Iздеген сөз 189 жерде кездесті |
|
1 | |
Öze Kök: Teŋіri[132] : asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs: kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan[133] :Estemi qaγan[134] :olurmïš: olurupan: Türük: budunïγ: Elin: törüsün: tuta: bermis: iti: bermis:
|
Үсті Көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаратылғанында): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаратылды): кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған: отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді:
|
Когда наверху голубое Тенгри, а внизу бурая Земля возникли, сотворен был меж ними сын человеческий. Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. |
When the blue sky above and the brown earth below were created, between them a human being was created. Over the human beings, my ancestors Bumin Kagan and Istemi Kagan ruled. They ruled people by Turkish laws, they led them and succeeded. |
4 | |
kergek: bolmus: yoγučï: sïγïtčï: öŋre: kün: toγusïqta[138] : Böküli: Čölüg el[139] :Tabγač: Tüpüt[140] : Apar [141] :Purum[142] :Qïrqïz[143] : Üč Qurïqan[146] :Otuz Tatar[144] : Qïtaň [145]: Tatabi[147] : bunča: budun: kelipen: sïγïtamïs: yoγulamïs: antïγ: külüg: qaγan: ermis: anta kisre: inisi: qaγan:
|
керек (қайтыс): болды: жоқтаушы: сықтаушы: өңірге (шығысқа): күн: тумысында: Бөкүлі: Шөлүк ел: Табғач-қытай: Апар: Пұрым: Қырғыз: Үш Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: бұнша: бүтін (халық): келіп: жылап -сықтады: жоқтады: соншалықты: атақты (көлік): қаған: еді: сонда кері (кейін): інісі: қаған:
|
Умерли они. На похороны пришли послы от Боклий Чолли, Табгач-Китая, Аваров, Тибета, Рима, Кыркызов, Уч-Курыканов, Отуз-Татаров, Киданей, Татабов, столь много народу пришли оплакивать великого кагана. Столь прославленным был он каган! За ним стал его младший брат каганом. |
They (the lords) thus passed away (lit.: 'flied away to Tengri'). As mourners and laments there came from the east, the representatives of the people of the Böküli Čölüg (Korea), Tabγač (Chinese), Avar, Rome, Kirgiz, Uc-Quriqan, Otuz-Tatar, Qitaŋ and Tatabi, this many people came and mourned and lamented. So famous kagans were they. Then the younger brothers became kagans, |
5 | |
bolmis erinč: oγulï atï: qaγan: bolmis erinč: anta kisre: inisi: ečisin teg: qïlïnmadïq erinč: oγulï: аqaŋïn teg: qïlïnmadïq erinč: bilgesiz: qaγan: olurmïs erinč: yablaq: qaγan: olurmïs erinč: bujruqï: jeme: bilgesiz erinč: yablaq ermis erinč:
|
болған екен: ұлы аты(аталығы): қаған: болған екен: сонда кері: інісі: атасы тек (сияқты): қылынбағандық (қызмет етпеген) еді: ұлы әкесі тек (сияқты): қылынбағандық (қызмет етпеген) еді: біліксіз: қаған: отырған екен: жабайы: қаған: отырған екен: бұйрығы: да: біліксіз екен: жабайы болған екен: |
За ним стал каганом сын. Тогда младший брат не был как старший брат. И сын не пошел в отца. Каганами они были неразумными и дикими. И служители были несведущими и дикими. |
and their sons became kagans. But, apparently the younger brothers did not resemble their elder brothers. The sons did not resemble their fathers. Unwise kagans succeeded to the throne. Bad kagans succeeded to the throne. |
11 | |
subï: anča temis: Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun bolčun tejin: аqanïm: Elteris qaγanïγ: ögüm: Elbilge qatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup:
jügürü: kötürmüs erinč: aqanïm: qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs: tašïra:
|
Суы: сонша деген: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық) болсын дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем («өгейім»): Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерген еді: әкем: қаған: жеті: жиырма: (батыр)ерін: тасалады: тасалай (сыртқа):
|
вода сказали: "дабы не исчез Тюркский народ, дабы вновь стал страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев. |
and Water said as follows: "in order to Turkish people would not go to ruin and in order to it should be a nation again", they rose my father Ilteris Kagan, and my mother Ilbilga Katun, to the top and sat them upwards on the throne. My father, the kagan, gathered together seventeen brave lords. |
14 | |
Jabγuγ: Šadïγ[149] : anta: bermis: berje: Tabγač: budun: yaγï: ermis: jïrïya: Baz qaγan: Toquz Oγuz [150]: budunï: yaγï: ermis: Qïrγïz: Qurïqan: Otuz Tatar: Qïtaň:
Tatabï: qop: yaγï: ermis: аqanïm: qaγan: bunča:...
|
Йабғұны: Шадты: сонда: берді: бергі: Табғач: бүтін (халық): жауы еді: арғы қарай: Баз қаған: Тоғұз Оғыз: бүтін (халық): жау: еді: Қырғыз: Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: көп: жау: еді: әкем: қаған: бұнша:...
|
И дал им двух правителей, ябгу и шада. Китайские люди были нашими врагами на юге, люди Токуз(Девяти)-Огузов на севере под начальством Баз Кагана были нашими врагами. Киргизы, Куриканы, Тридцать татар, Кидань и Татаби – они все были враждебны к нам. Мой отец, каган, |
And gave them two rulers, a yabgu and a šad. Chinese people were our enemy in south, Tokuz-Oguz people in north with Baz Kagan on head were our enemies too. The Kirgiz, Quriqan, Otuz-Tatar, Qitaŋ and Tatabi – they all were hostile to us. My father, the kagan, |
20 | |
...bars beg: erti: qaγan at: bunta: biz: bertimiz: siŋilim: qunčuyum: bertimiz: üze yaŋïltï: qaγanï: ölti: budunï: küŋ qul: boltï: Kögmen: Jer sub: idsiz: qalmazun tejin: az Qïrqïz: budunïγ: jarat...
|
... барыс бек: еді: қаған ат(+ын): бұнда: біз: бердік біз: сіңілім: ханшайым: бердік біз: үсті жаңылды: қағаны: өлді: бүтін (халық): күң құл: болды: Көгмен: жер су: иесіз: қалмасын: дейін: Аз Қырғыз: бүтін (халық)ты: жарат...
|
был Барыс бек. Мы дали ему титул кагана в то время. Мы отдали ему мою младшую сестру, принцессу, в жены. Но он предал (нас). (В результате) каган умер, а его люди стали рабами. Чтобы земля Когмен не осталась без правителя, народ Аз Киргиз ….. |
was Bars Beg. It was we, who had given him the title of kagan. We had also given him my younger sister, the princess, in marriage. But, he betrayed (us). (As a result) the kagan was killed and people became slaves and servants. In order the Kogman land would not remain without a ruler, we organized the Az and Kirgiz peoples, and then we came (back) and fought. |
26 | |
qaγan: olurtadï erinč: neŋ yïlïsïγ: budunqa: olurmadïm: ičre ačsïz: tïšra: tonsuz: yabïz yablaq: budunta: üze: olurtum: inim Kültegin birle: sözlešdimiz: аqaŋïmïz: ečümüz: qaz/γanmïš: budun: atï küsü: yoq bolmazun/
|
қаған: отыртған еді: нең ылдилы: бүтін (халық)қа: отырмадым: ішінде: ашсыз: тысында: тонсыз. жабы жабайы: бүтін (халық)та: үсті: отырдым: інім Күлтегін бірлесе: сөзге бекідіміз: әкеміз: атамыз: қаз /тұрғызған: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын:/
|
возвел на престол (меня). Я отнюдь не сел править богатым народом; (напротив,) я стал правителем бедных и несчастных людей, у которых внутри не было пищи и снаружи одежды. Я и Культегин, мой младший брат, посовещались. Чтобы имя и слава народа, которыми правили наш отец и дядя, не погибли, и |
enthroned (me). I did not become ruler of wealthy and prosperous people at all; (on the contrary,) I became a ruler of poor and miserable people, who were food-less inside and cloth-less outside. I and Kultegin, my younger brother, consulted together. For the name and fame of people, which our father and uncle had ruled, would not perish, and |
32 | |
Kültegin: jadaγаn: оplayu tegdi: On Tutuq: Yorčïn: yarаqlïγ: eligin tutdï: yarаqlïγdï: qaγanqa: ančulаdï: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: bir otuz: jašïŋï: Čača: Sünke: süŋüšdümüz: еŋ ilki: Tadqïs Čurïŋ: boz/ atïγ: binip:tegdi: ol at anta:/
|
Күлтегін: жаяу: ұмтыла тиді: Он Тұтық: Йорчыны: жарақты: елуін тұтды: жарақтылар ды: қағанға: еншіледі: ол сүңгілі: сонда жоқ (етіп) қысдық: бір отыз (29): жасында: Чача: Сүнге: сүңгілестіміз: ең ілкі: Тадқыш Чұрдың: боз /атын мініп: тиді: ол ат сонда:/
|
Культегин атаковал пешим строем. Он пленил Онг-Тутука с его армией. Он представил (показал) их оружие кагану. Мы разрушили ту армию тогда. Когда ему было двадцать один год, мы боролись против генерала Чача. Сначала он сел на серого коня Чор Тадкуша и напал. Тот конь пал там. |
Kultegin attacked on his foot. He took On-Tutuq Yorčyn with his army. He showed their weapons to the kagan. We destroyed that army then. When he was twenty-one years old, we fought against General Čača. First he mounted Tadqyš Čor's gray horse and attacked. That horse died there. |
33 | |
ölti: ekinti: Ϊšbara Yamtar:boz atïγ:binip:tegdi: ol at anta: ölti: üčünčü: Jegin Sil: begiŋ: kedimlig: tоruγ at: binip:tegdi: ol at anta: ölti: yarаqïnta: yalmasïnta: jüz artuq: oqun urtï: jeziŋe: bašïŋa: bіr te/gmedi/
|
өлді: екінші: Ышбара Йамтар: боз атын: мініп: тиді: ол ат сонда: өлді: үшінші. Йегін Сіл: бектің: кежімді: торы ат: мініп: тиді: ол ат сонда: өлді: жарағында: желмесінде: жүз артық: оқ ұрды: жезіне:басына: бір ти/меді/
|
Затем, он сел на серого коня Исбары Ямтара и напал. Тот конь пал там. В третий раз, он сел на оседланного гнедого коня Йегин-Силиг-бека и напал. Тот конь пал там. В его вооружение и плащ попали больше чем сто стрел, (но) ни одна (стрела) не попала в его голову и лицо. |
Secondly, he mounted Isbara Yamtar's gray horse and attacked. That horse died there. Thirdly, he mounted Yigan Silbeg's dressed bay horse and attacked. That horse died there. He was hit with more than one hundred arrows on his armor and caftan, (but) he was not hit on head and face even once. |
34 | |
tegdiken: Türük: begler: qop bilirsiz: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: anta kisre: Jer Bayïrqu: Uluγ Erkin: yaγï boltï: anï yaŋï: Тürgi Үarаγun: költe: buzdumïz: Uluγ Erkin: azqïŋa: erin: tizip: bardï: Kültegin ...
|
тидік: Түрік:бектер: көп білерсіз: ол сүңгіні: сонда жоқ (етіп) қысдық: сонда кері кейін: Йер Байырқұ: Ұлық Еркін: жау болды: оны жаңа: Түргі Йарағұн: көлде: бұздымыз: Ұлық Еркін: азғана: ерін: тізіп: барды: Күлтегін:...
|
Тюркские беки, вы все знаете, что такое нападение! Мы разрушили ту армию тогда. Тогда Великий Иркин земли Байрку стал нашим врагом. Мы разрушили и его у озера Тюрги-Яргун. Великий Иркин бежал вместе с немногими мужами. Культегину было … |
Turkish lords, you all know what attacking is! We destroyed that army then. Then Great Irkin of Bayirqu land became our hostile. We destroyed him too at Turgi-Yaraγun lake. The Great Irkin ran away together with few men. Kultegin was... |
38 | |
tutuztï: ekisin: özü аltizdï: anta yana: kirip: Türgeš: qaγan: buyruqï: az tutuquγ: eligin tutdï: qaγanïn anta: ölürtimiz: elin: altïmïz: Qara Türgeš: budun: qop ičikdi: ol budunïγ: Tabarda: /qo.../
|
тұтысды: екеуін: өзі алысты: сонда жаңа: кіріп: Түргеш: қаған: бұйрықын: аз тұтұқты: елуін тұтды: қағанын сонда: өлтірдіміз: елін: алдымыз: Қара Түргеш: бүтін(халық): көп ішке енді: Ол бүтін (халық)ды: Табарда:/ қо.../
|
сразился и он (то есть, Культегин) захватил двух из них. Там он снова ворвался (линию врага) и захватил Губернатора(Tutuq) Аза и его армию. Там мы убили их кагана и подчинили его страну. Многие Тюргеши убежали. Мы … тех людей в Табаре. |
.... and he (i.e., Kultegin) himself captured two of them. There he again broke into (the enemy's lines) and captured the Az Tutuq (Governor) and his army. There we killed their kagan and subdued his country. Many of the common Turgesh people run away. We ... those people in Tabar. |
39 | |
Soγdaq: budun: іtіjin tijin: Jenčü: ügüzüg: keče: Temir Qapïγqa: tegi: süledimiz: anta kisre: Qara Türgeš: budun: yaγï bolmuš: Keŋeres tapa: bardï: biziŋ sü: atï: turïq: azuqï: yoq erti: yablaq kiši: er...
|
Соғдақ: бүтін (халық): итерейін дейін: Йенчү (Інжу-Сырдария): өзенді: кеше: Темір Қапығқа: тие: сүңгіледіміз: Анда кері: Қара Түргеш: бүтін (халық): жау болды: Кеңерес таман: барды: біздің сүңгі: аты: тұрық: азығы: жоқ еді: жабайы кісі: ер...
|
Чтобы покорить Согдийский народ, мы прошли до Железных ворот, пересекая Йенчу (Жемчуг-Сырдария) реку. Тогда простой народ Тюргеша восстали в тылу. Мы возвратились в Кенгерес. Наши армейские кони были тощими, и войско не имело никаких провизий, дикий человек, муж … |
To subdue Sogdian people, we marched as far as the Iron Gate, crossing over the Pearl (Syrdaria) river. Then common Turgesh people rose in revolt in back. We went back toward Kanaris. Our army horses were lean and army had no provisions. A coward man ... |
40 | |
аlïp er: biziŋe: tegmiš erti: antaγ ödke: ökünüp: Külteginig: az erin: ertürü: ïtmïz: uluγ süŋüš: süŋüšdümüz: Alïp Šalčï: aq atïn: binip: tegmiš: Qara Türgeš: budunïγ: anta ölürmüš: almïš: ajna: yorïp:...
