Iздеген сөз  125 жерде кездесті |
|---|
|
| 6 | |
| Teŋіriken: ke: isig: bertim: tejin: yarïlqamïš: sad atïγ: anta: bermiš: boltïqda: Toquz: Oγuz: at eg: yaγï ermiš: bedkü: ermiš: Teŋіriken: yor...
|
| Тәңірiкен: ге: iсiн: бердiң: дей: жарылқады: шад ат/ағ/ын: сонда: берген: (кез) болғанда: Тоғыз: Оғұз: ат ег (ат көлiктi): жау едi: бедкү(ұсақ): едi: Тәңiрікен: жор...
|
| За заслугу Тенгрикена, каган (объявил) благодарность. Тогда, когда дали титул шада, Девять Огузов были всадниками-врагами вдалеке. Они были мелкие. Тенгрикен ... |
| Kagan announced a gratitude to Tengriken for his merit. When he got the title of a shad The Nine Oguzes became our distant enemies. They were not important. Tengriken … |
| 10 | |
| kelür ertimez: ekin ara: at eg yaγï: bolmus: tegim ečimin: tejin: saqïntïm: Teŋіri: bilge: qaγanqa: saqïnu: іsig: küčüg: bersegim: bar ermes erinč: tegi edükün: üčün: ...yaγïdïm: beke: tegi edikim: uruš: qïlïp:
|
| келер емес: екiнiң ара(сы): ат көлiктi жау: болды: тегiм атамның: деп: сақтандым (есейдiм): Тәңірi: Бiлге: қағанға: сақтап: iсiн: күшiн: берсем: бар: болайын дептi: тигенi: үшiн: ...жауладым: берiк: тигенiм: ұрыс: қылып:
|
| … между ними была вражда. Я шел по стопам своих предков. Я подумал, «если я буду служить Тенгри Бильге кагану, то буду жить!». За то, что они напали, ... я объявил им войну и пошел войной на них. |
| … there was hostility among them. I followed in my ancesotrs’ footsteps. I thought, “if I serve Tengri Bilge kagan, I will live!”. I declared war them and attacked them in war because they attacked us. |
|
| 9 | |
| budun: anča temis: Еllig: budun ertim: Еlim: ïmtï qanï: kіmke: Еlig: qazγanurman: tеr ermis: qaγanlïγ: budun: ertim: qaγanïm qanï: ne qaγanqa: isig küčüg: berürmen: tir ermis: anča tep: Tabγač: qaγanqa: yaγï bolmïs:
|
| бүтін (халық): сонша деген екен: Елді: бүтін (халық) едім: Елім: енді қайсы: Кімге: Елді: қаз тұрғызамын: деп еді: қағанды: бүтін (халық): едім: қағанын қайсы: не қағанға: істі күшті: берермін: деп еді: сонша деп: Табғач: қағанға: жау болды:
|
| сказал: "У меня было государство, где оно сейчас? Какой стране служу я? У меня был правитель, где он сейчас? Какому кагану служу я?". И стали они врагом Китайскому кагану. |
| Then, Turkish common people said as follows: "I had a state. Where is my state now? Who do I give my state to? I had kagans. Where is my kagan now? Who do I give my deeds and services to?" So they became hostile to the Chinese emperor. |
| 21 | |
| yana: bertimiz: ilgerü: Qadïrqan: Jïšïγ: aša: budunïγ: anča: qonturtïmïz: anča: itdimiz: qurïγaru: KeŋüTarmanqa[155] : tegi: Türük: budunïγ: anča qonturtïmïz: anča tedimiz: ol ödke: qul: qullïγ: bolmïs /küŋ: küŋlig: bolmïs: erti: inisi: ečisin: bilmez: erti: oγulï: аqaŋïn: bilmez: erti:/
|
| жаңа(дан) бердік біз: ілгері: Қадырқан: Йышты: аса: бүтін(халық)ты: сонша: құндақтадымыз: сонша: еттік біз: кері қарай: Кеңү Тарманға: тие: Түрік: бүтін(халық)н: сонша: құндақтадымыз: сонша еттік біз: ол өтерде: құл: құлдық: болған: /күң: күңдік: болған: еді: інісі: атасын: білмес: еді: ұлы: әкесін: білмес: еді:/
|
| Мы дали, вперед в восточном направлении до гор Кадырханской черни /Хингана/, также сделали назад на запад вплоть до Кенгу Тармана мы поселили тюрков. Тогда сами (наши) рабы имели рабов /сами служащие имели служащих. Младшие братья не признавали старших братьев, и сыновья не признавали отцов/. |
| We gave (them) back.... Eastwards as far as beyond the Khingan mountains we thus settled and organized people; westwards as far as Kaŋu Tarman we thus settled and organized Turkish people. At that time our slaves themselves had slaves (and servants themselves had servants. Younger brothers did not acknowledge their elder brothers, and sons did not acknowledge their fathers). |
| 40 | |
| аlïp er: biziŋe: tegmiš erti: antaγ ödke: ökünüp: Külteginig: az erin: ertürü: ïtmïz: uluγ süŋüš: süŋüšdümüz: Alïp Šalčï: aq atïn: binip: tegmiš: Qara Türgeš: budunïγ: anta ölürmüš: almïš: ajna: yorïp:...
