қазрусeng
:
:
 
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 11 жерде кездесті
37
toγa: Ertis ügüzüg: keče: yorïdïmïz: Türgeš: budunïγ: uda:basdïmïz: Türgeš: qaγan: süsi: Bolčuda: otča: borča: keltі: süŋüšdümüz: Kültegin: bašγu boz at: binip tegdi: bašγu boz at: k...
доғалай: Ертіс өзенді: кеше: жорттымыз: Түргеш: бүтін (халық)ды: өкшелей: басдымыз: Түргеш: қаған: сүңгісі: Болчұда: отша: борша: келді: сүңгілестіміз: Күлтегін: басқы боз ат: мініп тиді: басқы боз ат: ...
Переправляясь через реку Иртыш. Мы напали на народ Тюргеш и завоевали их. Войско Тюргешского кагана собравшись, выступило (против нас) на земле Болчу. Мы сразились с ними. Культегин сел на белого коня Башгу и бросился в атаку. Белый конь Башгу …
crossing over the Irtish river. We fell upon Turgesh people and conquered them. A lot of army of the Turgesh kagan came clustered (against us) at Bolču land. We fought with them. Kultegin mounted Bašγu's white horse and attacked. The Bašγu's white horse ...
27
qarïγ: süküpen: Kögmen: Jïšïγ: toγa: yorïp: Qïrγïz: budunïγ: uda: basdïm: qaγanïn: birle: Suŋa jïšda: süŋüšdüm: qaγanïn: öltürtim: Elin: anta altïm: ol jïlqa: Türügeš: tapa: Altun Jïšïγ: aša: Ertis: ügüzüg: keče: yoru/dum: Türügeš: budunïγ:/ uda: basdïm: Türügeš: qaγan: süsi: otča borča: kelti:
қарды: сөгіп: Көгмен: Йышды: доғалай: жорып: Қырғыз: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): бастым: қағанын: бірлесе: Сұңға Йышда: сүңгілесдім: қағанын: өлтірдім.Елін: сонда алдым: ол жылғы: Түргеш: таман: Алтын Йышды: аса: Ертіс: өзенді: кеше: жорттым: Түргеш: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): басдым: Түргеш: қаған: сүңгісі: отша боранша: келді:
снег мы прошли вокруг гор Когмен и напали на Киргизов. Мы боролись с их каганом на горе Сунга. Я убил их кагана, захватил их страну. Я отправился в поход в сторону Тургеша, пройдя через Золотые горы, переправляясь через реку Иртыш. Я захватил Тургешский народ, преследуя их. Войско Тургешского кагана сопротивлялось как огонь.
snow we went round the Kegmen mountains and attacked the Kyrkyz. We fought in the Sungamountains with their kagan. I subdued them then. I went on campaign towards Turgesh, going through the Gold mountains, crossing the Irtysh river. I took the Turgesh people. The army of Turgesh kagan fought like fire.
7
ičgerip: yanï yorïdïm Kejre: bašïnta üč Вirküde: qan süsin: // birleqatïltïm: anta:.....
Ішке енгізіп: жаңа жорыттым Кейре: басында үш Біркүде: хан сүңгісін (әскерін)://бірлесе қатыстым: сонда: ...
захватив, я отправился в новый поход. У реки Кейре в Уч Бирку участвовал в боях, сражался с ханским войском.
Having bit, I went on a new campaign. At Keire in Three Birkud took part, fought with khan army.
9
Ozmïš Tegin: qan bolmïš: qoň yïlqa: yorïdïm: екіnti: süŋüs…/ altïnč/ // ay altï yaŋïqa: toqïtdïm.........
Озмыш Тегін: хан болған: қой жылға: жорыттым: екінші: сүңгілес (соғыс):... /алтыншы///ай алты жаңасына тоқытдым:...
В год Овцы, когда Озмыш Тегин стал ханом, я отправился во второй поход ... к шестому месяцу...
in the year of Aries, Ozmysh Tegin became khan, I went on the second campaign… to the sixth month…
16
Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім:
Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними).
Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them).