|
алып ер: бізге: тиген еді: сондағы өтерде: өкініп: Күлтегінді: аз ерін: ертіп: итердіміз: ұлық сүңгілес: сүңгілесдіміз. Алып Шалчы: ақ атын: мініп: тиді: Қара Түргеш: бүтін (халық)ды: сонда: өлтірді: алды:
|
Мужественный воин напал на нас. Мы сожалели и послали Культегина вперед вместе с малым количеством воинов. Это было большое сражение. Сел на своего белого коня Могучий Чалшы и атаковал. Там мы убили и поработили простой народ Тюргеш. |
A brave man attacked us. We asked and sent Kultegin forward together with a few men. It was a great battle. He mounted the white horse of Alp Šalči and attacked. There we killed and subjugated the common Turgish people. Having marched again ... |
|
1 | |
Teŋiride: bolmuš: El Etmiš Bilge: qaγan: El bilge: qatun: qaγan atïγ qatun atïγ atanïp: Őtüken kedïn učinta: Tez bašinta: örügün ......[čit] anta jaratïtdïm: barš yïlqa yïlan yïlqa: eki yïl |
Тәңіріде: болған: Ел Етміш Білге: қаған: Ел Білге: қатұн: Қаған: атын: Қатұн: атын атанып: Өтүкен кейінгі (батыс) ұшында: Тез басында: орданы......(чыт құрылыс) сонда жараттырдым: барыс жылғы жылан жылғы: екі жыл |
Тенгри-подобный Эль Етмиш Бильге каган называясь именем Эль Бильге катун Каган поставил орду и велел построить чыт (каменное сооружение) на западе за Отюкеном у истоков Тез в течение двух лет в год Барса и Змеи |
2 | |
yajladïm: ulu yïlqa Őtüken: ortušïnta Šöŋüz ba [šïnta]Ïduq bašï kedininte: jajladim. Őrügün: bunta: jaratïdïm. Čit bunta toqïtïdïm. Bïn yïllïq: tümen künlük: Bitigimin belgümin bunta
|
жайладым: ұлу жылғы: Өтүкен: ортасын: Шөңгүз басында: Ұйық басында кейінінде: жайладым: Орданы: бұнда: жаратдым: Чыт бұнда тоқытдым: Мың жылдық: түмен күндік.Бітігімді белгімді бұнда: |
В год Дракона я расположился в Отюкенской черни у реки Шонгуз, а затем у реки Уюк. Там я велел поставить орду и построить чыт. Велел здесь высечь надписи и мой знак на тысячу лет и десять тысяч дней |
14 | |
...anta tegdi: bunï yaratγma...Qutiuγ Tarqan...budunïγ atïn: yoiïn: yaγïma: Aium Čisi eki: ya...Qutiuγ: Bilge: Seŋün Uršu Qutluγ: Targan Seŋün: ol eki jorï
|
...сонда тиді: бұны жаратқаныма...Құтлық Тархан... бүтін(халық)ты атын: жолын: жауымда: Алұм: Чісі екі:йа... Құтлық Білге:Сеңгүн Ұршы Құтлық: Тархан Сеңгүн: ол екі жорық |
… тогда напали. Использовал это … Кутлук Тархан … народ у врага … Кутлук Бильге, Сенгун Уршы Кутлук, Тархан Сенгун два раза отправлялись в поход |
20 | |
.........ntar atantïm: sekiz otuz yašïma: yïlan yïlqa: Türük Elinte bulγadum: anta artutdïm |
............атандым: сегіз отыз жасыма(28): жылан жылы: Түрік Елінде бұрқыраттым: сонда арттырдым(көтердім): |
…….. назван в двадцать восемь лет в год Змеи. Тюркское государство улучшал, возвеличивал |
21 | |
.........atlïγïn jamašdï bïŋa......yorïdïm: Ozmïš Tegin Udurγanta: yorïyor: Tedi: anï alγïl tedi: |
.........аттысын жанасты мыңға......жорыттым: Озмыш Тегін Ұдырғанда: жорытты: деді: оны алсын деді: сонда жеңдім хан... сонда жоқ болды: Түрік бүтін (халық)ты сонда ішке енгіздім: сонда |
……всадники ехали плотно соприкасаясь, с многотысячным войском отправился в поход. Сказали, что Озмыш Тегин выступил с войском в Удурган. Велели захватить его. Я его победил. Там …. хана не стало. Ввел туда Тюркский народ. |
22 | |
.........[Kömü]r taγda Yar ögüzde üč tuγluγ Türük budunqa anta: jetinči aj: törüt jegirmike
|
............Көмір тауда Йар өзенде үш тулы Түрік бүтін (халық)қа сонда: жетінші ай: төрт жиырмаға
|
……… На горе Комир на реке Йар Тюркскому народу с тремя знаменами четырнадцатого числа седьмого месяца ….. |
23 | |
.........anta: toqtartïm aqanïm: altïm: anta yoq boltï: Türük budunïγ anta: ičgrtim: anta jana |
............сонда: жеңдім әкем: алдым: сонда жоқ болды: Түрік бүтін (халық)ды сонда: ішке енгіздім: сонда жаңа |
……..там я победил, отца моего там не стало. Ввел туда Тюркский народ. Тогда новый … |
25 | |
[ekinti].........bičin yïlqa yo[rïdïm]...süŋüstüm anta šančdïm qanïn anta |
екінші.........мешін жылға жорыттым...сүңгілестім сонда шанышдым ханын сонда |
Второй раз ….. отправился в поход в год Обезьяны … сражался, вонзил копьем их хана |
27 | |
süŋüs[dim]...ičgerip igdir bölük......ben anta kisre...ït yïlqa: Üč Qarluq: jablaq saqïnïp: Teze bardï: qurïja On oqqa |
сүңгілесті...ішке енгізіп Игдірбөлек......мен сондакейінгі...ит жылға Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)сақтанып: Тезге барды: кері Он Оққа |
Сражались …. ввел вовнутрь Игдирболек ….. я тогда на западе … в год Собаки остерегаясь от предательства Уч Карлуков (он) пошел на Тез, обратно на Десять Стрел |
28 | |
kirti: anta......[Üč Qarluq]laγzï yïlqa [Toquz Tatar]...Toguz bujruq Bes Söŋüt: qara budun: Toryan: aqaŋïm qanqa: ötünti: ečü apa atï |
Кірді: сонда...... /Үш Қарлұқ/доңыз жылға/Тоғыз Татар/...Тоғыз бұйрық Бес Сөңгүтқара бүтін (халық): Торыйан:әкем ханға: өтінді: ата үлкен аты |
Вошли тогда ….. /Уч Карлуки/ в год Кабана/ Тогуз Татар/ … Тогуз буюрук Бес Сонгуткара народ, отец мой Ториан просил хана, как старший |
29 | |
bar tedi...anta: yadγu a[tadi]... anta kisre: küsgü yïlqa [Esin siz]de küč: qara budun...mis: Esinsizde: küč: qara šub ermis: qara budun: Torïyan qayan |
бар деді...сонда: Йабғұа/тады/...сондакейінгі: тышқан жылға/Есінсіз/ де күш: қарабүтін (халық)...ған: Есінсізде:күш: қара су екен: қара бүтін(халық). Торыйан қаған |
Тогда /дали титул (назвал)/ Йабгу … после в год Мыши /и без Есин/ сила в народе и без Есин сила в простой воде и в простом народе …. Ториан каган |
30 | |
atadïTeŋiride: bolmuš: El Etmiš: Bilge qayan: atadï El bilge qatun: atadï: qaγan: atanïp: qatun atanïp: Őtüken: ortušunta: kedinin örügin: bunta: etdim |
атады Тәңірде: болған: Ел Етміш: Білге қаған: атады: Ел Білге қатұн: атады: қаған: атанып: қатұн атанып: Өтүкен: ортасында: кейінгінің ордасын: бұнда еттім (жасаттым): |
Созданный Тенгри Иль Етмиш Бильге был назван каганом. Иль Бильге была названа катун. Имея высшие звания кагана, катун в центре Отюкен создал орду для потомков. |
|
5 | |
bu: Tabγačda: yarïja: at eg[112] Oγuz: ara: jeti erin: yaγï: bolmuš: аqaŋïm[113] : Baγa: Teŋіriken: еjen: anta: yormuš: isig: küčüg: bermiš: ...
|
бұ: Табғачда(н): арғы: ат көлiктi алыста Оғұз: арасы(нда): жетi (батыр) ердiң: жауы: болды: әкем: Баға: Тәңірiкен: Ейен: сонда: жорытты: iсiн: күшiн: бердi: екен...
|
Далеко за Табгачами, куда добираться только верхом на лошади, среди Огузов жили враги семи героев. Мой отец Бага Тенгрикен Ейен выступил на них в поход. Не жалея сил ... |
Oguzes lived far from Tabgaches. Our enemies were among them. My father Baga Tengriken Eyen set out a march to them. He did it unsparingly… |
6 | |
Teŋіriken: ke: isig: bertim: tejin: yarïlqamïš: sad atïγ: anta: bermiš: boltïqda: Toquz: Oγuz: at eg: yaγï ermiš: bedkü: ermiš: Teŋіriken: yor...
|
Тәңірiкен: ге: iсiн: бердiң: дей: жарылқады: шад ат/ағ/ын: сонда: берген: (кез) болғанда: Тоғыз: Оғұз: ат ег (ат көлiктi): жау едi: бедкү(ұсақ): едi: Тәңiрікен: жор...
|
За заслугу Тенгрикена, каган (объявил) благодарность. Тогда, когда дали титул шада, Девять Огузов были всадниками-врагами вдалеке. Они были мелкие. Тенгрикен ... |
Kagan announced a gratitude to Tengriken for his merit. When he got the title of a shad The Nine Oguzes became our distant enemies. They were not important. Tengriken … |
8 | |
qanïm: sad anča: ötünmüs: Teŋіriken: almazun: tejin: ...din: anta: bermeziŋe: atis ol...
|
әкем: шад сонша: өтiндi: Тәңрiкен: алмасын: дей: ...бүтін (халық): сонда: бермесiне: ат ес (?)бол...
|
Мой дядя, шад молился (небу). «Да не погибнет Тенгрикен!» ... народ тогда ... |
My uncle shad preyed (to the sky): “Do not allow Tengriken to die!” … then the people … |
11 | |
tegip: inime: oγulïma: anča: ötüledim: qïl yorup: Elteris: qaγanqa: adïrïlmaduq: yaŋïlmaduq: Teŋіri: bilge: qaγanta: adïrïlmalïm: azmalïm: tejin: anča: ötledim: keri: barïγma: bardï: bilge: qaγanïn: budunï: ...bardï: ülügen atqa: : esig: küčüg: berti:
|
тиiп: iнiме: ұлыма: сонша: өтiндiм: қылық жорытып (кеңес айтып): Елтерiс: қаған(нан): айрылмадық: жаңылмадық: Тәңірi: Бiлге:қаған(нан): айрылмайық: азбайық: дей: сонша: өтiндiм: керi: барығыма (барық-қа): барды: Білге қағанның бүтіні(халқы)... барды: өлеген (өлермен) аттай: iсiн: күшiн: бердi:
|
Я просил сыновей и младших братьев. Мы посоветовались, не отказались и были верны Ильтерис кагану. Я молился, чтобы не потерять Бильге кагана и не разделиться. Обратно дошли, как смогли. Народ Бильге кагана ... как безудержные, верные лошади служили. |
I asked my sons and younger brothers. We consulted, they did not refuse and were faithful to Elteris kagan. I preyed not to lose Bilge kagan and not to separate. We returned back as hard as we could. Bilge kagan’s people served him to the death as faithful horses. |
|
3 | |
binip: oplayu: tegdi: Az Elteberig: tutdï: Az budun: anta yoq boltï: Ečim qaγan: Еli: qamïšïγ: boltuqïnta: budun: Еlig еkіgi: boltuqïnta: Izgel: budun: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Alïp šalčï: aqïn: binip:
|
мініп: ұмтыла: тиді: Аз Елтеберді: тұтды: Аз бүтін (халық): сонда жоқ болды: Атам қаған: Елі: кеселдік: болғанында: Бұдұн: Елін екіге: болғанында: Ізгіл: бүтін(халық): бірлесе: сүңгілестіміз: Күлтегін: Алып Шалчы: ағын: мініп:
|
и бросился в атаку. Он взял Эльтебера Азов в плен. Народ Азов был уничтожен тогда. Когда империя моего дяди, кагана, стала шаткой и когда страна была разделена на две части, мы сражались против народа Изгиль. Культегин сел на белого коня Могучего Чалшы |
and attacked. He took the governor of Az people to prison. Az people were annihilated then. When the empire of my uncle, the kagan, became shaky and when country was split into two parts, we fought against the Izgil people. Kultegin mounted the white horse of Alp Šalči |
4 | |
[oplayu:tegd] i: ol at anta: tüstü: Izgel: budun: öltü: Toquz Oγuz: budun: kentü: budunïm: erti: Teŋіri: jer: bolγaqïn: üčün: yaγï boltï: bir yïlqa: beš yolï: süŋüšdümüz: eŋ ilki: Toγu balïqda: süŋüšdümüz
|
/ұмтыла тиді:/ ол ат сонда: түсті: Ізгіл: бүтін (халық): өлді: Тоғыз Оғыз: бүтін (халық): кенді(өз): бүтін (халық)ым: еді: Тәңірі: жер: бұлғағаны: үшін: жау: болды: бір жылға: бес жолы: сүңгілестіміз. ең ілкі: Тоғұ балықта: сүңгілестіміз:
|
и бросился в атаку. Тот конь пал там. Народ Изгиль были сражен и уничтожен. Люди Тогыз (Девяти) Огуз были моими собственными людьми. Так как Тенгри и земля пришли в беспорядок, они восстали против нас. За год мы сражались пять раз. Сначала мы сражались в городе Тогу. |
and attacked. That horse fell down there. Izgil people were killed and destroyed. Tokuz-Oguz people were my own people. Since Tengri and earth became in disorder them, they revolted against us. We fought five times in a year. First we fought at Toγu-Balïq (city). |
5 | |
Kültegin: Azman aqïγ: binip: oplayu: tegdi: altï erig: sančïdï: sü /tï/šïsïndа: yetinč erig: qïlïčladï: ekinti: Qušluγqada Еdiz: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Az yaγïzïn: binip: oplayu: tegdi: bir erig: sančïdï:
|
Күлтегін: Азман ағын: мініп: ұмтыла: тиді: алты ерін: шанышды: Сүңгі /ты/сында: жетінші: ерді: қылыштады: екінші: Құшлыққада Едіз: бірлесе: сүңгілестіміз: Күлтегін: Аз қоңырын: мініп: ұмтыла: тиді: бір ерін: шанышды:
|
Культегин сел на белого коня Азман и напал. Он нанес удар копьем шести воинам. Седьмого воина он поразил мечом. Второй раз, мы боролись против Едизей в Кушлагаке. Культегин сел на его бурого коня Аз и напал. Он нанес удар одному воину копьем. |
