсе зар (келгенше): тағыда: сағындым (еңіредім): қатты: сағындым: екі шад: ұласу: інішектерім: ұлым: бектерім: бүтін (халық)ым: көз қасы: жабайы (жаман): болғанша: деп: сағындым: жоқтаушы: сықтаушы: Қытаң: Татабы: бүтін (халық)ты: бастай:
Я очень тосковал. Слезы лились с глаз и не останавливались. Горе захватило сердце и уходило. Я оплакивал его долго. Я очень тосковал, горько плакал. Я волновался, что испортятся очи и брови обоих шадов и моих оставленных позади младших братьев, моих сыновей, моих беков и всех моих людей. Я тосковал без него. Возглавляя похоронное шествие из народов Кидань и Татабы,
I mourned badly. Tears dropped down from my eyes and didn't stop. Sorrow captured my heart and didn't pass away. I cried missing him always. I mourned deeply in sorrow. I worried that the eyes and eyebrows of two šads and of my younger brothers left behind, my sons, my lords and all of my people could have been coward. I missed him. Heading mourners and lamenters of Qitaη and Tatabi peoples,
7
yazї: qonuyїn tеser: Türük:budun: ölsekiginte: аňїγ kiši: anča: bošγurur: ermis: їraq erser: yablaq: aγї berür: yaγїl: erser: edgü: aγї berür: tep anča: bošγurur: ermis: bilig: bilmez: kiši: ol sabïγ: alïp: yaγïru: barïp: üküš kiši: ölteg:
жазық: қонайын: десе: Түрiк: бүтін (халық): өлермен болғанда: аңсыз: кiсi: сонша: босаңсытар: екен: жырақ болса: жабайы (жаман): жібек: берер: жақын: болса: игi (жақсы): жібек: берер: деп: сонша: босаңсытар: екен: білік: білмес: кісі: ол сап сөзді: алып: жақындап: барып: күллі өңшең кісі: өлдік:
равнине. Они обманом довели тюркский простой народ до смерти. Они обманывали их, что они дадут плохой шелк, если те будут жить вдалеке, и дали бы хороший шелк, если те жили бы близко к ним. Неблагоразумные люди следовали этим словам, приблизились, и все умерли.
plain. They deceived so much, that led Turkish common people to death. They lied that they would give bad silk if be afar, and would give good silk if they would be close to them. Unwise people followed that words, went close and all died.
6
qïlïnmadïq erinč: oγulï: аqaŋïn teg: qïlïnmadïq erinč:bilgesiz: qaγan: olurmïs erinč: yablaq: qaγan: olurmïs erinč: bujruqï: jeme: bilgesiz ermiš erinč: yablaq ermis erinč: begleri: budunï: tüzsüz üčün: Tabγač budun: teblegin: körlü(üčün: armaqčïsïn:) üčün: inili: (ečili: kеksürtükin: üčün: begli: budunlïγ: )
қызмет етпеген еді: ұлы әкесіндей: қызмет етпеген еді: біліксіз: қаған: отырған екен: жабайы (жаман): қаған: отырған екен: бұйрығы: да: біліксіз болған екен: жабайы (жаман) болған екен: бектері: бүтін (халық)ы: түзусіз үшін: Табғач бүтін (халық): тепкісін: көрген: үшін: арбалғандығы: үшін: інілі: ( аталы:кектескені: үшін: бекті: бүтін (халық)ты:)
как старший брат. И сын не пошел в отца. Каганами они были неразумными и дикими. И служители были несведущими и дикими. И беки, и простой народ были нечестные. Поддавшись китайцам, обманутые отцы и дети стали врагами. Беки и народ восстали друг против друга.
And the son did not take after his father. They were unintelligent and wild. The servants were ignorant and wild too. Beks and common people were dishonest. Yielded to Chinese people, deceived fathers and children became enemies. Beks and common people rose against each other.