|
| алып ер: бізге: тиген еді: сондағы өтерде: өкініп: Күлтегінді: аз ерін: ертіп: итердіміз: ұлық сүңгілес: сүңгілесдіміз. Алып Шалчы: ақ атын: мініп: тиді: Қара Түргеш: бүтін (халық)ды: сонда: өлтірді: алды:
|
| Мужественный воин напал на нас. Мы сожалели и послали Культегина вперед вместе с малым количеством воинов. Это было большое сражение. Сел на своего белого коня Могучий Чалшы и атаковал. Там мы убили и поработили простой народ Тюргеш. |
| A brave man attacked us. We asked and sent Kultegin forward together with a few men. It was a great battle. He mounted the white horse of Alp Šalči and attacked. There we killed and subjugated the common Turgish people. Having marched again ... |
|
| 1 | |
| Teŋіriteg: Тeŋiride: bolmuš: Türük: Bilge: qaγan: bu ödüke: olurtum: sabїmїn: tüküti: esid+egil: ulayu: inijügünüm: oγlanїm: biriki: oγušum: budunum: birije: šad apїt begler: jїrїya: tarqat: bujruq: begler: Otuz ... |
| Тәңірiтек: Тәңірiде: болған: Түрiк: Бiлге: қаған: бұ шаққа: отырдым: сап сөзiмдi: түгел: есiт+иiл !: ұласу: iнiшектерім: ұлым: бiрiк(кен): оқ-уысым (руым): бүтін халқым: бергi (оң қол): шад апы+т [159] бектер: арғы (сол қол) тарха+т [160] : бұйрық: бектер: Отыз ... |
| Я, Тенгри-подобный и созданный Тенгри Тюркский Каган, нынче сел на трон. Услышьте мои слова, все Вы, мои младшие братья и мои сыновья, и мои люди и родственники, мой народ, шад-апыт беки на юге, таркан и буюрук беки на севере, Тридцать … |
| I, Tengri-like and Tengri-born Turkish Bilge Kagan, succeeded to the throne at this time. Hear my words, all of you, my younger brothers and my sons, and my nation and relatives, my people! You, Šad-apit lords in south, tarkans and buyruq lords in north, Otuz (Tatar?), |
| 3 | |
| qop: etdim: ulamtї: aňїγ yoq: Türük: qaγan: Őtüken: yїš: olursar: elte: buŋ yoq: іlgerü: Šantuŋ: yazїqategi: süledim: Taluyqa: kičig: tegmedim: birgerü: Toquz: Ersenke: tegi: süledim: Tüpütke: kičig: tegmedim: qurїγaru: Jenčü ügüz: |
| (қобы) көп: еттiм: ұласқанда: анық жоқ: Түрiк: қаған: Өтүкен: Йышында: отырса: Елде: мұң жоқ: ілгерi: Шаңтұң: жазығына тие: сүңгiледiм: Теңiзге: кiшiк: тимедiм: бергi (оң) қарай: Тоғыз: Ерсенке: тие: сүңгiледiм: Түпiтке: кiшiк: тимедiм: керi қарай: Йенчү (Iнжу) өзен(дi): |
| Я сделал вас многочисленными. Нет фальши в этих словах. Если тюрками правит каган из горы Отюкэн нет грусти и печали в стране. Я прошел с войском на востоке до Шаньдунской равнины. Почти достиг моря. Я прошел с войском на юге до Токуз-Аршин. Почти достиг Тибета. На запад переправляясь через реку Йенчу (Жемчуг-Сырдария) |
| I made you more. There is no false in these words. If the Turkish kagan rules from the Otukan mountains, then there will be no trouble in country. I went on campaigns eastwards up to the Shantung plain. I almost reached the sea. I went on campaigns southwards up to Tokuz-Arsin. I almost reached Tibet. Westwards beyond the Pearl River |
| 4 | |
| keče: Temir Qapїγqa: tegi: süledim: jїrїγaru: Jer Bayїrqu: jeriŋe: tegi: süledim: bunča: jerke: tegi: yorutdїm: Őtüken: yїšda: jeg: їdї yoq: ermiš: El tutsar: jer: Őtüken: yїš ermiš: bu jerde: olurupan: Tabγač: budun: birle: |
| кеше: Темiр Қапығқа: тие: сүңгiледiм: арғы қарай: Жер Байырқұ: жерiне: тие: сүңгiледiм: бұнша: жерге: тие: жорыттым: Өтүкен: Йышында: жақсы: иесi жоқ: екен: Ел тұтар: жер: Өтүкен: Йыш: екен: бұ жерде: отырып: Табғач:бүтін (халық)пен: бiрге (қатар):