Kultegin mounted white horse Azman and attacked. He stabbed six men with his lance. In hand-to-hand fighting he cut down the seventh man with a sword. The Second time we fought against Еdiz at Qušluγqaq. Kultegin mounted his brown horse Az and attacked. He stabbed one man with a lance. |
6 | |
toquz erig egire: toqïtï: budun: anta ölti: üčünč: Bоl/ču/da: Oγuz birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Azman atïγ: binip: tegdi: sančïdï: Učuš bašïnta: süŋüšdümüz: Türük:
|
тоғыз ерін иіре: тоқытты: бүтін (халық): сонда өлді: үшінші: Болчұда: Оғыз бірлесе: сүңгілестіміз: Күлтегін: Азман атын: мініп: тиді: шанышды: Ұчыш басында: сүңгілестіміз: Түрік:
|
Он взял в плен девять мужей. Их люди были убиты тогда. Третий раз, мы сражались против Огузов в Болчу. Культегин сел на своего коня Азман напал и нанес удар. Мы сражались в истоках Учус. Тюркский |
He took nine men to prison. Their people were killed then. The third time we fought against Oguz at Bolču. Kultegin mounted his Azman horse and attacked and stabbed. We fought at Učuš headwaters. Turkish |
7 | |
budun: Adïr Qamïšta: yablaq boltï: erti: öze: kelmiš: süsin: Kültegin: ïγïtïp: Toŋra: bir oγuš: alpaγu: on erig: Toŋra tegin yoγïnta: egirip: ölürtümüz: besinči: Ezgenti: Qadïzda: Oγuz: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Az yaγïzïn: binip: tegdi: eki erig: sančïdï: balïqa: barmadï ol sü: anta öltü: Маγï Qorγan: qïšlap: yazïŋа: Oγuz γaru: sü tašqadïmïz: Kültegin: beg bašlayu: aqïtmïz: Oγuz yaγï: оrduγ: basdï: Kültegin: |
бүтін (халық): Адыр Қамыста: жабайы: болды: еді:үсті: келді: сүңгісін: Күлтегін: ығытып: Тоңра: бір уыс-ру: Алпауыт: он ерін. Тоңра тегін: жоқтауында: иіріп: өлтірдіміз: бесінші: Езгенті: Қадызда: Оғыз: бірлесе: сүңгілестіміз. Күлтегін: Аз қоңырын: мініп: тиді: екі ерді: шанышды: қалаға: бармады: ол сүңгі: сонда өлді: Мағы Қорған:қыстап: жазында: Оғыз қарай: сүңгі тасыттымыз (жібердік): Күлтегін: бек бастай: ақыттымыз: Оғыз жауы: орданы: басды: Күлтегін:
|
народ был диким в Адыр Камыше. Культегин поверг армию, которая прибыла раньше, нападая. Мы окружили и убили десять храбрых воинов племени Тонгра на похоронах (принца) Тонратегин. Пятый раз, мы сражались против Огузов в Эзгенти Кадазе. Культегин сел на своего бурого коня Аз и бросился в атаку. Он вонзил копьем двух воинов. Он не шел в город. Та армия была побита там, не добравшись до города. После того, как мы провели зиму в Магы-Кургане, летом мы вышли с армией против Огузов. Культегин возглавлял. Враждебный Огуз напал на лагерь. Культегин |
people were coward at Adïr Qamïs. Kultegin put their army, which had come earlier assaulting. We surrounded and killed ten giant warriors of Toŋra tribe at the funeral of (Prince) Toηrategin. Fifthly, we fought against Oguz at Azginti-Qadiz. Kultegin mounted his brown horse Az and attacked. He stabbed two men. He didn't go to city. That army was killed (= defeated) there, not arriving to the city. After we spent winter at Maγï-Qorγan, in spring we marched off with an army against Oguz. Kultegin being in home commanded the camp. |
11 | |
Udur Seŋün: kelti: Tabγač qaγanta: Isіje: Likеŋ: kelti: bir tümen aγï: altun kümüš: kergeksiz: kelürti: Tüpüt: qaγanta: Bülün: kelti: qurïya: kün: batsïqdaqï: Soγud: Berčеker: Buqaraq ulus: budunta: Іneк Seŋün: Оγul Тarqan: kelti: |
Ұдұр Сеңүн: келді. Табғач қағанда: Ісійе: Лікең: келді: Бір түмен жібегі: алтын күміс: керексіз сансыз "құрбандық" келтірді: Түпіт (Тибет): қағанда: Бүлүн: келді: кері: күн: батысдағы: Соғыд: Берчекер: Бұқарақ ұлыс: бүтін (халық)да:
Інек Сеңүн: Оғұл Тархан: келді: |
Удур Сенгун приехал. От китайского императора, Исье Ликенг прибыл. Он привез несметное количество шелка, золота и серебра. От Тибетского кагана прибыл Булун. Инек Сенгун и Огул Таркан приехали от Согдийцев, от Персов и людей Бухары на западе. |
Udar Seŋün came. From the Chinese emperor, Isіje Likеŋ came. He brought immeasurable quantity of silk, gold and silver in abundance. From the Tibet kagan Bülin came. Inek Seŋün and Oγal Tarkan came from Sogdians, Persians and Bukhara people in west. |
12 | |
On oq: oγulum: Türügeš: qaγanta: Maqrač: tamγačï: Oγuz: Bilge: tamγačï: kelti: Qïrqïz: qaγanta: Tarduš: Ïnanču Čur: kelti: Barïq[156] : itgüči: Bediz[157] : yaratïγma: bitig taš[158] : itgüči: Tabγač: qaγan: čiqanï: Čеŋ Seŋün: kelti: |
Он Оқ: ұлым: Түргеш: қағанда: Мақрач: таңбашы: Оғыз: Білге: таңбашы: келді: Қырғыз: қағанда: Тардұш: Інанчұ: Чұр: келді: Барық: ітгүші (жонушы): бәдіз: жаратушы: бітіктас: ітгүші(жонушы): Табғач: қаған: чықаны(жиені) : Чең Сеңүн: келді: |
От моего народа Десяти Стрел приехали потомки, Тургеш кагана, хранители печати Макрач и Огуз Бильге. От Киргиз кагана приехал Тардуш Ынанчу Чор. Чанг Сенгун, племянник китайского Императора, прибыл, чтобы строить мавзолей, сделать скульптуры, красить и подготовить каменные надписи. |
From my On-Ok descendants, from the Turgesh kagan, seal-keepers Maqarač and Oγuz Bilge came. From the Kirgiz kagan, Tardush Inanču Čor came. Čan Seŋün, the nephew of the Chinese Emperor, came in order to build the mausoleum, to make sculptures, to paint and to prepare inscription stone inscriptions. |
|
2 | |
Toquz Oγuz: begleri budunї: bu sabїmїn: edgüti: esid: qatїγdї: tїŋla: ilgerü: kün: toγusїqa: birgerü: kün: ortusїŋaru: qurїγaru: kün: batїsїqїna: jїrїγaru: tün: ortusїŋaru: аnta: ičreki: budun: qop: maŋa: ükü erür: anča: budun |
Тоғыз Оғыз: бектерi бүтін (халық): бұ сап сөзімді: игiлікпен: есiт !: қатты: тыңда !: ілгерi (алдыға): күн: тумысына (тоғысу): бергi (оң жақ ): күн: ортасына (қарай) керi қарай: күн: батысына: арғы (сол қол ) қарай: түн:ортасына (қарай): cонда: (осы) iшкі:бүтін (халық): көбі(қобы): маған: тобымен ерген: сонша: бүтін (халық): |
Беки и народ Девяти Огузов! Внемлите в мои слова, и слушайте! Все люди кто следует за мной на востоке к восходу солнца, на юге к полудню, на западе к закату, и на севере к полуночи (послушайте это)! |
Tokuz-Oguz lords and people! Hear these words of mine well, and listen hard! All people following me eastwards to sunrise, southwards to midday, westwards to sunset, and northwards to midnight (listen this)! |
5 | |
tüzeltim: аltun: kümüš: isigti: qutuy: buŋsuz: anča berür: Tabγač: budun: sabї: süčig: aγїsї: jїmšaq: ermiš: süčig: sabїn: jїmšaq: aγїn: arїp: їraq: budunїγ: anča yaγutї er: ermiš: yaγuru: qontuqda: isire: aňїγ bilge: anta üjür: ermis: |
түзеттiм: алтын: күмiс: асыл:: мұңсыз (шексiз): сонша берер: Табғач: бүтін (халық)(+ның): сөз сабы: сүйкімді: жібегі: жұмсақ: екен: сүйкімді: сөз сабын: жұмсақ: жібегін: ырықтап (ерiтiп): ырық (ты): бүтін халықтың: сонша (көздiң) жауын алар: екен: көздiң жауын алып: қоңдықтап: кейiн: аңсыз бiлiктi: сонша үйірер: едi: |
китайским народом. Слова китайских людей, которые дают нам золото, серебро, алкоголь и сокровища, всегда сладки, и шелка всегда мягки. Обманывая своими сладкими словами и мягкими шелками, они привлекают к себе людей издали. Как люди к ним приближаются, их одурманивали. |
the Chinese people. The words of Chinese people, who give us gold, silver, alcohol and treasures in abundance, have always been sweet and silks have always been soft. Deceiving by their sweet words and soft silks, they attract people to come from remote places. After people have settled close to them, they made people be addicted to them even more. |
7 | |
yazї: qonuyїn tеser: Türük:budun: ölsekiginte: аňїγ kiši: anča: bošγurur: ermis: їraq erser: yablaq: aγї berür: yaγїl: erser: edgü: aγї berür: tep anča: bošγurur: ermis: bilig: bilmez: kiši: ol sabïγ: alïp: yaγïru: barïp: üküš kiši: ölteg: |
жазық: қонайын: десе: Түрiк: бүтін (халық): өлермен болғанда: аңсыз: кiсi: сонша: босаңсытар: екен: жырақ болса: жабайы (жаман): жібек: берер: жақын: болса: игi (жақсы): жібек: берер: деп: сонша: босаңсытар: екен: білік: білмес: кісі: ол сап сөзді: алып: жақындап: барып: күллі өңшең кісі: өлдік: |
равнине. Они обманом довели тюркский простой народ до смерти. Они обманывали их, что они дадут плохой шелк, если те будут жить вдалеке, и дали бы хороший шелк, если те жили бы близко к ним. Неблагоразумные люди следовали этим словам, приблизились, и все умерли. |
plain. They deceived so much, that led Turkish common people to death. They lied that they would give bad silk if be afar, and would give good silk if they would be close to them. Unwise people followed that words, went close and all died. |
9 | |
üčün: іgіdmiš: qaγanŋïn: sabïn: almatïn: Jer Sayu: bardïq: qop anta: alqïntïγ: arïltïγ: anta qalmïšï: Jer: Sayu qop: turu: ölü: yorïyor erteg: Teŋіri: yarïlqadïqïn: üčün: özüm: qutum: bar üčün: qaγan: olurtum: qaγan: olurup: |
үшін: игі еткен: қағанның: сөз сабын: алмадың: Жер-Сайұға: бардық: көп сонда: алқындық: арыдық: сонда: қалғаны: Жер-Сайұға көп: тұра: өлі: жорыта еттік: Тәнірі: жарылқадығын: үшін: өзім: құтым: бар үшін: қаған: отырдым: қаған: отырып: |
и не повиновения вашему кагану, который кормил вас, вы все разбежались. Мы (тюрки) ослабли. Кто выжил, тот был крайне истощен. Но Тенгри был благосклонен, и я вступил на престол. Наследую трон, |
you didn't listen to the words of your kagan, who had nourished you. You went away in all directions. You completely tired and become weak. Those who survived where utterly exhausted. But Tengri was gracious, and since I was granted with fortune, I succeeded to the throne. Having succeeded to the throne, |
10 | |
yoq: čïγaŋ: budunïg: qop: qubartïdïm: čïγaŋ: budunïγ: bay qïltïm: ne budunïγ: üküš: qïltïm: azu bu sabïmdï: іgіd barγu: Тürük: begler: budun: bunï: esidiŋ: Тürük budunïγ terip: el tutsaqïŋïn: bunta: urtum: yaŋïlïp: ölsekiŋin: yeme: |
жоқ: шығай: бүтін (халық)ты: көп: құбылттым: шығай: бүтін (халық)ты: бай қылдым: неше бүтін (халық)ты: ұлғайта қылдым: айту бір ауыз бұ сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақ оны: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: |
я устроил бедный и лишенный народ. Я сделал бедных людей богатыми и небольшой народ многочисленным. Мое слово благословенное. О, тюркские беки и народ, услышьте это! Чтобы объединить всех тюрков и направить страну, я оставил каменную надпись. Будучи обманутыми, вы умрете. |
I changed all poor and destitute people. I made poor people wealthy and few people numerous. This word of mine is blessed! О Turkish lords and people, hear this! In order to join together all Turkish people and direct our country, I have inscribed here: Being deceived you will die. |
11 | |
bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /Tabγač: qaγanta: bedizči: kelürtüm: bediztim: meniŋ: sabïmïn: sïmdï: |
бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: содан көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге: көруші:бектер ше: жаңылғандарың: мен: м/әңгі тасқа: ұрдым/ Табғач-қытай:қағанда: бәдізші: келтірдім: бәдіздеттім: менің: сөз саптауымды: сыйдырды: |
Все слова, которые я хотел сказать, высечены на этом вечном камне. Читай эти слова! Вы, тюркские беки и народ! Я писал это вместе с беками, которые были уже обмануты. Я привел мастеров от китайского императора, и приказал им высечь мои слова. Они вместили все мои суждения на камне. |
All words which I wanted to say I have inscribed on this eternal stone. Read these inscriptions! You, Turkish people now and lords! With the lords who had already been deceived there I had inscribed. I get painters from the Chinese emperor, and ordered them to inscribe. They put all my words on the stone. |
|
1 | |
Teŋіriteg: Тeŋiri: yaratmïš: Türük: Bilge: qaγan: sabїm: aqanїm: Türük: Bil/ge: qaγan: bödüke: olurtum:/anta: їmtї: al… tїsї er: Toquz Oγuz: eki Ediz ker külüg:begleri budunї: ......Türük: Тeŋiri:...