19
Türük: budun: Еliniŋ: törügün: kim: artatï: udаčï erti: Türük: budun: ertіz: ökün: körügüŋin: üčün: igidmiš: qaγaŋïn: ermiš: barmïš: edgü Еliŋе: kentü yaŋïltïγ: yablaq: kegürteg: yarаqlïγ: qantan: kelіp: yayaеltedi: süŋgülüg: qandan: kelіp: süre еltedi: /Ïd/uq Ö/tüken: / Jïš budun: bardïq: ilgerü: (barïγma ) bardïγ: qurïγaru:
Түрік: бүтін (халық): Елін: төрелігін: кім: артқызады: күшейтеді: Түрік: бүтін (халық): едіміз: өкін: көрінгенін(бағынған): үшін: игілік екен: қағанын: еді: барды: игі Еліңе: өзі жаңылды: жабайы (жаман): кекірттенді: жарақты: қайдан: келіп: жаяу ертеді: сүңгілі: қайдан: келіп: сүргілей ертеді: Ұйық Өтүкен: Йыш бүтін (халық): бардық: ілгері: барғанынша: бардық: кері қарай:
кто же будет укреплять и усилит Тюркское государство и власть? /Тюрки были целостным народом…/ О, Тюркский народ, покайтесь! Вы стали непокорны и предали вашего мудрого кагана, кто (всегда) поддерживал вас, и вы предавали ваше царство, которое было свободно и независимо, и вы сами вызвали разногласие. Откуда пришли вооруженные (люди) и разделили вас? Откуда пришли копьеносцы и увлекли вас? Это вы, люди священной Отюкенской горы, ушли сами. Те, кто из вас хотел идти на восток, ушли; и те, кто хотел идти на запад,
what could destroy your state and power? О Turkish people, regret and repent! Because of your unruliness, you yourselves betrayed your wise kagan, who had (always) supported you. And you yourselves betrayed your good realm, which was free and independent. And you (yourselves) caused discord. Where did the armed (people) come from and dispersed you? Where did the lancer come from and carried you away? You, people of sacred Otukan mountains, it was you, who went away. Those (of you), who meant to go to east went to east, and those (of you), who meant to go to west went to west.
20
barïγma: bardïγ: bardïq: jerde: edgüg:ol erinč: qanïŋ: ügüzče: jügürti: söŋüküg: taγča: yatdï: beglik: urï oγulïŋ: qul qïltïγ: silik qïz oγulïŋ: küŋ qïltïγ: ol bilmedük üčün: yablaqïŋïn: üčün: ečüm qaγan: uča bardï: bašlayu: Qïrqïz qaγanïγ:(balbal: tikdim: )Türük: budunïγ: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: aqaŋïm qaγanïγ:
барғанынша: бардық: барған: жерде: игіні: ол еді екен: қанын:өзенше: жүгірді (ақты): сүйегін: тауша: жатты: бектік: ұрық ұлың: құл болды: сұлу қыз ұлың: күң болды: ол білмедік үшін: жабайылығын (жамандығын): үшін: атам қаған: ұша барды: бастай: Қырғыз қағанды: (балбал:тікдім:) Түрік: бүтін (халық)ты: аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: әкем: қағанды:
ушли. Там, куда вы ушли, ваша (единственная) прибыль была следующим: ваша кровь бежала текла рекой, и ваши кости были навалены как гора; ваши сыновья, достойные стать беками стали рабами, и ваши дочери, благородные красавицы стали служанками. Из-за вашего непонимания и из-за вашей вредности, мой дядя, каган улетел (умер). Первым я установил балбалы (для него), начиная с Киргиз каганских балбалов. Тенгри, который избрал моего отца, кагана,
In places you went away, your (only) profit was the following: your blood ran like a river, and your bones were heaped up like a mountain; your sons worthy of becoming lords became slaves, and your daughters worthy of becoming ladies became servants. Because of your unawareness and because of your mischievousness, my uncle, the kagan, met his death. First I erected balbals (for him) beginning from Kirgiz kagan's. Tengri, which had raised my father, the kagan,
21