|
| Я прошел с войском до Железных ворот. На севере прошел с войском до земли Байырку. Я прошел с войском до всех этих мест. На горе Отюкен не было хорошего правителя. Место, откуда можно править страной - гора Отюкень. Сидя здесь я правил |
| I went on campaigns up to the Iron Gate. Northwards I went on campaigns up to Bayirqu land. I went on campaigns up to all these places. There was no good ruler in the Otukan mountain. The place from which the country can be controlled is the Otukan mountain. Having stayed in this place, I ruled |
| 11 | |
| bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /Tabγač: qaγanta: bedizči: kelürtüm: bediztim: meniŋ: sabïmïn: sïmdï: |
| бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: содан көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге: көруші:бектер ше: жаңылғандарың: мен: м/әңгі тасқа: ұрдым/ Табғач-қытай:қағанда: бәдізші: келтірдім: бәдіздеттім: менің: сөз саптауымды: сыйдырды: |
| Все слова, которые я хотел сказать, высечены на этом вечном камне. Читай эти слова! Вы, тюркские беки и народ! Я писал это вместе с беками, которые были уже обмануты. Я привел мастеров от китайского императора, и приказал им высечь мои слова. Они вместили все мои суждения на камне. |
| All words which I wanted to say I have inscribed on this eternal stone. Read these inscriptions! You, Turkish people now and lords! With the lords who had already been deceived there I had inscribed. I get painters from the Chinese emperor, and ordered them to inscribe. They put all my words on the stone. |
|
| 1 | |
| Teŋіriteg: Тeŋiri: yaratmïš: Türük: Bilge: qaγan: sabїm: aqanїm: Türük: Bil/ge: qaγan: bödüke: olurtum:/anta: їmtї: al… tїsї er: Toquz Oγuz: eki Ediz ker külüg:begleri budunї: ......Türük: Тeŋiri:...
|
| Тәңірiтек: Тәңірi: жаратқан: Түрiк: Бiлге: қаған: сап-сөзім: ағайыным: Түрік: Біл/ге: қаған: бұ өтерге: отырдым:/ сонда: енді: ...тысы ер: Тоғыз Оғыз: екі Едіз кер күлік(атақты): бектерi бүтін (халық): ... ... Түрік: Тәңірі:... |
| Я, Тенгри-подобный и созданный Тенгри Тюркский Каган, нынче сел на трон. Услышьте мои слова, все Вы, мои родные ..., Девять Огузов, Два Едизя, доблестные беки, народ мой ... Тюркский Тенгри ... |
| I Tengri-like and Tengri born in Turkic Kagan, mounted the throne. All of you, my close people…, Nine Oguzes, Two Edizes, valorous lords (beks), my nation … Turkic Tengri … hear my words… |
| 2 | |
| üze:: qaγan: olurtum: olurtuqїma: ölütečiči: saqїnїγma: Türük: begler: budun: egirip: sebinip: tostamїš: közi: jügürü: körti: bödüke: özüm olurup: bunča: aγïr törüg: törüt buluŋdaqï: budunїγ: ..itdim: Őze: kök: Teŋіri:(asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs:
|
| Үсті/нде/: қаған: отырдым: отырғанымда: өлерменші: сағынғаныма: Түрік: бектер: бүтін (халық): иіліп: сүйініп: тосырқаған: көзі: жоғары: көрді: бұл шаққа: өзім отырып: бұнша: ауыр төрелікті: төрт бұрыштағы: бүтін (халық)ды:... еттім: Үсті көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаралғанда): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаралды): |
| Когда я правил, будучи каганом, Тюркские беки и народ поклонялись, возлюбили меня и подняли свои опущенные глаза. Будучи каганом, я нес тяжелую ношу ответственности. Народов со всех четырех сторон сделал ... Когда наверху синее Тенгри, а внизу бурая Земля возникли, сотворен был меж ними сын человеческий. |