|
Тәңірiтек: Тәңірi: жаратқан: Түрiк: Бiлге: қаған: сап-сөзім: ағайыным: Түрік: Біл/ге: қаған: бұ өтерге: отырдым:/ сонда: енді: ...тысы ер: Тоғыз Оғыз: екі Едіз кер күлік(атақты): бектерi бүтін (халық): ... ... Түрік: Тәңірі:... |
Я, Тенгри-подобный и созданный Тенгри Тюркский Каган, нынче сел на трон. Услышьте мои слова, все Вы, мои родные ..., Девять Огузов, Два Едизя, доблестные беки, народ мой ... Тюркский Тенгри ... |
I Tengri-like and Tengri born in Turkic Kagan, mounted the throne. All of you, my close people…, Nine Oguzes, Two Edizes, valorous lords (beks), my nation … Turkic Tengri … hear my words… |
3 | |
kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan: Estemi qaγan: olurmïš: olurupan: Türük: budunïŋ: Elin: törüsіn: tuta bermis: iti bermis: törüt: buluŋ: qop: yaγï ermis: sü sülepen: törüt: buluŋdaqï: budunïγ:(qop almïš: qop baz qïlmïs:)bašlïγïγ: jüküntürmüs: tizеligig:(sökürmüs: ilgerü: Qadïrqan: Jïšqa tegi: keri)
|
кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/: |
Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. С четырех сторон были враги. В сражениях они покорили народы со всех четырех сторон, усмирили их. Головы имеющих заставили склониться, колени имеющих заставили преклонить колена! На востоке до Кадырханской черни, |
My ancestors Bumyn kagan and Istemi kagan were above these human beings. They ruled the nation by Turkic laws, they developed them. In battles they subdued the nations of all four sides of the world and suppressed them. They made those who had heads bow their heads, and who had knees genuflect them! In the east up to Kadyrkhan common people, |
10 | |
Türük: Teŋrisi: Türük: ÏduqJeri: subï: ančatemiserinč: :Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun: bolčun: tejin: аqanïm: Elterisqaγanïγ: ögüm: Elbilgeqatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup: jügürü: kötürtü erinč: aqanïm qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs (tašra: yoruyor: tejin: üküеsidіp: balïqdaqï: taγïqmïs: taγdaqï:)
|
Түрік: Тәңірісі: Түрік: Ұйық Жері: Суы: сонша деген екен: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық): болсын: дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем-Өгейім: Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерді екен: ағам қаған: жеті: жиырма: ерін: тасалады: ( тасалай: жортты: дейін: күллісі естіп: балық(қала)дағы: таулады: таудағы: )
|
Тенгри Тюрков, Тюрков священная Земля и вода сказали: "дабы не исчезли Тюркский народ, дабы вновь стали страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев. Услышав, что те отправились в поход, кто был в городах вышли на поле, кто был в горах, спустились |
Tengri of Turks, Turks sacred Earth and water told: “let the Turkic people not degenerate, let them be the state again”. They mounted my father, El-Teris kagan, and my mother El-Bilge katun to the throne to be above them. My father, kagan, gathered seventeen brave beks (lords). Having heard that they went on campaign, those, who were in towns went out to the field, those, who were in mountains, went down |
12 | |
budunïγ: ečüm аpam: törüsünče: yarаtmïš: bušγurmïš: Töles: Tarduš: budunïγ: anta itmis: Jabγuγ: Šadïγ: anta bermiš: berіje: Tabγač: budun: yaγï: ermiš: jïrïya: Baz qaγan: Toquz: Oγuzbudun: yaγï: ermis: (Qïrγïz: Qurïqan: OtuzTatar: Qïtaň: Tatabï: qop: yaγï: ermis: аqanïm: qaγan: bunča: ...qïrïq:artuqï:)
|
Бүтін (халық)ты: атам үлкенім: төресінше: жаратқан: босаңсыған: Төлес: Тардұш: бүтін (халық)ты: сонда: етті: Йабғұны: Шадты: сонда берді: бергі: Табғач: бүтін (халық): жауы еді: арғы қарай: Баз қаған: Тоғұз: Оғыз бой-халық: жау: еді:(Қырғыз: Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: көп: жау: еді:әкем: қаған: бұнша:... қырық: артық:)
|
Так поступил он с народом Толис и Тардуш. И дал им двух правителей, ябгу и шада. Китайские люди были нашими врагами на юге, люди Токуз(Девяти)-Огузов на севере под начальством Баз Кагана были нашими врагами. Киргизы, Куриканы, Тридцать татар, Китан и Татаби – они все были враждебны к нам. Мой отец, каган, был на сражениях сорок |
Then he gave people Tolis and Tardush states. And gave them two rulers, a yabgu and a šad. Chinese people were our enemy in south, Tokuz-Oguz people in north with Baz Kagan on head were our enemies too. The Kirgiz, Quriqan, Otuz-Tatar, Qitaŋ and Tatabi – they all were hostile to us. My father, the kagan, was on campaigns forty-seven times |
17 | |
erti: qaγan atïγ: bunta: biz bertimiz: siŋilim: qunčuyum: bertimiz: üze yazïntï: qaγanï: ölti:budunï: küŋ qul: boltï: Kögmen: Jer sub: idsiz: qalmazun tejin: az Qïrqïz: budunïγ: anča: jaratïp: keltimiz: ...ilgerü: Qadïrqan: Jïšïγ: aša: budunïγ: anča: qonturtïmïz: anča: itdimiz: qurïγaru:
|
еді: қаған атын: бұнда: біз бердік біз: сіңілім: ханшайым: бердік біз: үсті жазында: қағаны: өлді: бүтін (халық)ы: күң құл: болды: Көгмен: Жер су: иесіз: қалмасын: дейін: аз Қырғыз: бүтін (халық)ты: сонша: жаратып: келдіміз: ... ілгері: Қадырқан: Йышты: аса: бүтін (халық)ты: сонша: құндақтадымыз: сонша: еттік біз: кері қарай:
|
Мы дали ему титул кагана в то время. Мы также отдали ему мою младшую сестру, принцессу, в жены. Но он предал (нас). (В результате) каган умер, а его люди стали рабами и служащими. Чтобы земля Кёгмен не осталась без правителя, мы организовывали народы Аз и Киргиз. Затем мы приехали (назад) и сражались. Мы дали (их) назад.... В восточном направлении до гор Кадырханской черни (Хингана), на западе |
It was we, who had given him the title of kagan. We had also given him my younger sister, the princess, in marriage. But, he betrayed (us). (As a result) the kagan was killed and people became slaves and servants. In order the Kogman land would not remain without a ruler, we organized the Az and Kirgiz peoples, and then we came back and fought. We gave (them) back.... Eastwards to the Khingan mountains westwards to |
21 | |
ögüm qatunïγ: kötürіgme: Teŋіri: Еl bеrigme: Teŋіri: Türük: budun: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: özümüz: ol Teŋіri: qaγan: olurtadï erinč: neŋ yïlïsïγ: budunta: üze: olurmadïm: ičre ačsïz: tïšra: tonsuz: yabïz yablaq: budunta: (üze: olurtum: inim Kül) tegin eki šad: birle: sözlešdimiz: аqaŋïmïz:
|
шешем-өгейім қатұнды: көтеруші: Тәңірі: Ел беруші: Тәңірі: Түрік: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: өзіміз: ол Тәңірі: қаған: отыртған еді: нең ылдилы: бүтін (халық)қа: үстіне: отырмадым: ішінде: ашсыз: тысында: тонсыз.жабы жабайы: бүтін (халық)та: ( үсті: отырдым: інім Күл ) тегін екі шад: бірлесе:сөздестіміз: әкеміз:
|
и мою мать-мачеху катун, и который предоставил им государство, чтобы имя и слава Тюркского народа не погибло, (тот Тенгри) возвел на престол (меня). Я отнюдь не сел править богатым народом; (напротив,) я стал правителем бедных и несчастных людей, у которых внутри не было пищи и снаружи одежды. Я и Культегин, мой младший брат, посовещались. Чтобы имя и слава народа, которыми правил наш отец |
my mother, the katun, and which had granted them a state, For the name and fame of the Turkish people would not perish, (that Tengri) enthroned (me). I did not become ruler of wealthy and prosperous people at all; (on the contrary,) I became a ruler of poor and miserable people, who were food-less inside and cloth-less outside. I and Kultegin, my younger brother, consulted together. For the name and fame of people, which our father |
23 | |
kelti: budunïγ: igіdejin tijin: jїrїγaru: Oγuz: budun: tapa: ilgerü: Qïtan: Tatabï: budun tapa: bergerü: Tabγač: tapa: eki jegirmi: süledim: /süŋüš/ süŋüšdüm: аnta kisre: Teŋіri: yarïlqaduq: üčün: qutum: ülügüm: bar üčün: ölüteči: budunïγ: tirigerü: igitim: yalaŋ budunïγ: tonlïγ: qïltïmčïγaň: budunïγ: bay qïltïm: |
келді: бүтін (халық)ты: игі етейін дейін: арғы қарай: Оғыз: бүтін (халық): таман: ілгері: Қытаң: Татабы: бүтін (халық) таман: бергі қарай: Табғач: таман: екі жиырма (12): сүңгіледім: / сүңгілес/ сүңгілестім (соғыс жасадым): сонда кері кейін: Тәңірі: жарылқадық: үшін: құтым: үлесім:бар үшін: өлермен: бүтін (халық)ты: тірілте: жеткіздім: жалаң бүтін (халық)ты: тонды: қылдым: шығай: бүтін (халық)ды: бай қылдым:
|
пришел (к нам). Чтобы поднять свой народ, я, с большой армией выступил в поход на запад против Огузского народа, в восточном направлении против Киданей и Татабов, на юг против Китая, и я сражался двенадцать раз. После этого, с благословения Тенгри и так как на моей стороне было счастье и удача, я привел людей в чувство, которые были близки к гибели. Я дал бедным людям одежду. И я сделал бедных богатыми |
In order to nourish people, I, with great armies, went on campaigns twelve times, northwards against Oguz people, eastwards against the Qitan and Tatabi, southwards against Chinese, and I fought twelve times. After (that), since I had fortune and since I had good luck – my Tengri was gracious! – I brought people to life, who were going to perish. I dressed naked people with clothes and I made poor people rich |
24 | |
az budunïγ: üküš qïltïm: ïγar: Еlligde: ïγar qaγanlïγda:jeg qïltïm: törüt buluŋdaqï: budunïγ:qop baz qïltïm: jaγsïz: qïltïm: qop:maŋa: ükü еrtі: yeti jegirmi:yašïma: Taŋut[171] : tapa: süledim:Taŋut: budunïγ:bozdïm: oγulïn: yotïzïn: yïlqïsïn:barïmïn:anta altïm:sekiz jegirmi:yašïma: Altï Čub ... |
аз бүтін (халық)ты: өңшең көп қылдым: ығыр: Елдікте: ығыр: қағандықта: жетік қылдым: төрт бұрыштағы: бүтін (халық)ды: көп басым қылдым: жаусыз: қылдым: көп: маған: күллі қарайтын еді: жеті жиырма (17): жасыма: Таңғыт: таман: сүңгіледім: Таңғыт: бүтін (халық)ты: бұздым: Ұлын: жұбайын: жылқысын: барлығын: сонда алдым: сегіз жиырма (18): жасыма: Алты Чұб... |
и небольшой народ многочисленным. Я сделал их большими людьми в каганстве. Я покорил еще многих людей, которые живут в четырех сторонах мира. Не осталось врага. Многие из них подчинились мне. Когда мне было семнадцать лет, я пошел войной на Тангутов и сразил их. Я взял их сыновей, жен, лошадей. Когда мне было восемнадцать, пошел войной на Алты Чуб ... |
and few people numerous. I made them superior than people, who had great states and (respectful rulers). I made all people living in four parts of the world subjected to me. There was no enemy left. Many of them subjected to me. When I was seventeen years old I went on campaign to Tanguts and conquered them. I took their sons, wives, horses. When I was eighteen, I went on campaign to Alty Chub… |
25 | |
tapa: süledim: budunïγ: anta bozdïm: Tabγač On Tutuq: bes tümen: sü kelti: Ïduq: bašda: süŋüšdimiz: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: yegirmi: yašïma: Basmïl ïduq at: oγušum: budun: erti: arqïš ïdmaz: tejin: süledim:q ...ičgertim: qalïŋ ebrü kelürtim: eki otuz: yašïma: Tabγač: |
таман: сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: Табғач Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: Ыдұқ: баста: сүңгілестіміз: Ол сүңгіні: сонда жоқ қылдым: жиырма: жасымда: Басмыл Ыдұқ ат: уыс-руым: бүтін (халық): еді: Керуен етпеді: дейін: сүңгіледім: Қ...ішке ендірдім: қалың үйге келтірдім: екі отыз (22): жасыма:Табғач:
|
и сразил их. Табгачский(Китайский) Онг-Тутук шел с пятьюдесятью тысяч войском (против нас). И мы сражались у Идук. Я сразил эту армию тогда. Когда мне было двадцать, наши подданые Басмыл Идуки не прислали караван. Я пошел (на них) войной. ... захватил и заставил прийти. Когда мне было двадцать два, пошел войной на Табгач(Китай) |
and subdued them. Chinese Ong-Tutuk attacked us with fifty thousand’s army. We fought at Iduk. I bit the army then. When I was twenty, our subjected people did not send a caravan. I went with war to them… conquered and made them come. When I was twenty two I went with war to Tabgach (China) |
26 | |
tapa: süledim: Čača Seŋün: sekiz: tümen: sü birle:süŋüšdim: süsin: anta: ölürtim: altï otuz: yašïma: Ček budun: Qïrqïz: birle: yaγï boltï: Kem keče: süledim: Ček tapa: süledim: Őrpünte: süŋüšdimiz: süsin: sančdïm: Az ...m...yeti: otuz: yašïma: Qïrqïz: tapa: süledim: süŋük batamï:
|
таман: сүңгіледім: Чача Сеңгүн: сегіз түмен: сүңгі бірлесе: сүңгілестім: сүңгісін: сонда: өлтірдім: алты отыз: жасыма: Чек бүтін (халық): Қырғыз: бірлесе: жау болды: Кем (өзен) кеше: сүңгіледім: Чек таман: сүңгіледім: Өрпенте: сүңгілесдіміз: сүңгісін: шанышдым: Аз...м... жеті: отыз (27): жасыма: Қырғыз: таман: сүңгіледім: сүңгі батар:
|
Сражался с восьмитысячным войском Чача Сенгуна. Я сразил их. Когда мне было двадцать шесть на нас напали Чеки в союзе с Киргизами. Я сражался с ними, перейдя через реку Кем. Сражались у Чек. Сражались в Урпенте... Когда мне было двадцать семь, я пошел войной против Киргизов. Пройдя через глубокий с копье |
I fought with eight thousand’s army of Chacha sengun. I won them. When I was twenty six, Cheques together with Kyrkyz attacked us. I fought with them crossing the Kem river. Fought at Chek. Fought in Urpent. When I was twenty seven, I went against Kyrkyz. Going through the lance- deep |
27 | |
qarïγ: süküpen: Kögmen: Jïšïγ: toγa: yorïp: Qïrγïz: budunïγ: uda: basdïm: qaγanïn: birle: Suŋa jïšda: süŋüšdüm: qaγanïn: öltürtim: Elin: anta altïm: ol jïlqa: Türügeš: tapa: Altun Jïšïγ: aša: Ertis: ügüzüg: keče: yoru/dum: Türügeš: budunïγ:/ uda: basdïm: Türügeš: qaγan: süsi: otča borča: kelti:
|
қарды: сөгіп: Көгмен: Йышды: доғалай: жорып: Қырғыз: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): бастым: қағанын: бірлесе: Сұңға Йышда: сүңгілесдім: қағанын: өлтірдім.Елін: сонда алдым: ол жылғы: Түргеш: таман: Алтын Йышды: аса: Ертіс: өзенді: кеше: жорттым: Түргеш: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): басдым: Түргеш: қаған: сүңгісі: отша боранша: келді:
|
снег мы прошли вокруг гор Когмен и напали на Киргизов. Мы боролись с их каганом на горе Сунга. Я убил их кагана, захватил их страну. Я отправился в поход в сторону Тургеша, пройдя через Золотые горы, переправляясь через реку Иртыш. Я захватил Тургешский народ, преследуя их. Войско Тургешского кагана сопротивлялось как огонь. |
snow we went round the Kegmen mountains and attacked the Kyrkyz. We fought in the Sungamountains with their kagan. I subdued them then. I went on campaign towards Turgesh, going through the Gold mountains, crossing the Irtysh river. I took the Turgesh people. The army of Turgesh kagan fought like fire. |
28 | |
Bolčuda: süŋüšdümiz: qaγanïn: yabγusïn: šadïn: anta ölürtim: elin: anta altïm: otuz yašïma: Besbalïq: tapa: süledim: аltï yolï süŋüšdüm:... süsin:qop: ölürtim: anta: ičreki ne: kišitin:... k: yoq boltačï: erti: ...kiši...: uqγalï: kelti: basdïm: Besbalïq: anï üčün: ozdï: otuz artuqï: |
Болчұда: сүңгілесдіміз: қағанның:йабғұсын: шадын: сонда өлтірдім: елін: сонда алдым: отыз жасыма: Бесбалық: таман: сүңгіледім: алты жолы сүңгілесдім:...сүңгісін: көп: өлтірдім: сонда: ішкі не: кісіден:... жоқ боладысы: еді:.кісі...ұққалы келді: басдым: Бесбалық: сол үшін: озды (ұтты): отыз артық:
|
Сражались в Болчу. Я убил их кагана, йабгу и шадов тогда. Захватил их народ. Когда мне было тридцать, пошел войной на Бешбалык. Было всего шесть сражений... Убил многих воинов... Тогда из города ... пришел человек ... Я захватил Бешбалык поэтому. Когда мне было тридцать |
Fought in Bolchu. I killed then their kagan, yabgu and shads. Conquered their nation. When I was thirty went with war to Beshbalyk. There were only six battles. We killed a lot of their warrious. A man came from the city then. That is why I captured Beshbalyk. When I was thirty one, |
29 | |
bir yašïma: Qarluq: budun: buŋsïz erür: barur: erikli: yaγï boltï: Tamaγ ïduq: bašda: süŋüšdüm: Qarluq: budunïγ: ölürtim: anta altïm: ...dïm: Basmïl: ...edü...Qarluq: budun: tеrilip: kelti: ...sančdïm: ölürtim: Toγuz Оγuz: meniŋ: budunïm: erti: Тeŋiri: Jer: bulγaqïn: üčün:ödiŋ..... |
бір (31)жасыма: Қарлұқ: бүтін (халық): мұңсыз еріп: барып: ерікті: жау болды: Тамағ Ыдұқ: басында: сүңгілесдім: Қарлұқ: бүтін (халық)ды: өлтірдім: сонда алдым: ...дым: Басмыл: ...игі...Қарлұқ: бүтін (халық): теріліп: келді:...шанышдым: өлтірдім: Тоғыз Оғыз: менің: бүтін (халық)ым: еді: Тәңірі: Жер: бұрқағы: үшін: өті...?