ögüm qatunïγ: kötürіgme: Teŋіri: Еl bеrigme: Teŋіri: Türük: budun: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: özümüz: ol Teŋіri: qaγan: olurtadï erinč: neŋ yïlïsïγ: budunta: üze: olurmadïm: ičre ačsïz: tïšra: tonsuz: yabïz yablaq: budunta: (üze: olurtum: inim Kül) tegin eki šad: birle: sözlešdimiz: аqaŋïmïz:
шешем-өгейім қатұнды: көтеруші: Тәңірі: Ел беруші: Тәңірі: Түрік: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: өзіміз: ол Тәңірі: қаған: отыртған еді: нең ылдилы: бүтін (халық)қа: үстіне: отырмадым: ішінде: ашсыз: тысында: тонсыз.жабы жабайы: бүтін (халық)та: ( үсті: отырдым: інім Күл ) тегін екі шад: бірлесе:сөздестіміз: әкеміз:
и мою мать-мачеху катун, и который предоставил им государство, чтобы имя и слава Тюркского народа не погибло, (тот Тенгри) возвел на престол (меня). Я отнюдь не сел править богатым народом; (напротив,) я стал правителем бедных и несчастных людей, у которых внутри не было пищи и снаружи одежды. Я и Культегин, мой младший брат, посовещались. Чтобы имя и слава народа, которыми правил наш отец
my mother, the katun, and which had granted them a state, For the name and fame of the Turkish people would not perish, (that Tengri) enthroned (me). I did not become ruler of wealthy and prosperous people at all; (on the contrary,) I became a ruler of poor and miserable people, who were food-less inside and cloth-less outside. I and Kultegin, my younger brother, consulted together. For the name and fame of people, which our father
30
кöni: tegdük: üčün: yaγï boltï: bir jïlqa: törüt: yolï: süŋüšdüm:eŋ ilki: Toγu Balïqda: süŋüšdüm: Toγula: ügüzüg: jüzti: kečip: sü kelti: ekinti: Antarγuda: süŋüšdüm: süsi: sančdïm: ...üčünči: ... süŋüšdüm: Türük: budun: Аdaq Qamïšdï: yablaq:
нақты: тигендері: үшін: жау болды: бір жылға: төрт: жолы: сүңгілесдім: ең ілкі: Тоғұ Балықда: сүңгілесдім: Тоғұла: өзенді: жүзді: кешіп: сүңгі келді: екінті: Антарғұда: сүңгілесдім: сүңгісін: шанышдым: үшінші: ... сүңгілесдім: Түрік: бүтін (халық): aдақ Қамышда: жабыраңқы (жаман):
они восстали против нас. за год мы сражались четыре раза. Сначала мы сражались в городе Тогу. Переправившись через реку Тогула, наступили войска. Во второй раз, я сражался в Антаргу. Сразил их войско. Третий раз сражался... Тюркский народ испортился в Адак Камыше,
They rose against us. We fought four times a year. First we fought in town Togu. Having crossed the Togula river the army attacked. The second time I fought in Antargu. Bit their army. And fought the third time. In Adak Kamysh the Turkic people had deteriorated.
5
ermis: süčig: sabїŋa: jїmšaq: aγїsїŋa: аrturїp: üküš: Türük: budun: ölteg: Türük: budun: ölsekiŋ: berje: Čuγay: Yїš: Тügeltin: yazї: qonuyїn tеser: Türük: budun: ölsekiginte: аňїγ kiši: anča: bošγurur: ermis: їraq erser: yablaq: aγї berür: yaγїl: erser: edgü: aγї berür: tep anča: bošγurur: ermis: bilig:
екен: сүйкiмдi: сөзi: жұмсақ: жібегіне: арқаланып: күллi: Түрiк: бүтін (халық): өлдiк: Түрiк: бүтін (халық): өлерсің: бергі (жаққа): Чұғай: Йыш: Түгелтен: жазық: қонайын: десе: Түрiк: бүтін (халық): өлермен болғсонда: аңсыз: кiсi: сонша: босаңсытар: екен: жырақ болса: жабайы: жібек: берер: жақын: болса: игi: жібек: берер: деп: сонша: босаңсытар: екен: білік:
Будучи обманутым их сладкими словами и мягким шелком, вы тюркский народ, умирали. Тюркский народ намеревался обосноваться в горах Чугай на юге на Тугельтинской равнины. Они обманом довели тюркский простой народ до смерти. Они обманывали их, что они дадут плохой шелк, если те будут жить вдалеке, и дали бы хороший шелк, если те жили близко к ним.