| When I ruled, being a kagan, Turkic lords (beks) and people warshipped me, loved me and raised their eyes up. Being a kagan I beard the hard burden of responsibility. People from all four parts made… When the blue Tengri upward and the brown Earth bellow appeared, the human being was created among them. |
| 18 | |
| KeŋüTarbanqa: tegi: Türük: budunïγ: anča qonturtïmïz: anča іtedimiz: ol ödke: qul: qullïγ: bolmïs küŋ: küŋlig: bolmïš: erti: inisi: ečisin: bilmez: erti: oγulï: аqaŋïn: bilmez: erti: anča: qazγanmïš: anča: etmis: Еlіmiz: /törümіz: erti: Türük: Oγïz: begleri: / budun: esidiŋ: üze Teŋіri: basmasar: asra Jer: tilinmeser: |
| Кеңү Тарбанға: тие: Түрік: бүтін (халық)ы: сонша: құндақтадымыз: сонша еттік біз: ол шақта (өтерге): құл: құлдық: болған: күң: күңдік: болған: еді: інісі: атасын: білмес: еді: ұлы: әкесін: білмес: еді: сонша: қаз тұрғызған: сонша: еткен: Еліміз: ( төре(лігі)міз: еді: Түрік: Оғыз: бектері:)бүтін (халық): естіңдер: Үсті Тәңірі: баспаса: Асты Жер: тілінбесе:
|
| вплоть до Кенгу Тармана мы поселили, таким образом, тюрков. Тогда сами (наши) рабы имели рабов, и сами служащие имели служащих. Младшие братья не признавали их старших братьев, и сыновья не признавали их отцов. Таковы были приобретенное и организованное государство и власть. Вы, Тюркский Огузский народ и беки, услышьте это! Если Небо не падает сверху, если земля под ногами не разрывается, |
| Kaŋu Tarman we thus settled Turkish people. At that time our slaves themselves had slaves (and servants themselves had servants. Younger brothers did not acknowledge their elder brothers, and sons did not acknowledge their fathers). We had such an acquired and organized state and power. You, Turkish and Oguz lords and peoples, hear this! If the sky above did not collapse, and if the earth below did not go away, |
|
| 1 | |
| ...öŋüg: yoγuru: sü yorïp: tünli: künli: jeti: ödüške: subsïz: kečtim: Čuruqqa: tegip: yoluγ...
|
| ...өңді: жоғары: сүңгі жортып: түнлі: күнлі: жеті: мерзім: сусыз: кештім: Чұрыққа: тиіп: жол... ...
|
| ... днем и ночью семь времен без воды пустился в поход до Чурука ... |
| …days and nights seven days without water went on campaign to Churuk… |
| 10 | |
| ölürti: uluγ: oγulïm: aγïrïp: yoq bolča: Uquγ Seŋünig: balbal: tike: bertim: men: toquz: jegirmi: yašïma: olurtïm: toquz jegirmi: jïl: qaγan: olurtïm: El tutdïm: otuz artuqï: bir: yašïma:......
|
| өлтірді: ұлық: ұлым: ауырлап: жоқ болса: Ұқұғ Сеңгүнді: балбал: тіге: бердім: мен: тоғыз: жиырма (19): жасыма: отырдым: тоғыз жиырма (19): жыл: қаған: отырдым: ел тұтдым: отыз артық: бір (31): жасыма: ...
|
| убили. Старший сын заболел и умер. Я поставил балбалы для Укуг Сенгун. В девятнадцать лет я стал каганом. Девятнадцать лет я был каганом и правил страной. Когда мне было тридцать один год... |
| Were killed. The eldest son got ill and died. I established balbals for Ukug sengun. In my nineteen I became a kagan. Nineteen years I was the kagan and ruled the country. When I was thirtyone years old… |
| 12 | |
| аqaŋï: Li sün: Tay Seŋün: bašda: bes yüz erin: kelti: uquqluq: ö...altun: kümüs: kergeksiz: kelürti: yoγ: yïparïγ: kelürip: tike: berti: čïntan: ïγač: kelürip:
öz yarïš...
|
| әкесі: Лі Сүн: Тай Сеңгүн: бастап: бес жүз ері: келді: әсемдік?. ... алтын: күміс: керексіз /сансыз/: келтірді: жоқтау: жапырылып: келтіріп: тіге: берді: чынтан (ырғай, жұпар терек): ағаш: келтіріп: өз жарас...