|
В тридцать один год, мои подданные Карлуки стали моими врагами. Я сразился с ними у истока Тамаг. Тогда я убил много Карлуков, захватил их. Басмыл... добрый ... Карлуки собрались (и оказали сопротивление). ... вонзил копьем, убил. Девять Огузов были моим народом. Так как Тенгри и земля пришли в беспорядок, |
My subjected Karluks became my enemies. I fought with them at Tamag. I killed a lot of Karluks then and captured them. Basmyl … kind… Karluks gathered and resisted. … thrusted, killed. Nine Oguzes were my people. As Tengri and the earth came to disorder, |
31 | |
boltačï erti üze: yaŋï: keligme: süsin: aγïtïm: üküš ölti: anta terilip: anta: Toŋïra: Jïlpaγït: bir: oγušuγ: Toŋa: tegin: yoγun...egere: toqïdïm: törütünč: Ezgenti: Qadïzda: süŋüšdüm: süsin anta: sančdïm: yabrïtdïm: ...barïmï...ma...Maγï Qurγan: qïšladuqda: yut: boltï:yazïŋa:
|
боларман еді үсті: жаныса: келуші: сүңгісін: ағыттым: көп өлді: сонда теріліп: сонда: Тоңыра: Йылпағұт: бір: уыс-руды: Тоңа: тегін: жоқтауын... иіре: тоқытдым: төртінші: Езгенті: Қадызда: сүңгілестім: сүңгісін сонда: шанышдым: жайпыраттым....барлығын...ма... Мағы Қорған: қыстауында: жұт: болды: жазында:
|
тогда я сверг их передовую линию. Убиты были многие. Я окружил и умертвил десять храбрых воинов племени Тонгра Йалпагут на похоронах Тон тегина... Зимой был голод в Магы Коргане. Весной |
then I overthrew their forward position. Many were killed. I surrounded and killed ten brave soldiers of Tongra Yialpagut tribe on Ton tegin funerals. There was starvation in Magy Korgan in winter. In spring |
32 | |
Oγuz tapa: süledim: ilki sü: tašqïmïš: erti: ekin sü: ebde: erti: Üč Oγuz: süsi: basa: kelti: yadaγ: yabïz: boltï: tep: alγalï: kelti: sïŋar süsi: ebig barïqïγ: yolγalï: bardï: sïŋar süsi: süŋüšgeli: kelti: biz: az ertimiz: yabïz: ertimiz: Oγuz ...: yaγ...küč bertük: üčün: anta sančïdïm:
|
Оғыз таман: сүңгіледім: ілкі сүңгі: тасып келген: еді. екінші сүңгі: үйінде: еді: Үш Оғыз: сүңгісі: баса: келді: жадау жаяу: жабыраңқы: болды: деп: алғалы: келді: сыңар: сүңгісі: үйін: барықын (барлығын): жұлғалы: барды: сыңар сүңгісі: сүңгілесгелі: келді: біз: аз едік: жабыраңқы (әлсіз): едік: Оғыз...жау... күш берген: үшін: сонда шанышдым:
|
воевали с Огузами. (Их) самая лучшая армия напала нас. Их вторая армия осталась в тылу. Они полагали, что мы с трудом провели зиму, слабы и хотели захватить нас. Половина их армии напали с целью разрушить наши дома, строения, половина армии сражалась с нашим войском. Нас было не много, и были мы слабы. Наши враги Огузы... дал нам силу и я боролся. |
we had hardly spent winter, were weak and wanted to capture us. Half of their army attacked us to destroy our houses, buildings, another half of the army fought with our army. We were few and weak. Our enemies Oguzes… gave us strength and I fought. |
34 | |
ebin: barïqïn: buzdïm: Oγuz budun: Toγuz Tatar: birle: tirilip: kelti: Aγuda: eki uluγ: süŋüšdüm: süsin: buzdïm: Elin: anta altïm: anča qazγanïp: ...: /Teŋiri/yarïlqaduq: üčün: /men/otuz artuqï: üč yašïma: ...yoq erti: ödseg: ütüleg: küč:
|
үйін: барықын: бұздым: Оғыз бүтін (халық): Тоғыз Татар: бірлесе: теріліп: келді: Ағұда: екі ұлық: сүңгілестім: сүңгісін: бұздым: Елін: сонда алдым: Сонша қаз тұрғызып (иемденіп): ... Тәңірі жарылқадық: үшін: мен отыз артық: үш жасыма: ... жоқ еді: өтерлік: ...күш:
|
разрушил их дома и строения. Огузский народ в союзе с Девятью Татарами напали на нас. Я сражался с ними в Агуда два раза. Поразил их войско. Захватил их страну. Установил там (свое) правление... С благословения Тенгри, в тридцать три года ... не был.... |
Destroyed their houses and buildings. Oguz people in alliance with Nine Tatars attacked us. I fought with them in Aguda two times. Won their army. Captured their country. Established there my institution. With Tengri’s bless, in thirty three years old… I was not… |
37 | |
.. /süŋ/üšdüm:süsin: sančïdïm: ičikgime: ičikdi: budun: boltï: ölügme: ölti: Seleŋe: qodï yorïpan: Qarаγan: qïšlata: biz: barïqïn: anta buzdïm: .....jïšqa: аγdï: Uyγar Elteber: yüzče erin: ilger....te... |
...сүңгілестім: сүңгісін: шанышдым: ішіне енушісі: ішке енді: бүтін (халық): болды: өлуші: өлді: Селеңге: құйып жорытып: Қараған: қыстай: біз: барығын: сонда: бұздым: ...йышқа қарай: ақты: Ұйғыр Елбетер: жүздей ерін: ілгері...
|
... воевал. Сразил их войско. Те, кто сдался, присоединился ко мне, стал моим народом. Те, кто умер - умерли. Переправившись через Селенга, после зимовки в Караган, мы разрушили их строения... отступили в сторону ... Уйгур Эльтебер (отправил) около ста войск на восток... |
…fought. Bit their army. Those who gave up, joined me, became my nation. Those who had died – died. Having crossed through Selenga, after winter in Karagan, we destroyed their buildings… retreated… Uigur Elteber sent about hundred army to the east… |
38 | |
....Türük: budun: ač erti: ol jïlqïγ: alïp egitim: otuz artuqï: törüt: yašïma: Oγuz: tezip: Tabγačqa: kirti:ökünüp: süledim: suqïn: ...oγulïn: yotuzïn: anta altïm: eki Elteberig: budun: ...
|
... Түрік: бүтін (халық): аш еді: Ол жылқыны: алып игіттім: отыз артық: төрт: жасыма: Оғыз: тежеп: Табғачқа қарай: кірді: өкініп: сүңгіледім: сұғын:...ұлын: жатынын: сонда алдым: екі Елтеберді: бүтін (халық): ...
|
... Тюркский народ голодал. Я завалил тех лошадей. В тридцать четыре года, Огузы сдались Табгачам(Китайцам). С сожалением сражался... Взял сыновей, жен тогда. Двух Эльтеберов народ... |
…turkic people starved. I killed those horses. In thirty three years old, Oguzes surrendered to Tabgaches (Chinese). I fought with sorrow. I took then sons, wives. People of two Eltebers… |
39 | |
..../Tatab/ï: budun: Tabγač qaγanqa: körti: yalbačï edgü: sabï: ötügi: kelmez tejin: yayan süledim: budunïγ: anta buzdïm: jïlq...süsi: terilip: kelti: Qadïrqan Jïšda: qu....
|
...татабы: бүтін (халық): Табғач қағанға: көрді: Жалбауы игі: сап-сөзі: өткір: келмес: дейін: жаяу сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: жыл...сүңгісі: теріліп: келді: Қадырқан: Йышда: құ... |
... Народ Татаби сдались Табгачскому(Китайскому) кагану. Поскольку они были слабы, я отправил к ним пешие войска. Тогда я покорил народ... Они собрались и напали в Кадырканской черни ... |
…the people of Tatabi surrendered to Tabgach (Chinese) kagan. As they were weak I sent foot troops to them. I conquered the nation then. They gathered and attacked Kadyrkhan common people… |
|
14 | |
Teŋіriteg: Тeŋiri: yaratmïš: Türük: Bilge: qaγan: sabїm: aqanїm: Türük: Bilge: /qaγan:/ olurtuqïnta: Türük: їmtї: begler: kisre: Tarduš: begler:
Kül čur: bašlayu: Šad apït: begler: öŋre: Töles: begler: Apa Tarqan:...
|
Тәңірiтек: Тәңірi: жаратқан: Түрiк: Бiлге: қаған: сап-сөзім: әкем: Түрік: Білге: /қаған:/ отырғанында: Түрік: ендігі: бектер. кейінгі: Тардұш: бектер: Күл Чұр: бастаған: Шад апыт: бектер: өңірге: Төлес: бектер: Апа Тархан....
|
Я, Тенгри-подобный и созданный Тенгри Бильге каган Тюркский. Услышьте мои слова. Когда правил мой отец Бильге каган Тюркский, вы, верховные Тюркские беки, нижние Тардушские беки, Шад-апыт беки во главе Куль Чуром, остальные Тюлес беки, Апа Тархан ... |
I, Tengri- llike and Tengri born Bilge kagan Turkic. Hear my words. When my father, Bilge kagan Turkic, ruled, you, supreme Turk beks, lower Tardush beks, Shad – apyt beks led by Kul Chur, the rest Tyules beks, Apa Tarkhan… |
|
2 | |
toγusїqїŋa: birgerü: kün: ortusїŋaru: qurїγaru: kün: batїsїqїna: jїrїγaru: tün: ortusїŋaru: аnta: ičreki: budun: qop: maŋa: ükü erür erti: anča: budun qop:etdim: ulamtї: aňїγ yoq: Türük: budun: Őtüken: yїš: olursar: elte: buŋ yoq: іlgerü: Šantuŋ: yazїqa tegi: süledim: Taluyqa: kičig: tegmedim: birgerü: Toquz:/
|
(тоғысу) тумысына: бергi (оң жақ ): күн: ортасына (қарай) керi қарай: күн: батысына: арғы(сол қол ) қарай: түн: ортасына (қарай): cонда: (осы) iшіндегі: бүтін халық: көбі(қобы): маған: тобымен өңшең ерген: сонша: бүтін- халық: (қобы) көп: еттiм: ұласқанда: анық жоқ: Түрiк: бүтін( халық): Өтүкен: Йышында: отырса: Елде: мұң жоқ: ілгерi: Шаңтұң: жазығына тие: сүңгiледiм: Теңiзге: кiшiк: тимедiм: бергi (оң жаққа) қарай: Тоғыз:
|
на юге к полудню, на западе к закату, и на севере к полуночи (послушайте это)! Я сделал Вас больше. Нет фальши в этих словах. Если тюрками правит каган из горы Отюкэнь нет грусти и печали в стране . Я прошел с войском на востоке до Шаньдунской равнины. Почти достиг моря. Я прошел войском на юге до Токуз- |
In the south to the midday,in the west to the sunset, in the north to the midnight (listen to it)! I made you more. Therу are no falseness in these words. If kagan from the Otuken mountain rules the Turks there will not be troubles in the country. I went with my army in the east to Shandun plain. I nearly reached the sea. I went with my army in the south to Tokuz - |
4 | |
qutuy: buŋsuz: anča berür: Tabγač: budun: sabї süčig: aγїsї: jїmšaq: ermiš: süčig: sabїn: jїmšaq: aγїn: arїp: їraq: budunїγ: anča yaγutї er: ermiš:
yaγuru: qontuqda: isire: aňїγ bilgin anta üjür: ermis: еdgü: bilge: kišig: edgü: alїp: кišig: jorutmaz: ermis: bir кiši: yaŋїlsar: oγušї: budunї: besükiŋe: tegi: uqїdmаz:
|
мата мұңсыз (шексiз): сонша берер: Табғач: бүтін (халық)(+тың): сөз сабы: сүйкімді: жібегі: жұмсақ: екен: сүйкімді: сөз сабын: жұмсақ: жібегін: ырықтап (ерiтiп): ырық(ты): бой халықты: сонша (көздiң) жауын алар: екен: көздiң жауын алып: қоңдықтап: кейiн: аңсыз бiлiктi: сонша үйірер: едi: игi: бiлiктi: кiсiні: игi: алып кiсiнi: жорытпас: екен: бiр кiсi жаңылса: оқ-уысты руы: бүтін (халық): бесігіне: тие: ұқтырмас:
|
и шелк много. У табгачей(китайцев) слова сладкие и шелка мягкие. Обманывая своими сладкими словами и мягкими шелками, они привлекают к себе людей издали. Как только люди к ним приближаются, одурманивают их еще больше. Они не позволяют мудрым и хорошим мужам приблизиться к себе. Они развращают, начиная от одного до его целой семьи и клана. |
and silk. Tabgaches (Chinese) have sweet words and soft silk. Deceiving by their sweet words and soft silk they attract people from far places. As soon as people approach them they stupefy them more. They do not allow wise and good man to approach them. They destroy beginning with one person to the whole family and clan. |
5 | |
ermis: süčig: sabїŋa: jїmšaq: aγїsїŋa: аrturїp: üküš: Türük: budun: ölteg: Türük: budun: ölsekiŋ: berje: Čuγay: Yїš: Тügeltin: yazї: qonuyїn tеser: Türük: budun: ölsekiginte: аňїγ kiši: anča: bošγurur: ermis: їraq erser: yablaq: aγї berür: yaγїl: erser: edgü: aγї berür: tep anča: bošγurur: ermis: bilig:
|
екен: сүйкiмдi: сөзi: жұмсақ: жібегіне: арқаланып: күллi: Түрiк: бүтін (халық): өлдiк: Түрiк: бүтін (халық): өлерсің: бергі (жаққа): Чұғай: Йыш: Түгелтен: жазық: қонайын: десе: Түрiк: бүтін (халық): өлермен болғсонда: аңсыз: кiсi: сонша: босаңсытар: екен: жырақ болса: жабайы: жібек: берер: жақын: болса: игi: жібек: берер: деп: сонша: босаңсытар: екен: білік:
|
Будучи обманутым их сладкими словами и мягким шелком, вы тюркский народ, умирали. Тюркский народ намеревался обосноваться в горах Чугай на юге на Тугельтинской равнины. Они обманом довели тюркский простой народ до смерти. Они обманывали их, что они дадут плохой шелк, если те будут жить вдалеке, и дали бы хороший шелк, если те жили близко к ним. |
Being deceived by their sweet words and soft silk, you Turkic people, were dieing. Turkic people intended to settle down in the Chugai mountains in Tugeltin plain in the south. They brought the Turkic people to death by deceiving. They deceived them that would they give bad silk if they lived far from them and would give good silk if they lived near. |
7 | |
sabïn: almatïn: Jer sayu: bardïq: qop anta: alqïntïγ: arïltïγ: anta qalmïšï: Jer: sayu qop: turu: ölü: yorïyor erteg: Teŋіri: yarïlqadïqïn: üčün: özüm: qutum: bar üčün: qaγan: olurtum: qaγan: olurup: yoq: čïγaŋ: budunïg: qop: qubartïdïm: čïγaŋ: budunïγ: bay qïltïm: ne budunïγ: üküš: qïltïm: azu bu
|
сөз сабын: алмадың: жер-сайға: бардық: көп сонда: алқындық: арыдық: сонда: қалғаны: жер-сайға көп: тұра: өлі: жорыта етті: Тәнірі: жарылқадығын: үшін: өзім: құтым: бар үшін: қаған: отырдым: қаған: отырып: жоқ: шығай: бүтін (халық)ты: көп: құбылттым: шығай: бүтін (халық)ты: бай қылдым: неше бүтін (халық)ты: ұлғайта қылдым: айту бұ
|
который кормил вас, вы все разбежались. Мы (тюрки) ослабли. Кто выжил, тот был крайне истощен. Но Тенгри был благосклонен, и я вступил на престол. Наследуя трон, я устроил бедный и лишенный народ. Я сделал бедных людей богатыми и небольшой народ многочисленным. |
who nourished you, you all took a run. We (Turks) became weak. He who survived was extremely exhausted. But Tengri was gracious and mounted me to the throne. Inheriting the throne I helped poor and deprived people. I made poor people rich and few people numerous. |
8 | |
sabïmdï: іgіd barγu: Тürük: begler: budun: bunï: esidiŋ: Тürük budunïγ terip: el tutsaqïŋïn: bunta: urtum: yaŋïlïp: ölsekiŋin: yeme: bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /
|
сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақтың: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: оны көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге(шаққа): көруші: бектер ше: жаңылғандарсың: мен: м/әңгі тас: ұрдым/
|
Мое слово благословенное. О, тюркские беки и народ, услышьте это! Чтобы объединить всех тюрков и направить страну, я оставил каменную надпись. Чтобы вы не были обмануты и истреблены, написал слова на вечный камень. Читайте эти слова. Вы, тюркские беки и народ! Я писал эти вечные камни вместе с беками, которые были уже обмануты. |
My word is blessed. О Turkish lords and people, hear this! In order to join together all Turkish people and direct our country, I left the stone inscription. For you not to be deceived and destroyed I have inscribed on this eternal stone. Read these words! You, Turkish people and lords! I wrote these eternal stones together with the lords who had already been deceived. |
9 | |
qaγan: ečim qaγan: olurtïqunta: törüt: buluŋdaqï: budunïγ: bunča: itmis: bunča: yaratmïš: Teŋiri: yarïlqaduq: üčün: özüm: qaγan: olurtuqïma: törüt: buluŋdaqï: itdim: yaratdïm: ...qïltïm: men: Türügeš: qaγanqa: qïzïmïn: bertim: erteŋü: uluγ: törün: alï bertim: Türü...