Being deceived by their sweet words and soft silk, you Turkic people, were dieing. Turkic people intended to settle down in the Chugai mountains in Tugeltin plain in the south. They brought the Turkic people to death by deceiving. They deceived them that would they give bad silk if they lived far from them and would give good silk if they lived near.
11
Üč Qarluq: yablaq ašqïnïp teze bardï quruya On Oqa: kirti: laγ // zin yïlqa: ...Tay Bilge: Tutuqïγ: ......
Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)асып тежей барды: кері Он Оққа: кірді: до//ңыз жылға:...Тай Білге Тұтұқды:...
Три Карлука заблудились (предали нас), ушли на запад и присоединились к Десяти Оккам (Стрелам). В год кабана ... Тай Бильге Тутук ...
Three Karluks lost (betrayed us), went to the east and joined the Ten Arrows. In the year of Boar… Tai Bilge Tutuk…
17
Tay Вilge: Tutuq: yablaqïn: üčün: bir eki atlïq: üčün: qara: budunïm: öltiŋ: jetdeŋ: yaŋa ičik ölmeči: jetmeči: sen tedim: jiče: isig: küčüg: bergil: tedim: eki ay kütdim: kelmedi: sekizinč ay: bir yaŋïqa: sü yorïyïn: tedim: tuγ: tašqïr: erikli:
Тай Білге: Тұтық: жабайын (жаман): үшін: бір екі атты: үшін: қара: бүтін(халық)ым: өлдің: жеттің: жаңа іші өлмеші: жетпесі: сен дедім: игі (жетерінше): істі: күшті: бергей: дедім: екі ай күттім: келмеді: сегізінші ай: бір жаңасы: сүңгі жорытайын: дедім: ту: тасушы тасқыр: ерікті:
Из-за подлого Тай-Бильге Тутука, из-за нескольких ничтожеств, о, мой простой народ, ты погиб! Я просил тебя по доброму служить мне. Я ждал два месяца. (Ты) не пришел. Я решил вступить в поход первого числа восьмого месяца. Знаменосец
Because of mean Tai-Bilge tutuq, because of some nothingness, oh, my common people. You died! I asked you kindly to serve me. I was waiting for two months. (You) did not come. I decided to go on campaign on the first of the eighth month. A flag carrier
27
süŋüs[dim]...ičgerip igdir bölük......ben anta kisre...ït yïlqa: Üč Qarluq: jablaq saqïnïp: Teze bardï: qurïja On oqqa
сүңгілесті...ішке енгізіп Игдірбөлек......мен сондакейінгі...ит жылға Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)сақтанып: Тезге барды: кері Он Оққа
Сражались …. ввел вовнутрь Игдирболек ….. я тогда на западе … в год Собаки остерегаясь от предательства Уч Карлуков (он) пошел на Тез, обратно на Десять Стрел
6
adïγlï : toŋuzlï : art : üze : soqusmis : ermis : adïγïŋ : qarnï : yarïlmis : toŋuzuŋ : azïγi : sïnmis : tir : anča : biliŋ : yablaq : ol.
Аюлы доңызды (екеуі) өткел үстінде кезіккен (соғысқан) екен. Аюдың қарыны жарылған. Доңыздың азуы сынған дер. Сонша біліңдер: жаман ол!
Говорят: медведь с кабаном столкнулись на переправе. Брюхо медведя было разодрано. Клыки кабана были сломаны. Знайте так: это плохо.
A bear and a boar met on a pass. (At fight) the bear's belly was slit open (and) the boar's tusks were broken, it says. Know thus: This is bad.
8
altun : baslïγ : yïlan : men : altun : quruγsaqïmin : qïlïčïn : kesipen : özüm : yul : intin : basïmïn : yul : ebintin : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Алтын басты жыланмын. Алтын құрсағымды қылышпен кескенде өзім жұлындым. Жұлынған басым үйде дер. Сонша біліңдер: жаман ол!
Говорят: я – змея с золотой головой. Когда мой золотой живот перерезали мечом, я выпал из себя. Голова моя осталась дома. Знайте так: это плохо!
I am a golden-headed snake. When my golden stomach was cut with a sword, I pluck out. My head left in house, it says. Know this: This is bad.