|
| с отцом Ли Сунь Тай Сенгуном во главе, приехали пятьсот воинов. Привезли ... золото, серебро в бесчисленном количестве. (Несметное количество) людей оплакивали, привезли дерево благовония... |
| Led by father Li Sun Tai sengun five hundred soldiers came. They brought …endless amount of gold, silver. (A huge amount of) people mourned , were bringing trees of veneration… |
|
| 1 | |
| Teŋіriteg: Тeŋiride: bolmuš: Türük: Bilge qaγan: bödüke: olurtum: sabїmїn: tüküti: esid: ulayu: inijügünüm: oγlanїm: biriki: oγušum:/ budunum: birije: šad apїt begler: jїrїya: tarqat: bujruq: begler: Otuz ... Toquz Oγuz: begleri budunї: bu sabїmїn: edgüti: esid: qatїγdї: tїŋla: ilgerü: kün:/
|
| Тәңірiтек: Тәңірiде: болған: Түрiк: Бiлге қаған: бұ шақта /өтерге/: отырдым: сап сөзiмдi: түгел: есiт !: ұласу: iнiшектерім: ұлым: бiрiк(кен): оқ-уысым (руым): бүтін / халқым/: бергi (оң қол): шад апы+т бектер: арғы (сол қол) тарха+т: бұйрық: бектер: Отыз ... Тоғыз Оғыз: бектерi бүтін (халық): бұ сап сөзімді: игi (ақылды): есiт !: қатты (көңілді): тыңда !: ілгерi (алдыға): күн:
|
| Я, Тенгри-подобный и созданный Тенгри Тюркский Каган, нынче сел на трон. Услышьте мои слова, все Вы, мои младшие братья и мои сыновья, и мои люди и родственники, мой народ, шад-апыт беки на юге, таркан и буюрук беки на севере, Тридцать (татаров?), Беки и народ Девяти Огузов! Внемлите в мои слова, и слушайте! Все люди кто следует за мной на востоке к восходу солнца, |
| I, Tengri-like and Tengri- born Turkic kagan mounted the throne. Hear my words you all, my younger brothers and my sons, my people and relatives, my nation, shad- apyt beks in the south, tarkan and buyruq beks in the north, Thirty (Tatars?), Beks and the people of Nine Oguzes! Hear my words and listen! All people after me in the east to sunrise, |
| 3 | |
| Ersenke: tegi: süledim: Tüpütke: kičig: tegmedim: qurїγaru: Jenčü ügüz: keče: Temir Qapїγqa: tegi: süledim: jїrїγaru: Jer Bayїrqu: jeriŋe: tegi: süledim:
bunča: jerke: tegi: yorutdїm: Őtüken: yїšda: jeg: їdї yoq: ermi: El tutsar: jer: Őtüken: yїš ermiš: bu jerde: olurupan: Tabγač: budun: birle:
tüzeltim: аltun: kümüš: is /igti:
|
| Ерсенге: тие: сүңгiледiм: Түпiтке: кiшiк: тимедiм: керi қарай: йенчү (Iнжу) өзен(дi): кеше: Темiр Қапығқа: тие: сүңгiледiм: арғы қарай: Жер Байырқұ: жерiне: тие: сүңгiледiм: бұнша: жерге: тие: жорыттым: Өтүкен: Йышында: жеке: иесi жоқ: екен: Ел тұтар: жер: Өтүкен: Йыш: екен: бұ жерде: отырып: Табғач:бүтін (халық)мен: бiрге: түзеттiм: алтын: күмiс: аштыны:
|
| Воевал до Ерсен. Почти достиг Тибета. На запад переправившись через реку Йенчу (Жемчуг-Сырдария), я прошел с войском до Железных ворот. На север прошел с войском до земли Байырку. Я прошел с войском до всех этих мест. На горе Отюкен не было хорошего правителя. Место, откуда можно править страной - гора Отюкен. Сидя здесь я правил табгачским(китайским) народом. Табгач(Китай) давал нам золото, серебро, алкоголь |
| Fought till Ersen. Nearly reached Tibet. In the west having crossed through the Pearl river (Syrdariya), I passed with my army to Iron Gates. To the north I passed with the army to Bairku land. I passed with my army to all these places. To the grief of Otuken there was no a good ruler.The place where it is possible to rule the country is the Otuken mountain. Sitting here I ruled Tabgach (Chinese) people. Tabgach (China) gave us a lot of gold, silver, alcohol |
| 8 | |
| sabïmdï: іgіd barγu: Тürük: begler: budun: bunï: esidiŋ: Тürük budunïγ terip: el tutsaqïŋïn: bunta: urtum: yaŋïlïp: ölsekiŋin: yeme: bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /
|
| сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақтың: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: оны көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге(шаққа): көруші: бектер ше: жаңылғандарсың: мен: м/әңгі тас: ұрдым/
|
| Мое слово благословенное. О, тюркские беки и народ, услышьте это! Чтобы объединить всех тюрков и направить страну, я оставил каменную надпись. Чтобы вы не были обмануты и истреблены, написал слова на вечный камень. Читайте эти слова. Вы, тюркские беки и народ! Я писал эти вечные камни вместе с беками, которые были уже обмануты. |
| My word is blessed. О Turkish lords and people, hear this! In order to join together all Turkish people and direct our country, I left the stone inscription. For you not to be deceived and destroyed I have inscribed on this eternal stone. Read these words! You, Turkish people and lords! I wrote these eternal stones together with the lords who had already been deceived. |
|
| 16 | |
| süsü altï biŋ ermis: biz: : eki biŋ: ertimez: süŋüšdümüz: Teŋri yarïlqadï: yaňïdamïz: ügüzke: tüsdi: yaňïduq yolta: yeme: ölti kök: anta ötrü: Oγuz qapïn: kelti:
|
| сүңгiлi(сұсты) әскерi: алты мың едi: бiз: екi мың: едiк: сүңгiлестiмiз: Тәңiрi жарылқады: жаңылдырдымыз: өзенге: түстi: жаңылған жолда: және: өлдi: көк: сонда өтер: Оғұз қаптай: келдi:
|
| У них было шесть тысяч копьеносцев. Нас было две тысячи. Мы сражались. Тенгри был к нам благосклонен. Мы рассеяли и сбросили их в озеро. На пути преследования еще умерли. После этого Огузы толпами перешли к нам (сдались). |
| They had six thousand spear bearers. We were two thousand. We fought. Tengri was gracious to us. We scattered and threw them into the lake. On the way of pursuit some more were died. After this Oguzes (gave up) joined us in great numbers. |
| 17 | |
| kelürtim ük Türük: budunïγ: Őtükün jerke: ben özüm: Bilge Tuňuquq: Őtükün jerig: qonmus tejin: esidip: beryeki: budun quryaqï: yarïyaqï: öŋreki: budun kelti:
|
| келтіргінім -ақ: Түрiк: бүтін (халық)ын: Өтүкен жерiне: мен өзiм: Бiлге Тұнық-ұқ: Өтүкен: жерiн: қонғанға дейiн: естiп: бергi оң жақ: бүтін (халық) керi: арғы сол жақ: өңiрге: бүтін (халық) келдi:
|
| Услышав, что я привел тюркский народ на землю Отюкэн и что я сам, мудрый Тоньюкук, избрав поселился на земле Отюкэн, народы с юга, запада, севера и востока перешли (к нам). |
| Having heard that I brought the Turkic people to Otuken land and that I , wise Tonyukuk, had settled in the land of Otuken, the people from south, west, north and east joined us. |
| 18 | |
| Eki biŋ erimez: ...(b)oltï: Türük: budun: olurγalï: Türük: qaγan: olurγalï: Santun balïqa: Taluy ögüzke: tegmis jоq ermis: qaγanïma: ötünüp: süledim
|
| Екi мың едiмiз...болды: Түрiк: бүтін (халық): отырғалы: Түрiк: қаған отырғалы: Сантұн балыққа: Талұй өзенге: тиген жоқ едi: қағаныма: өтiнiп: сүңгiледiм:
|
| Нас стало две тысячи. С тех пор как окреп Тюркский народ и сел Тюркский каган на трон, они не пошли войной на город Шантунг и на озеро Талуй. Я просил своего кагана и двинул войска. |
| We became two thousand. Since the Turkic people became strong and Turkic kagan mounted the throne, they did not go with war to Shantung towns and the seas. I asked my kagan and moved the army. |
| 19 | |
| Santun balïqa: Taluy ögüzke: tegürtim: Üč оtuz balïq: еsdi: Usïn buntatu: jurtïda: yatu qalur erti: Tabγač qaγan: yaγïmïz erti: On Oq qaγanï: yaγïmïz erti:
|