|
қаған: әкем қаған: отырғанында: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ды: бұнша: еттім: бұнша: жараттым: Тәңірі: жарылқадық: үшін: өзім: қаған: отырғанымда: төрт: бұрыштағы: еттім: жараттым:... қылдым: мен: Түргеш: қағанға: қызымды: бердім: ертіп: ұлық: төрелігін: алып бердім. Түрік...
|
Когда правил мой отец мы покорили народы на всех четырех сторонах мира, сделали их многочисленными. С благословения Тенгри, когда я сам стал каганом, покорил народы на всех четырех сторонах еще больше, сделал их многочисленными, установил закон и власть. Тюркский ... |
When my father ruled we conquered the people in all four parts of the world, made them numerous. With Tengri’s bless, when I became the kagan I conquered more people in all four parts of the world, made the more numerous, established law and power. Turkic… |
14 | |
meni: edgü: körtečisin: ebiŋe: kirtečisin: buŋsuz: boltačïsïn: ......kisre: Tabγač: qaγanta: bedizči: kelürtim: ...sabïmï: sïmadï: ...ičreki: bedizčig: ïtï: aŋar: tašïγ: barïqïn: yaratdïm: ičin: tïšïn: adïnčïγ: barïq: urturdïm: ...
|
мені: игі: көргейсің:үйіңе: кіргейсің: мұңсыз болғайсың: ... кері кейін: Табғач-қытай: қағанда: бәдізші: келтірдім: ...сап-сөзімді сындырмады: ...ішкі: бәдізшіні: етті: әсем: тасты: барықты: жараттым: ішін: тысын: айшықты: барық: ұрғыздым: ...
|
прими меня во благо. Зайди в свой дом, не печалься. ... С юга писаря Табгачского(Китайского) кагана доставил. ... Дворцовые писари изготовили каменные строения, внутри и снаружи оформили красиво... |
Admit me in the honor of… Enter your house, do not be sad… from the south I got Tabgach (Chinese) kagan’s clerk. … the clerks of the palace made stone buildings and inside and outside were beautifully decorated… |
|
6 | |
Bu(i)lser: semiz buqa: toruq buqa tejin: bilmez ermis tejin: anča saqïntïm: anta kisre: Teŋri bilig bertük üčün: özüm ök: qaγan qïsdïm: Bilge: Tuñuquq: Boyla Baγa Tarqan[181] :
|
бiлсе: семiз бұқа: тұралау бұқа дей: бiлмес едi дей: сонша: сақтандым: сонда кейiн: Тәңірi бiлiк берген үшiн: өзiм ғана: қаған қысдым (көтердім, еттiм): Бiлге: Тұнық-ұқ: Бойла Баға Тархан:
|
жирном быком!» Поскольку мне Тенгри дал ум, я один поднял (поставил, объявил, признал) кагана! Я, Мудрый Тоньюкук Бойла Бага Тархан, |
a greasy one!” as Tengri gave me intelligence, I was the one who rose (put, announced, acknowledged) the kagan! I, theWise Tonyukuk Boila Baga Tarkhan, |
12 | |
termez: ol sabïγ: esidip: tün:udusïqïm: kelmedi: küntüz: olursïqïm kelmedi: anta ötrü: qaγanïma ötüntüm: anča ötüntüm: Tabγač: Oγuz: Qïtañ: bu üčegü: qabsar:
|
дедiмiз: ол сап-сөздi: есiтiп: түн: ұйықтағым келмедi: күндiз: отырғым келмедi: сонда өткізіп: қағаныма: өтiндiм: сонша өтiндiм: Табғач: Оғұз: Қытаң: бұ үшеуi: қапсырар(айқасып):
|
Когда услышал эти слова, ночами не смог уснуть, и днем не знал покоя. После этого я молился ради нашего кагана. Я рассудил так: «Табгачи (Китай), Огузы, Кидане надумали объединиться и напасть на нас. |
When I heard these words I could not sleep nights and could not be calm by days. I prayed for the sake of our kagan after that. I judged as follows: “Tabgaches (China), Oguzes, Kitans decided to join together and attack us. |
14 | |
yoγun: bolsar: üzüglük alp ermis: öŋre: Qïtaŋda: berije: Tabγačda: qurïya: Qurudïnta :yarïya: Oγuzda: eki üč biŋ: sümüz: keltečimiz: barïmïna: anča ötüntüm:
|
жуан:болса: үзiк ету алып (күш) едi: өңiрге Қытаңда: бергi оң жаққа: Табғачда: керi батысқа: Құрұдында: арғы (сол қол ) жаққа: Оғұзда: екi үш мың: сүңгi әскерiмiз: келтiремiз: барымына: сонша: өтiндiм:
|
собрать в «толстое», то, чтобы растоптать нужна великая сила! У нас есть по две-три тысячи копьеносцев на востоке у Киданей, на юге у Табгачей, на западе в Курудуне, на севере у Огузов. Надо их всех собрать!». |
into “thicks”, then it is necessary to have great force to crush! We have two – three thousand spear-bearers at Kitans in the east, at Tabgach in the south, in Kurudun in the west, at Oguzes in the north. We need to recall all of them!” |
16 | |
süsü altï biŋ ermis: biz: : eki biŋ: ertimez: süŋüšdümüz: Teŋri yarïlqadï: yaňïdamïz: ügüzke: tüsdi: yaňïduq yolta: yeme: ölti kök: anta ötrü: Oγuz qapïn: kelti:
|
сүңгiлi(сұсты) әскерi: алты мың едi: бiз: екi мың: едiк: сүңгiлестiмiз: Тәңiрi жарылқады: жаңылдырдымыз: өзенге: түстi: жаңылған жолда: және: өлдi: көк: сонда өтер: Оғұз қаптай: келдi:
|
У них было шесть тысяч копьеносцев. Нас было две тысячи. Мы сражались. Тенгри был к нам благосклонен. Мы рассеяли и сбросили их в озеро. На пути преследования еще умерли. После этого Огузы толпами перешли к нам (сдались). |
They had six thousand spear bearers. We were two thousand. We fought. Tengri was gracious to us. We scattered and threw them into the lake. On the way of pursuit some more were died. After this Oguzes (gave up) joined us in great numbers. |
21 | |
qaγanï alïp ermis: ayγučïsï bilge ermis: qačanïŋ erser: ölürteči ökük: üčegün: qabïsïp: süllemis: anï joq qïsalïm: temis: Türges: qaγan anča temis: bеniŋ budunïm anta erür: temis:
|
қағаны алып едi: айғұшысы-кеңесшiсi бiлiктi едi: қашқақтай етсе: өлтiрмешi: болмақ: үшеуi: қабысып: сүңгiлемесе: оны жоқ қысайық: деген: Түргеш: қаған сонша деген: менiң бүтін (халық)м: сонда бар: дедi:
|
Каган у них (т.е. Тюрков) великий, и советник – мудрый. Если будем оглядываться, не объединимся в союз и не повоюем (с ними), то они уйдут (без наказанья)!» Тогда Тюргешский каган сказал: «Там есть мой народ! |
Their (i.e. Turks) kagan is great and advisor – is wise. If we look back, do not join in alliance and do not struggle (with them), then they will go away (without punishment)” then the Turgesh kagan told: “There is my people there! |
22 | |
Türük: budunï jeme: Bulγaq ol temis: Oγuzï jeme: tarqančul temis: ol sabïn: esidip: tün jeme: udusqïm kelmez erti: olursaqmaz: kelmez erti: anta saqïntïma:
|
Түрiк: бүтін (халық) және: бұлғақтау ол деген: Оғұзды және: тарқақтау дедi: ол сап-сөзiн: естiп: түн жамылып: ұйықтағым келмес едi: отырғым: келмес едi: сонда: сақтандым:
|
А Тюркский народ (находится сейчас) в смятении! И Огузы» – сказал он «(тоже) в разладе!» Услышав эти слова, ночами не смог уснуть, и днем потерял покой. Тогда я задумал ... |
And Turkic people is in confussion (now)! And Oguzes” - said he “are also in discord!” having heard these words I could not sleep at nights, and lost quietness by days. Then I decided… |
42 | |
anta ölürti: eligče er: tutdïmïz: uluq tün: budunïn sayu: ïtdïmïz: ol sabïγ: esidip: On oq begleri: budunï: qop
|
сонда: өлтiрдi: елудей ер: тұтдымыз: ұлық түн: бүтін (халық)ның санай: жөнелттiмiз: ол сап-сөздi: естiп: Он оқ бектерi: бүтін (халық): көп
|
там казнили. Около пятидесяти человек мы пленили. В ту же ночь мы отправили (послов) к каждому народу. Услышав эти слова, беки и народ "Десяти стрел" все |
Killed there. We took to prison about fifty persons. That night we sent (messengers) to every nation. Having heard these words, beks and people of “Ten Arrows” all |
45 | |
Temir Qapïγqa: tegi: ertimiz: anta yanturtïmïz: Inel qaγanqa: ... Aqrïm: alï atïγqa: Tezik: Toqursïn:
|
Темiр Қапығқа: тие: ерттiмiз: сонда: қайтардымыз: Iнел қағанға: ...Ақрым: ? атаққа: Тәжiк: Тоқұрсын(Тоқарстан):
|
Мы преследовали (врагов) до Темир-капыг (до Железных ворот). Мы заставили (их) оттуда возвратиться. Инэль кагану ... таджиков и тохаров... |
we pursued (the enemy) till Temir-kapyg (Iron Gates). We made (them) return back. Inel kagan… tadzhiks and tokhars … |
46 | |
anta berüki: As-oq baslïγaru: Soγdaq: budun: qop kelti: jükünti: ..tegti: Türük budun: Temir Qapïγqa: Tensi oγulï:
|
сонда бiрiккен: Ас-оқ бастаған: Соғды: бүтін (халық): көп келдi: жүгiндi: ол күнде: тидi: Түрiк бүтін (халық): Темiр қапығқа: Тенсi ұлы:
|
Тогда пришел и повиновался весь согдийский народ во главе с Асуком... . В те дни Тюркский народ достиг до Железных ворот. |
The whole sogdian people leading by Asuk came and obeyed… those days the Turkic people reached the Iron Gates. |
49 | |
alpin üčün: Tabγačqa: jeti jegirmi: süŋüsdi: Qïtañqa: jeti süŋüsdi: Oγuzqa: bes süŋüsdi: anta Ayγučï...
|
алптығы үшiн: Табғачқа: жетi: жиырма(13) сүңгiлесдiмiз: Іытанға: жетi сүңгiлесдiмiз Оғұзға: бес сүңгiлесдiмiз: сонда Айғұчы-кеңесшісі...
|
мы воевали с Табгачами (Китаем) тринадцать раз. С Китанами воевали семь раз. С Огузами воевали пять раз. Тогда советником ... |
we fought thirteen times with Tabgaches (China). Seven times fought with Kitans. Five times with Oguzes. An advisor then… |
51 | |
Qapaγan qaγan: jeti otuz: yasqa: ...anta...erti: ...: tün udumatï |
Қапаған қаған: жетi отыз (23): жасқа:...сонда:...едi: түн ұдымады...
|
Когда Капаган кагану было двадцать три ... не спал по ночам, |
When Kapagan kagan was thirty three … wasn’t sleeping at nights, |
|
4 | |
özlüki: boz at erti: kedim b... alïpï erdemi: anta ükü еgіdi: Türük budunqa: u...