18
Jelme: eri: kelti: yaγï kelir: tedi: yaγïn bašï: yorïyu: kelti: sekizinč ay: eki yaŋïqa: Čïγïltar: Költe: qašuy: kezü: süŋüsdim: anta: šančdïm: anta: udu: yorïdïm: ol ay: bes jegirmike: Kejre: bašï Üč Birküde: Tatar: birle: aqtï: toqïdïm: šïŋarï:budun:
Желме: ері: келді: жауы:келер: деді: жаудың басы: жорып: келді: сегізінші ай: екі жаңасы: Чығылтар: көлде: қарсы кезіге: сүңгілестім: сонда: шанышдым: сонда: ұтқылай: жорытттым: ол ай: бес жиырмасына: Кейре: басы Үш Біркүде: Татар:ірлесе: ақты: тоқытдым: сыңары: бүтін (халық):
Желме пришел и сообщил о нападении врага. Враг напал, и я встретил их у озера Чигылтыр второго числа восьмого месяца. Я встретил их копьем, обрушился на них. Пятнадцатого числа того месяца в Уч Бирку, где начало реки Кейре, они сдались вместе с Татарами. Одна половина народа
Zhelme came and informed about the enemy’s attack. The enemy attacked and I met them at the lake Chigyltyr on the second of the eighth month. I met them with spear, fell upon them. On the fifteenth of the same month at Three Birku, where the mouth of the Keire river, they surrendered together with Tatars. One half of the nation
19
ičikdi: šïŋаrï: budun...a: kirti: anta: yana: tüsdim: Ötüken Yïšïn: qïšladïm: yaγïda: bоšuna: bоšuna аldïm: eki oγulïma: yabγu: šad at bertim Tarduš: Töles: budunqa: bertim: ančïp: barš: yïlqa: Čеk tapa: yorïdïm: ekinti ay tört: jegirmike: Kemde:
ішке енді: сыңары: бүтін (халық): ... кірді: сонда: жаңа: түстім Өтүкен: Йышыны: қыстадым: жаудан: босана: босана алдым: екі ұлыма: Йабығу: Шад ат -(атақ)бердім: Тардұш: Төлес: бүтін (халық)қа: бердім: сөйтіп: барыс: жылға: Чек таман:жорыттым: екінші ай төрт: жиырмасына: Кемде:
вступили (сдались) ... другая половина... Тогда я спустился снова и зимовал в Отюкеньской черни. Освободился от врага. Дал двум сыновьям титул Йабгу и Шада. Я им дал народы Тардуш и Толес. Так в год барса сделал поход в Чек. Двадцать четвертого числа второго месяца в Кем …..
surrendered …the other half… I went down again then and spent winter in Otuken mob. I got free from enemy. Gave two sons the title Yabgu and Shad. I gave them the Tardush and Telis people. In the year of Leopard made a campaign to Chek. On the second month to Kem.
20
toqïdïšïm: оl ay...nta: Tez bašïnta: Qašar qurïdïn: örügen anta: itetdim: čït anta: toqïtïdïm: yay anta: yayladïm: yaqa: anta: yaqaladïm bilgümen: bitigmen anta: yarattïdïm: ančïp: ol yïl: küzün ilgerü: yorïdïm: Tatarïγ: yatïdïm: tabïšγan: yïl:
ұрыстым: ол ай ... сонда: Тез басында: Қашар кері жақтан: орданы: сонда: еттірдім: чыт (құрылыс)? сонда: тоқытдым: жаз сонда: жағаластырдым: білгенімнен: бітігімнен сонда: жараттырдым: сөйтіп: ол жыл: күзден ілгері: жорыттым: Татарды: жапырдым: қоян: жылы:
сражался. В тот месяц... Я велел поставить орду на западе Кашар, тогда велел строить чыт (каменные сооружения). Летом оградил каменными стенами. Велел мои мысли высечь на камне. Той осенью выступил в поход дальше на восток. Сразил Татаров. В год Зайца
fought. That month… I ordered to establish horde in the west of Kashar, at that time ordered to built chyt (stone errections). In summer fenced in stone walls. I ordered to carve my thoughts on the stone. That autumn went on campaign further to the east. Bit the Tatars. In the year of Hear
30
yaγï bol......turup jerin tapa bardï yoγaru yoγardaqïn: sekizinči ay: ben: udu yorïdïm ebimin Er: Esigünte: Yola: költe: qutum anta: ertim: ......
жауы бол... ...п жерін таман бардыжоғары жоғарладың: сегізінші ай: мен қуалай (ұтқылай) жорыттым үйіміді ер: Есігүнте: Йола: көлде: құтым: сонда: едім: ... ...
стали врагами... восьмой месяц преследовал к востоку. Я был тогда у озера Есгинте Йола...
became enemies…eight months pursued toward east. I was at the lake Esginte Yola…
24
......Ozmïš Tegin qan boltï: qoñ yïlqa: yorïdïm
.........Озмыш тегін хан болды:қой жылы: хорыттым:
Озмыш тегин стал ханом. В год Овцы выступил в поход.
26
......tutdïm........atïštïm......el atamïš taqïγu yïlqa: yorïdïm yïl [...]besinč ay: ü yegirmike: qalčïšdï
......тұтдым.........атыстым......Ел атанған тауық жылға: жорыттым жыл ...бесінші ай: үш жиырмаға: шауып кеттік
…… подчинился ….стрелял из лука……. В год Петуха выступил в поход … тринадцатого числа пятого месяца отправились
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.