| Сантұн балыққа: Талұй өзенге: тектедiм: үш отыз (23) балық: талқандалды: Ұсын Бұнтатұ (?): жұртында: жата қалар едi: Табғач-қытай қаған: жауымыз едi: Он Оқ қаған: жауымыз едi:
|
| Я довел (войска) до город(ов) Шантунга и до моря. Были разрушены двадцать три города. (Все) остались на земле Усын-бундату (?). Каган Табгачей (Китая) был нашим врагом. Каган "Десяти стрел" был нашим врагом. |
| I reached my army to Shantung towns and the seas. Twenty three town were destroyed. All of them had left on Usyn-bundatu land.(?). Tabgaches’ kagan (China) was our enemy. The kagan of “Ten Arrows” was our enemy. |
| 26 | |
| yoγurča: ïdïp Ïbar basï: asdïmïz: yoblu: intemiz: on tünke: yantaqï: Toγ berü: bardïmïz: jerči: jer yaŋïlïp: boγazlantï: buŋ ïdïp: qaγan: jelükü ertmis:
|
| жұқарғанша: етiп Ыбар басын: асдымыз: қыраттап түсдiмiз: он түнге: жантаймалы:Тоғ беруге: бардымыз: жершi: жер жаңылып: бауыздан(ыл)ды: мұң етiп: қаған: желiп ерттi:
|
| поднялись, мы перешли Ыбар Баши. Спустились по склону. Через десять ночей мы дошли по склону до Тогберу. Путеводитель, сбившись с пути, был казнен (зарезан). Каган догнал нас. |
| we crossed Ybar Bashi. We went down on the slope. We reached Togbery on the slope in ten nights. A guide was slaughtered, having lost the way. The kagan caught us. |
| 38 | |
| keče keltimiz: kelmesi: alp tedi: tuymadï: Teŋri Umay: Ïduq jer sub: basa berti erinč: neke: tezerbiz:
|
| кеше келдiмiз: келмесi алып дедi: тулап шаршамады: Тәңірi Ұмай: Ұйық Жер су: басым бердi едi: неге: тежелеймiз: (қашқақтаймыз)
|
| без брода. Мы пришли как великие! Мы не устали. Когда к нам благосклонна Тенгри Умай, Священная земля и вода, зачем нам отступать?! |
| Without the ford. We came as the greats! We were not tired. When Tengri Umai, Sacred land and water are gracious to us, why do we need to retreat?! |
| 39 | |
| üküs tejin: neke qorqurbïz: az tejin: ne basïn alïm: teglem tidim: tegdimiz: yulïdïmïz: ekinti kün:
|
| өңшең көп дейiн: неге қорқармыз: аз дейiн: не бастырамыз: тием дедiм: тидiмiз: жойдымыз: екiншi күнi:
|
| Зачем нам бояться их числа? Нападем на них как будто их мало!» Я сказал: «Наступаем!» И мы наступили и победили их. На второй день |
| Why should we be afraid of their number? Let us attack them as if they are few!” I told: “Advance!” and we advanced and overthrew them. The second day |
|
| 4 | |
| ...anta: kerü: barïp: Yenčü: ügüzüg: keče: Temir Qapïγqa: Tezikke: tegi sü/ŋüšdükde/: qazγantï: Toquz Oγuzqa: jeti: süŋüš: süŋüšdükde:
|
| ...сонда: кері: барып: Йенчү (Інжу): өзенді: кеше: Темір қапығқа: Тежікке: тие:сүңгілескенде:қаз тұрғызды (иеленді): Тоғыз Оғызға: жеті сүңгілес:сүңгілесті:
|
| ... тогда переправившись через реку Йенчу (Жемчужина-Сырдарья), дойдя до Железных Ворот сражался с Тежик и завоевал их. С Девятью Огузами он сражался семь раз. |
| …then swimming across the Pearl river, reaching Iron Gates he fought with Tezhik and subdued them. He had seven battles with Nine Oguzes. |
| 11 | |
| ...üke: tusu bol..q: öde: ülügi: anča ermiš erinč: yaγïqa: yalŋus: oplayu tegip: oplayu kirip: üze qïšqa kergeg boltï:
|
| ...ке: көмек болған: өтер: үлесі: сонша:болған екен: жауға: жалғыз (жаңғыз): ұмтыла тиіп: ұмтыла кіріп: үсті қысқа қайтыс болды:
|
| ... почувствовал себя обязанным за оказанную помощь и в одиночку бросился в бой и нашел свою смерть. |
| …felt obliged for aid and rushed to attack alone and found his death. |
|
| 22 | |
| .........[Kömü]r taγda Yar ögüzde üč tuγluγ Türük budunqa anta: jetinči aj: törüt jegirmike