|
өжет жүйрік: боз ат еді: кежім б... алыбы ердені: сонша көсегесі артты: Түрік бүтін (халық)ға:... |
…был быстрый белый конь... был велик и могуч, прославился Тюркскому народу ... |
… there was rapid Whitehorse…was great and powerful, became famous for Turkic people… |
|
4 | |
...anta: kerü: barïp: Yenčü: ügüzüg: keče: Temir Qapïγqa: Tezikke: tegi sü/ŋüšdükde/: qazγantï: Toquz Oγuzqa: jeti: süŋüš: süŋüšdükde:
|
...сонда: кері: барып: Йенчү (Інжу): өзенді: кеше: Темір қапығқа: Тежікке: тие:сүңгілескенде:қаз тұрғызды (иеленді): Тоғыз Оғызға: жеті сүңгілес:сүңгілесті:
|
... тогда переправившись через реку Йенчу (Жемчужина-Сырдарья), дойдя до Железных Ворот сражался с Тежик и завоевал их. С Девятью Огузами он сражался семь раз. |
…then swimming across the Pearl river, reaching Iron Gates he fought with Tezhik and subdued them. He had seven battles with Nine Oguzes. |
7 | |
...: anta: kisre Qarluqqa: yem (d?) süŋü/šdükd/e: Edil aqïn binip: oplayu tegip: sanča ïdïp: toplayu: inti: yana: aγïtïp:
|
....сонда: кейін Қарлұққа: және: сүңгілескенде: Еділ ағын мініп: ұмтыла тиіп: шаншы итеріп: топтай: інді: жаңа: ағытып:
|
... затем когда сражались с Карлуками снова он сел на белого коня Едиль, бросился в атаку и дал отпор врагу... |
…when they fought with Karluks he rode a white horse Edul again, rushed to attack and won the enemy… |
|
2 | |
Őtüken Elі: Őgüres Eli: : ekin ara: olurmuš: subï: Seleŋe ermiš: anta: el.... //......ermiš: barmïš ......
|
Өтүкен Елі: Өгүреш Елі: екі ара: отырған: суы: Селеңге: еді: сонда: ел... //......болған еді: бар еді:... |
Народ Отюкен и народ Огуреша соседствовали, между ними текла река Селенга... тогда... был... |
Otuken people and Oguresh people were neighbours, the river Selenga flew between them… then … was … |
3 | |
su...anta: qalmïšï: budun: On Uyγur[200] Toquz Oγuz: üze: yüz // yïl olurup: ......Orqun ögüz: ......
|
...су...сонда.қалғаны: бүтін (халық): Он Ұйғыр Тоғыз Оғыз: үсті: жүз жыл: отырып:... ... Орхон өзен:... |
... тогда остались народ Десяти Уйгуров и Девяти Огузов. Над ними властвовали сто лет ... река Орхон... |
…then the people of Ten Uigurs and Nine Oguzes left. Hundred years they were conquered… the Orkhon river… |
4 | |
Türük ...čaq [207] : elig (оn?[208] ) yïl: olurmus: Türük eliŋe: altï: otuz yašïma: enč//....berti: anta: boyla... |
Түрік...чақ: елу (он?) жыл: отырған: Түрік Елінде: алты: отыз (26)жасымда:... берді: сонда: бойла....
|
Тюрки ...чак ... пятьдесят(?) лет жили в Тюркском государстве. Когда мне было двадцать шесть лет ... дал. Тогда бойла ... |
Turks …chak…fifty years (?) lived in Turkic state. When I was twenty six …gave. The judge then… |
7 | |
ičgerip: yanï yorïdïm Kejre: bašïnta üč Вirküde: qan süsin: // birleqatïltïm: anta:.....
|
Ішке енгізіп: жаңа жорыттым Кейре: басында үш Біркүде: хан сүңгісін (әскерін)://бірлесе қатыстым: сонда: ... |
захватив, я отправился в новый поход. У реки Кейре в Уч Бирку участвовал в боях, сражался с ханским войском.
|
Having bit, I went on a new campaign. At Keire in Three Birkud took part, fought with khan army. |
10 | |
tutdïm: qatunïn: anta: altïm: Türük budun: anta: ïnγaru: yoq: boltï аntа kisre: // taqïγqu: yïlqa: ...budun: ...tuyup
|
тұтдым: қатұнын: сонда: алдым: Түрік бүтін (халық): сонда: осылай: жоқ болды сонда кейін://тауық: жылға: ... бүтін (халық):... |
жену-катун тогда я взял. Исчез Тюркский народ таким образом. После, в год Петуха ... народ... |
I married to my wife–katun. This way the Turkic people vanished. Then in the year of Hen… people… |
12 | |
yabγu: atadï anta: kisre: aqaŋïm: qaγan: učdu: qara budun: qïlïnč // küsgü yïlqa.........dïm:
|
Йабғұ атанды сонда: кейін: ағайыным: қаған: ұшды: қара бүтін (халық): қылын?//тышқан жылға... ...дым: |
был объявлен Йабгу. Тогда мой родной каган умер. Простой народ в год Мыши ... |
was announced Yabgu. My native kagan had died then. Common people in the year of Mouse… |
13 | |
tutdïm: ...birle...anta: Bökеgük/de/: jetdim: kеče yarïq ba//tar:erikle: süŋüsdim: anta: šančdïm: kün: /artatïlmïs?: / tün/ öčürilmis?:/Bökеgükde: Segiz Oγuz: Toquz Tatar: qalmaduq: eki yaŋïqa: kün toγuru: süŋüsdim: qulum küŋüm: budunïγ: Teŋri:
|
тұтдым: ...бірлесе:...сонда: Бөкегүкде: жеттім: кеше жарық: батар: еркінмен: сүңгілестім (соғыстым): сонда: шанышдым: күн: /аттырып?:/ түн /өшкілей өшіріліп?/: Бөкүгүкде: Сегіз Оғыз: Тоғыз Татар: қалмады: екі жанаса: күн туысына: сүңгілестім: құлым күңім: бүтін (халық)ды: Тәңірі: |
взял ... вместе ... там добрался до горы Букегук до темноты. Сражался с еркином. Тогда я сражался ... день ... ночь ... не осталось в Букегук Восемь Огузов, Девять Татаров (все вышли на сражение). Сражался я два дня две ночи. Тенгри дал моим слугам, служанкам и моему народу |
took… together… reached the mountain Byukyagyuk. Fought with… then I bit…day… night… neither Eight Oguzes nor Nine Tatars had left in Byukyagyuk (everybody went to fight). I fought two days. Tengri gave my servants, housemaids and my people |
14 | |
jer: аyu: berti: anta: šančdïm: yazïqlïγ аtlïlïγ ...Teŋri: tuta berti: // qara: igіl: budunïγ: yoq qïlmadïm: еbin barqïn yïlqïšïn: yulmadïm: qïyïn: aydïm: turγuru qutum: kentü budunïm: tedim: udu: kelin tedim: qudup: bardïm: kelmedi: yiče:
|
жер: билік: берді: шанышдым: жазықты атты... Тәңірі: ұстай берді: қара: иілген: бүтін (халық)ты жоқ қылмадым: үйін барықын жылқысын: жұлмадым: қиындық айттым: тұрақты құтым: өз бүтін (халық)ым: дедім: сөйтіп: келсін дедім: қозып бардым: келмеді: тағы:
|
Дал землю и власть. Я вонзил копьями виновных... поклонились Тенгри. Не стал убивать простой покорный народ. Не отбирал их имущества, лошадей. Я их признал своим народом и разрешил им присоединиться. Но они не стали повиноваться, я был зол и пошел к ним. Они снова не пришли. |
land and power. I thrusted spears into the guilty… bent Tengri. I did not kill common obedient people. I did not take away their property, horses. I confessed them as my people and let them join. But they did not obey; I became angry and went to them. But they did not come again. |
16 | |
Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
|
Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім: |
Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними). |
Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them). |
18 | |
Jelme: eri: kelti: yaγï kelir: tedi: yaγïn bašï: yorïyu: kelti: sekizinč ay: eki yaŋïqa: Čïγïltar: Költe: qašuy: kezü: süŋüsdim: anta: šančdïm: anta: udu: yorïdïm: ol ay: bes jegirmike: Kejre: bašï Üč Birküde: Tatar: birle: aqtï: toqïdïm: šïŋarï:budun:
|
Желме: ері: келді: жауы:келер: деді: жаудың басы: жорып: келді: сегізінші ай: екі жаңасы: Чығылтар: көлде: қарсы кезіге: сүңгілестім: сонда: шанышдым: сонда: ұтқылай: жорытттым: ол ай: бес жиырмасына: Кейре: басы Үш Біркүде: Татар:ірлесе: ақты: тоқытдым: сыңары: бүтін (халық): |
Желме пришел и сообщил о нападении врага. Враг напал, и я встретил их у озера Чигылтыр второго числа восьмого месяца. Я встретил их копьем, обрушился на них. Пятнадцатого числа того месяца в Уч Бирку, где начало реки Кейре, они сдались вместе с Татарами. Одна половина народа |
Zhelme came and informed about the enemy’s attack. The enemy attacked and I met them at the lake Chigyltyr on the second of the eighth month. I met them with spear, fell upon them. On the fifteenth of the same month at Three Birku, where the mouth of the Keire river, they surrendered together with Tatars. One half of the nation |
19 | |
ičikdi: šïŋаrï: budun...a: kirti: anta: yana: tüsdim: Ötüken Yïšïn: qïšladïm: yaγïda: bоšuna: bоšuna аldïm: eki oγulïma: yabγu: šad at bertim Tarduš: Töles: budunqa: bertim: ančïp: barš: yïlqa: Čеk tapa: yorïdïm: ekinti ay tört: jegirmike: Kemde:
|
ішке енді: сыңары: бүтін (халық): ... кірді: сонда: жаңа: түстім Өтүкен: Йышыны: қыстадым: жаудан: босана: босана алдым: екі ұлыма: Йабығу: Шад ат -(атақ)бердім: Тардұш: Төлес: бүтін (халық)қа: бердім: сөйтіп: барыс: жылға: Чек таман:жорыттым: екінші ай төрт: жиырмасына: Кемде: |
вступили (сдались) ... другая половина... Тогда я спустился снова и зимовал в Отюкеньской черни. Освободился от врага. Дал двум сыновьям титул Йабгу и Шада. Я им дал народы Тардуш и Толес. Так в год барса сделал поход в Чек. Двадцать четвертого числа второго месяца в Кем ….. |
surrendered …the other half… I went down again then and spent winter in Otuken mob. I got free from enemy. Gave two sons the title Yabgu and Shad. I gave them the Tardush and Telis people. In the year of Leopard made a campaign to Chek. On the second month to Kem. |
20 | |
toqïdïšïm: оl ay...nta: Tez bašïnta: Qašar qurïdïn: örügen anta: itetdim: čït anta: toqïtïdïm: yay anta: yayladïm: yaqa: anta: yaqaladïm bilgümen: bitigmen anta: yarattïdïm: ančïp: ol yïl: küzün ilgerü: yorïdïm: Tatarïγ: yatïdïm: tabïšγan: yïl:
|
ұрыстым: ол ай ... сонда: Тез басында: Қашар кері жақтан: орданы: сонда: еттірдім: чыт (құрылыс)? сонда: тоқытдым: жаз сонда: жағаластырдым: білгенімнен: бітігімнен сонда: жараттырдым: сөйтіп: ол жыл: күзден ілгері: жорыттым: Татарды: жапырдым: қоян: жылы: |
сражался. В тот месяц... Я велел поставить орду на западе Кашар, тогда велел строить чыт (каменные сооружения). Летом оградил каменными стенами. Велел мои мысли высечь на камне. Той осенью выступил в поход дальше на восток. Сразил Татаров. В год Зайца |
fought. That month… I ordered to establish horde in the west of Kashar, at that time ordered to built chyt (stone errections). In summer fenced in stone walls. I ordered to carve my thoughts on the stone. That autumn went on campaign further to the east. Bit the Tatars. In the year of Hear |
21 | |
besinči ay qa: tegi......qa: ...// ŋiz bašï: anta: ïdïq jer: kedinte: Aybaš Tuquš: belterinti: anta yayladïm: örügіn: anta: yarattïdïm: čït anta: toqïtdïm: biŋ yïllïq: tümen künlik: bitigimin: bilgümin: anta: yašï tašqa:
|
бесінші айға: тие... ...қа:... //ңүз: басы: сонда: Ұйғыр Жер: кейінде: Айбас: Тоқыш: белесінде: сонда жайладым: орданы сонда: жаратттырдым: чыт (құрылыс) сонда: тоқытдым: мың жылдық: түмен күндік: бітігімді: білігімді: сонда: жазық (бекем)тасқа: |
на пятый месяц ... тогда на земле Уйгур, на западе у Айбас Токыш были мои пастбища. Велел поставить мою орду там. Велел построить каменные сооружения и высечь мои мысли на камнях на тысячу лет, на десять тысяч дней. |
on the fifth month… on Uygur land, in the west at Aibas Toqysh there were my pastures. I ordered to put my horde there. I ordered to build stone errections and carve my thoughts on stones for thousand years, ten thousand days. |
22 | |
yarattïdïm: tol...: // yarïmatïn: yaγïd kelmis: örün begig: qara qulluqïγ: anï olurmus: Qïrqïz tapa: er idmis: siz tašïqïŋ: Čikig tašγarïŋ: temis: men: tašqïyïyn temis: Kür budqa ïda:
|
жараттырдым: тол......//...жаулай... келген:өрен ақ бекті: қара құлықты: сол отырған: Қырғыз таман: (батыр) ер жіберді: Сіз тасындар: Чекті тасытыңдар: деген: мен тасиын: деген: Көр Бұдқа ықта: |
... Кыргызам послал воинов, где белый бек правил черными помыслами. Передал послание Чекам.... в Кор Буд... |
I sent soldiers to Kyrgyz people, where the white bek ruled with black thoughts. Sent a message to Cheks…in Kyer Bud… |
24 | |
...ermis: jelmisin Іs: jeriŋerü: ïtïdïm: jelmisin menіŋ еr anta bašmïš: atïl tutmïš: qanïŋa: ...
|
... ...екен: желкелеуші Ес: жеріне: итедім (жібердім): желкелеуші: менің ер сонда басқан: атылу тұтқан: ханына:...
|
... был. Их направил на землю Ес. Тогда мой воин пришел к их хану, который веровал ... |
…was. I sent them to Es land. My warrior came to their khan then, who believed…. |
25 | |
...er kelti: Qarluq: Еsiŋe: kelmedük tedi: erin: Qarluq: ...Ertis ögüzig: Arqar bašï tušï: anta: Er Qamïš Altïn yanta sallap: kečdim: bir jegirminči ay: sekiz jegirmike...: yoluqdum Bolču ögüzde: : Üč Qarluγïγ:
|
...ер келді: Қарлық: Есіне: келмелдік деді: ерлерін: Қарлық...Ертіс өзенді: Арқар басы тұсы: сонда: Ер Қамыш Алтын жанай салмен кештім: бір жиырманшы ай: сегіз жиырмаға...жолықтым: Болчұ өзенде: Үш Қарлықты: |
... пришли воины. Карлуки отказались прийти в Ес. Карлуки ... через Иртыш. Тогда я переправился, начиная с Аркара вдоль Ер Камыш Алтын на плоту. На одиннадцатом месяце ... встретился. Тогда на реке Болчу Трех Карлуков |
... soldiers came. Karluqs refused to come to Es. Karluqs …through the Irtysh. Then I crossed Altyn by a raft, beginning from Arkar along Er Kamysh. In the eleventh month… I met. On the Bolchu river three Karluqs |
26 | |
anta: toqïdïm: anta: yanï: tüsdim: Čіk budunïγ: bïŋam süre: kelti: ...Tez bašï: čïtïmïn yayladïm: yaqa: anta: yaqаladïm: Čіk budunqa: tutuq bertim: Іš barïš: Tarqad: anta: anča oldum: ...antа: er kеlti: Qazluq költe:
|
сонда: жеңдім: сонда: жаңа түстім: Чек бүтін (халық)ты: мыңдығым сүрте: келді: ...Тез басы: чытымды (құрылыс): жайладым: жағасын (шетін)сонда жағаластырдым: Чек бүтін (халық)қа: Тұтық бердім: Ыс Барыс: Тархат: сонда: соншалықты болдым: ...сонда: ер келді. Қазлұқ көлде:... |
поразил. Тогда вышел. Народ Чеков .... У истоков Тез я велел построить чыт (каменные сооружения), оградил его. Я дал Тутука народу Чек (чтобы управлять ими). Я был Ыс Барыс Тархатом. ... тогда пришел воин... На озере Казлук |
bit. Cheks people went out. At Tez I odered to build chyt (stone errections), fenced it. I gave Tutuq to Chek people. I was Ys Barys Tarkhan… then a warrior came… On the lake Kazluq… |
27 | |
...ïγda: körtü: yaγï...eltip: uyu kelti: bes jegirmike...Tayγun: külte: tiriltim: bidigüč er: anta: ït...elti: Qara: Yotluqun: kečip: kelirti: utru yorudum: ......boltï: Qarluq:...