9
uluγ : eb : örtenmis : qatiŋa : tegi : qalmaduq : büküŋe : tegi : qodmuq : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Ұлық үй өртенді. Түбіне дейін қалмады. Төбе қабатына дейін күйді дер. Сонша біліңдер! Жаман ол!
Говорят: большой дом сгорел. Не осталось даже основания. Не осталось даже крыши. Так знайте: это плохо!
A big house was burnt down. Nothing remained right to its floors. Nothing was left right to its upstairs, it says. Know thus: This is bad.
16
toruq : at : semriti : yirin : öpen : yügürü : barmis : utru : yirde : oγri : soqusup : tutupan : minmis : yiliŋe : qudursuγïŋa : tegi : yaγrïpan : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋ : yablaq : ol.
Тұралау ат семіріпті. Жерін сүйіп жоғары барыпты. Басқа жерде ұры кезігіп ұстап мініпті. Жалына жонына дейін жараланған қамшыға салғанда тұрар дер. Сонша біліңдер! Жаман ол!
Говорят: тощая лошадь пожирнела. Она пошла верх по пастбищу. В другом пастбище встретился вор, он поймал ее и сел на нее верхом. (Лошадь) была в коростах от гривы до хвоста. Говорят, только хлыстом ее можно заставить встать. Так знайте: это плохо!
A lean horse fattened itself. It went up grazing. A thief came across on that place. He caught and mounted it. (The horse), having galled up to its mane and tail, stands only if whip, it says. Know thus: This is bad.
25
eki : öküzüg : bir : buqursïqa : kölmïs : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋ : yablaq : ol.
Екі өгізді бір дәртеге жегіпті. Қамалып тұра беріпті дер. Сонша біліңдер! Жаман ол!
Говорят: (некто) запряг двух волов в одну упряжку. И они, не будучи в состоянии идти, стояли. Так знайте – это плохо!
(Someone) harnessed two oxen to one wooden plough. They stand still without being able to move, it says. Know thus: This is bad.
33
kidizig : subqa : suqmis : taqï : ur : qatïγdï : ba : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Киізді суға салыпты (сұғыпты). «Тағы ұр! Қатты ма?» дер. Сонша біліңдер. Жаман ол.
Положили войлок в воду. «Еще бей! Он окреп?» сказали. Так знайте – это плохо.
(A man) put the felt into water. “Beat it more! Is it tight?”, it says. Know thus: This is bad.
37
bir : qarï : öküzüg : bilin : biče : qumursγa : yimis : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Бір кәрі өгіздің белін кесе құмырсқа жепті. Қозғала алмай тұрар дер. Сонша біліңдер: жаман ол!
Говорят: одного старого вола заели муравьи. Не будучи в состоянии двигаться, он стоял. Так знайте – это плохо!
An old ox was eaten by ants, gnawing around its belly. It lays down without being able to move, it says. Know thus: This is bad.
39
atïγïγ : terterü : kisemis : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Атты теріс кісендепті. Қозғала алмай тұрар дер. Сонша біліңдер: жаман ол.
Говорят: коня отпутали неправильно, и (он) будучи не в состоянии двигаться, стояло. Так знайте – это плохо!
They fettered a roan horse crosswise. It stands, without being able to move, it says. Know thus: This is bad.
43
toγan : ügüz : qusï : quslayu : barmis : utru : talïm : qara : qus : qopupan : barmis : tir : anča : bilïŋler : yablaq : ol.
Сұңқар-құс өзен құсын аулай барыпты. Басқа жыртқыш қара құс қалықтап барыпты дер. Сонша біліңдер. Жаман ол.
Говорят: сокол отправился за добычей в озеро. Другая хищная черная птица взлетела навстречу. Так знайте – это плохо.
A falcon went hunting river birds. (Suddenly) a predatory eagle flew up to meet it, it says. Know thus: This is bad.
65
semiz : at : aγzï : qatïγ : boltï : idisi : umaz : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Семіз ат аузы қатты болды. Иесі (аша) алмады дер. Сонша біліңдер: жаман ол.
Говорят: рот жирной лошади затвердел. Хозяин (лошади) не смог (открыть). Так знайте – это дурно.
A fat horse's mouth became hard. Its master cannot do anything (to heal it), it says. Know thus: This is bad.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.