|
...көрді: жауы...еріп: қуалай келді: бес жиырмаға... Тайғұн: көлде: терілдім (жиналдым): тілші ерді: сонда: жібердім...Қара: Йотлұқты: кешіп: келтірді: Мен қуалай (ұтқылай) жорыттым:... ...болды: Қарлық... |
... увидели. Враги ... преследовали. Пятнадцать ... у озера Тайгун собрал войско. Тогда я отправил за языком.... они переправились через Кара Йотлук и привели его. Я преследовал их... Карлук... |
…saw. Enemies …pursued. Fifteen … at the lake Taigun gathered the army. I sent for a tongue then… they crossed Kara Yotluq and brought him. I pursued them… Karluq… |
28 | |
...er edmis: ...temis: ičre: biz bulγayïn: temis: tašdïntan: ...//...šayïn: temis: Bašmïl: yaγïdïp: ebim erü: bardï: anï ičgermedim: tašdïnta: Üč Qarluq: Üč Ïduq ta......Ötükente: ben...
|
...ер жіберген... деген: ішкі: біз бұлыңғырлатайын: деген: тысындан:...//...деген: Басмыл: жаулатып: үйіме қарай: барды: соны ішке енгізбедім: тысында: Үш қарлық: Үш Ұйық т... Өтүкенде: мен:... |
... отправил воина ... они сказали мы поднимем смуту внутри, а вы ... снаружи. (Так) Басмыл напал на мой дом. Я не позволил ему войти. Три Карлука в Три Уюк ... в Отюкене я... |
…sent a warrior… they said that they rose disturbance inside, and you… outside. (So) Basmyl attacked my house. I did not allow him enter. Three Karluqs in Three Uyuk… in Otuken I … |
29 | |
...anta: ...altïnčï ay: bir otuzqa: süŋüsdüm anta: sančïdïm: Ičüj kečip: //...g tuγuru sančïdïm anta: ötrü: Türüges: Qarluqïγ: tabarïn alïp: ebin: yolïp barmïš ebime: tüsdim:...
|
...сонда:...алтыншы ай: бір отызға: сүңгілестім сонда: шанышдым: Ічүйді кешіп: //...тура шанышдым сонда: өткен: Түргеш: Қарлықты: тауарын алып: үйін: жолдап барып үйіме: түсдім: ... ... |
... тогда ... на шестом месяце двадцать первого числа сражался, переправившись через Ичуй. ... Я их сразил тогда. Отобрал у Тургешей и Карлуков товар и вернулся домой. ... |
…then… in the sixth month of the twenty one I fought, having gone across Ichui… I bit them then. Took away Turgeshes’ and Karluqs’ goods and returned home. |
30 | |
yaγï bol......turup jerin tapa bardï yoγaru yoγardaqïn: sekizinči ay: ben: udu yorïdïm ebimin Er: Esigünte: Yola: költe: qutum anta: ertim: ......
|
жауы бол... ...п жерін таман бардыжоғары жоғарладың: сегізінші ай: мен қуалай (ұтқылай) жорыттым үйіміді ер: Есігүнте: Йола: көлде: құтым: сонда: едім: ... ... |
стали врагами... восьмой месяц преследовал к востоку. Я был тогда у озера Есгинте Йола... |
became enemies…eight months pursued toward east. I was at the lake Esginte Yola… |
31 | |
Basmïlγaru: ...ay bir otuzqa Qarluqïγ: ...Yoγra Yarïšda: süsin: anta sančïdïm ebi: on kün öŋre ürküp barmïš anta: yana: yorïp: tüsdim: ......
|
Басмылға қарай:...ай бір отызға Қарлықты... Йоғра Йарышда: сүңгісін: сонда шанышдым үйі: он күн өңірге үркіп барған сонда: жаңа: жортып: түстім... ... ... ... |
В сторону Басмыла ... месяц Карлуков ... у Йогра Йарыш я сразил копьем. Тогда десять дней бежали испугавшись. Я снова отправился в поход... |
Towards Basmyl… month Karluqs…I bit with spear at Yogra Yarysh. Ten days they ran being afraid. I went on campaign again… |
32 | |
Bir yegirminč ...čdïm...budunïŋa // kirtim: Irelünte: Talïqïmta: yetdim šanuqï: Tabγačdaqï: Oγuz: Türük: tašïqmïš: anta: qatïlmïš: anta begler:....
|
Бір жиырманшы...шанышдым ...бүтін (халыққа) //кірдім: Ірелүнте: Талықымда: жеттім: ?: Қытайдағы: Оғыз: Түрік: тасыған: сонда: қатысып: сонда бектер... ... |
Одиннадцать ... сразил ... сдался. Добрался до Ирелун Талкым? Тогда Китай в союзе с Тюрками Огузами восстали, тогда беки... |
Eleven… bit… surrendered. Reached Irelun Talkym? At that time China in alliance with Turks Oguzes stroke, beks then… |
33 | |
meniŋ süm üč......// beš yüz kedimlig yadaγ bir eki šašïp kelti: küŋüm: qulum: budunïγ: Teŋiri: Jer anta: ayu berti: anta sančdïm: .........
|
Менің сүңгім (әскерім) үш... ...// бес жүз кежімлік жаяу бір екі қаруланып келді: күңім: құлым: бүтін (халықты): Тәңірі: Жер сонда: айқай берді: сонда шанышдым: ... ... |
Мое войско три ... … // мои пятьсот воинов пришли в тяжелых латах. Тенгри и Земля наказали моих служанок, слуг и народ. Я тогда сразил ... |
My army three… my five hundred soldiers came in heavy boots. Tengri and the Earth punished my housemaids, servants and people. I then bit… |
34 | |
anta budun ičikti: ......Qarluq tapa tezip kirti: anta yana: tüšip: Orqun: balïqlïγ belteriginte: El örgüginin anta: örgüpen etdim: ...... |
Сонда бүтін (халық) ішіне енді:... ...Қарлық таман тежей кірді: срнда жаңа: түсіп: Орқұн: қалалық жайылымда: Ел ордасын сонда: ордалай еттім: ... ... |
Тогда народ сдался (присоединился)... Карлуки ... Тогда я остановился на лето в городе Оркун. Тогда я поставил свою орду там ... |
Then my people surrendered (joined)… Karluqs… I stayed in Orkun town for summer then. I established there my horde … |
35 | |
...bir jegirminč ay jegirmike: Qara: Bulaq öŋden: Suqaq yolï: anta: ČigilTutuq: ......
|
... ...бір жиырма ай жиырмаға: Қара: Бұлақ өңірден: Сұқақ жолы: сонда: Чігіл Тұтық: ... ... |
... Одинадцатый месяц из Кара Булака, в пути Сукак, Чигил Тутук .... |
…Eleven months from Kara Bulaq, on the way Sukak, Chigil Tutuq… |
38 | |
onunč ay: yaŋïqa: ......temiši: üč: ......tüšdim anta yaqaγaru: Basmïl: Qarluq: yoq boltï: qoñ yïlqa:
|
Оныншы ай: жаңасы:... ... ...үш... ... түсдім сонда жағасына (шетіне)қарай: Басмыл: Қарлық: жоқ болды: қой жылға: |
Десятый месяц ... три ... я вышел на берег. Не стало Басмыл Карлуков в год Овцы |
The ninth month…three… I went out to the bank. There were no Basmyl Karluqs. In the year of Sheep |
39 | |
...yayladïm: ......tabγ ačqanï: ...tezipbermiš: ...oγulïn: qotïdïm: ...budun...toqïdïm anta olurup: ebiŋe: іtim: qut yaratïγ: tuγun:
|
...жайладым... ...Табғач-Қытай ханы... тежей берген:...ұлын: қойдым: ...бүтін (халық)... жеңдім сонда отырып: үйіне: жібердім: құт жаратқан: туын: |
...провел лето. ... хан Табгачей (Китая) ... задерживал ... поставил сына... народ ... покорил. Тогда я их отправил домой. Их благословенное знамя |
…spent summer… Tabgaches’ (China) khan…detained…put his son… people…conquered. I sent them home then. Their gracious flag |
42 | |
...tuγun: ...qabïšïp: kelti: ......bir otuzqa.........qa anta sančïdïm: Yarïš Aγulïγ: ara yatuq: bašïnta ara:
|
... туын...қапсыра: келді:... ...бір отызға... ... -ға сонда шанышдым: Йарыш Ағұлық: арасы Йатұқ: басында арасы: |
... (он) пришел ... со знаменем. ... Двадцать девять ... сражался между Йарыш и Агулук у истоков Йатук |
… he came… with the flag…. Twenty nine…fought between Yarysh and Aguluk at the Yatuq |
44 | |
Türük...anta: qatun: yegeni: Őz Bilge: Büñi
|
Түрік... ... ... сонда: қаты: жиені: Өз Білге: Бөні |
Тюрк ... племянник катун Мудрец Оз Бильге Бони |
Turk…katun’s nephew the Wise Oz-Bilge Byeni |
|
5 | |
bunta: Čigsü ..beŋgü...ermis..? |
Мұнда Чігшү ...мәңгі...еді...? |
здесь Чигсу ... вечный ... был? |
here Čigsü... Eternal... Was. |
|
13 | |
anta bökümedim yïta ürüŋіmig qaramïγ ezidim
|
сонда бөгеле алмадым жетім ақ үрпегімді қара малымды езілдім
|
тогда не смог я остаться. Мои сироты, мой скот были подавлены. |
then I couldn't stay. My orphans, my cattle are suppressed. |
|
2 | |
Erdem üčün Inal anta öntim: esize: eküñig?: erdemim bašï: üčün el ertim |
Ерлігі үшін Ынал анта шықтым: иесіз: Екүнік?: ерлігім басы: үшін ел ерлігі |
За храбрость получил (титул) Инала. Екунук? без хозяина, мой подвиг ради страны… |
I became Inal due to by heroism. Eküñig? ownerless |
|
4 | |
altï: baγ budunïm: küčlügin üčün: arqïš: elde tašïn: buŋta: etiti |
Алты: Бағ (бау -руым) бүтін (халық)ым: күштілігін үшін: кіре (керуен) елде тасын: мұңда: етті |
силой шести племен моего народа заставляли отправлять караваны к нам. |
with power of my six tribe people, we made (others) to sen caravans to us. |
|
2 | |
Buŋ buŋa adïrïldïŋïz: čïγa: qïrq erig: qaŋsïz qïldï |
Мұң мұңда айырылдыңыз: шығай: қырық ерді: хансыз қылды: |
печаль из печалей, - Вы отделились (от нас), о горе, - сорок мужей-воинов Вы оставили (букв.: сделали) без отца! |
|
2 | |
Qatunï ekini anta tulï a qalmïš a |
қатыны енесі сонда тұл қалған |
Жена его в печали своей осталась вдовой. |
his wife in her grief was left a widow |
4 | |
Öz anta Ešinke |
өзі сонда Ешінке |
Сам он Ешинке |
he is Eshinke himself |
|
12 | |
...dï: anta... |
...сонда... |
|
24 | |
teglük : qulun : irkek : yunta : emig : tileyür : kün : ortu : yütürük : tün : ortu : qanta : negüde : bulgay : ol : tir : anča : biliŋler : yabïz : ol. |
Соқыр (тек?) құлын еркек жылқылар арасында емшек тілейді. «Күн ортасы өтіп түн ортасы қайда, неде болғай?» ол дер. Сонша біліңдер! Жаман ол! |
Говорят: Слепой жеребенок в стаде жеребцов ищет соски. Все темно, что полдень, что полночь. Так знайте: это плохо. |
A blind foal looks for an udder on a stallion. It can’t tell midday from midnight. Know thus: This is bad. |
56 | |
ügriŋe : qutluγ : adγïr : men : yaγaq : ïγač : yaylaγïm : qusluγ : ïγač : qïslaγïm : anta : turupan : meŋileyür : men : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
Үйірге құтты айғырмын. Жаңғақ ағаш жайлауым, құсты ағаш қыстауым. Сонда тұрып қуанармын дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
Я плодородный жеребец стада. Мое летнее местопребывание (среди) ореховых деревьев. Мое зимнее местопребывание (среди) деревьев с гнездами птиц. Там живя, я радуюсь! Так знайте – это хорошо! |
I am a stallion happy in his stud. My summer quarter is walnut trees (and) my winter quarter is nest trees. I enjoy staying there, it says. Know thus: This is good. |
|
7 | |
Teŋiri:qïlïntuqda: Uyγur qaγan: olurmuš: Bökü Uluγ qaγan
|
Тәңірі: қылынғанында (жаратылғанда):Ұйғыр қаған: отырған:Бөкү Ұлық қаған
|
... Тогда, в прежние времена, когда созданный Тенгри Уйгурский каган на царство сел, (он был) мудрым и великим каганом. |
... Then, in ancient times, when Tengri created… Uigur kagan sat on the throne, he was wise and great kagan. |
10 | |
di: Beril: Qadïr: Qašïr: anta barmïš:ol budunïm: Keŋkeresde
|
ды: Беріл: Қадыр: Қашыр: сонда барған:ол бүтін (халық)ым: Кеңгересде
|
... Берил Кадыр Касар тогда ушли. Тот мой народ в Кенгесер... |
... then Beril Qadïr Qasar went there. That my people in Kengeser ... |
14 | |
/qaγan /ermiš: qaγan ... ki ermiš anta adïn: üdkünč qaγan ermiš: |
/қаған /еді: қаған ... екен:сонда айрықша: қайсарлы қаған екен:
|
... был. Каган .. были. Тогда он был очень храбрым каганом. |
... was ... Kagan was ... Then he was a very powerful kagan. |
21 | |
: elser [224] : ilgerü: Quntï:bilgesün: bitigin bu: urtï: bu yaratdï:
|
Елсірер ?: ілгері: Құнты: білгісін: бітігін бұ: ұрды:бұ жаратты: |
... На востоке, в Эльсирере (?) он поселился. Велел высечь его мысли здесь на камнях и соорудить (все это). |
... He settled down in Elsirer on the east. He left his thoughts on stones. He ordered to build (all these stelas). |
|
1 | |
altušïnta : kelip |
Алтысына : келіп |
В (его) шесть пришли: |
In his six (they) come: |
|
1 | |
Irbiče erip sančinti |
Ілбіске жетіп (оны) шанышды |
Преследовав Ирбиса, заколол (зверя). |
Following a snow leopard, hunted (it). |