|
| ............Көмір тауда Йар өзенде үш тулы Түрік бүтін (халық)қа сонда: жетінші ай: төрт жиырмаға
|
| ……… На горе Комир на реке Йар Тюркскому народу с тремя знаменами четырнадцатого числа седьмого месяца ….. |
| 26 | |
| ......tutdïm........atïštïm......el atamïš taqïγu yïlqa: yorïdïm yïl [...]besinč ay: ü yegirmike: qalčïšdï |
| ......тұтдым.........атыстым......Ел атанған тауық жылға: жорыттым жыл ...бесінші ай: үш жиырмаға: шауып кеттік |
| …… подчинился ….стрелял из лука……. В год Петуха выступил в поход … тринадцатого числа пятого месяца отправились |
|
| 1 | |
| Аtïm: El Tuγun: Tutuq: ben: Teŋiri: Elim: ke: еlčisi: ertim: altï: baγ: budun:qa: [beg: ertim:]
|
| Атым: Ел Тұғұн: Тұтұқ: мен: Тәңірі. Елім:е: елшісі: едім: алты: бау (ру): бүтін (халық):ге: [бек: едім:]
|
| Мое имя : Эль Тогун: Тутук: Я: был посланником Неба (Тенгри): для моего государства: [был беком:] для моего народа: шести племен (родов). |
| My name is El-Tuγun Tutuq. I was the ambassador of my Tengri country. I was lord of six destiny people: |
|
| 2 | |
| Altunlig: kešig: belimte: bаndïm: Teŋiri Elim: ke: bökümedim: esizime: yïta:
|
| Алтындық: қорамсақты: белімде: байладым: Тәңірі Елім:ге: бөгеле алмадым: иесізіме: жетім:
|
| Украшенный золотом: колчан повязал я на пояс. В моей (хранимой) Тенгри стране не смог остаться, с моими сиротами без покровителя. |
| I tied a gold quiver on my waist. I couldn't stay in my Tenri country. You, ownerless, orphans, |
| 4 | |
| üč jetmiš: yašïmqa: adïrïldïm: Ögük qatun: jerimke: adïrïldïm:
|
| үш жетпіс (63): жасымға: айырылдым: Өгүк қатұн: жеріме: айырылдым:
|
| В шестьдесят три года я разлучился. В земле Угук қатун разлучился. |
| I parted (from you) when I was sixty three. I parted in my Ögük qatun land. |
| 5 | |
| Teŋiri:Elimke: Qazγaqïm: oγulïm: En Oz: oγulïm: altï biŋ: yuntum:
|
| Тәңірі: Еліме: Қазғақым: ұлым: Ен Оз: ұлым: алты мың: жылқым:
|
| В моей, (хранимой) Тенгри стране сын Казгак, сын Ен Оз, шесть тысяч лошадей |
| My son Qazγaq, my son En Oz, my six thousand horses in my Tenri country, |
|
| 3 | |
| Teŋirideki künke jerdeki: elimke bökümedim
|
| Тәңірідегі күнге жердегі: еліме бөгеле алмадым:
|
| Ради солнца в Тенгри и страны моей на земле не смог остаться. |
| I couldn't stay for the sun in Tenri and for my country on the earth. |
|
| 12 | |
| qadašïma:ekenime: adïrïldïm: yïta: qara: budunuma adïrïldïm: yïta: men
|
| Немере ағайыныма: нағашыма: айырылдым: Жетім: қара: бүтін (халық)ыма айырылдым: жетім: мен: |
| Потерял родственников моих. Осиротел я, потерял весь свой народ, я - сирота |
| I parted from relatives, my ownerless common people, the orphans. |
|
| 1 | |
| Ečüm: üč qadaš elimke:tapïdïm: elčisi ögüm: tapïdïm: qadašïm: tapïdïm: er erdemi
|
| Ағам: үш немере ағайыным еліме: табындым:Елшісі (өгей) шешем: табындым:Немере ағайыным: табындым: ер ерлігім
|
| Брату, трем племенам родственным поклоняюсь. Матери поклоняюсь, родственникам поклоняюсь. Доблестью мужа |
| I worship to my brother, to my three tribes related. I worship to my mother, I worship to relatives. In Valor of a brave man |
| 3 | |
| er erdemim elimke tapïdïm: Teŋiri elimke:edgü: qadašïm: adïrïldïm:
|
| Ер ерлігім еліме табындым:Тәңірі еліме: игі: немере ағайыным: айырылдым:
|
| Доблестью мужа поклоняюсь стране, Тенгри-подобной стране. Расстался с добрыми родными. |
| In valor of a brave man I worship to my country. I deserted my kind relatives in Tengri country. |
|
| 5 | |
| Elimke: bökmedim: esize elim... |
| Еліме: бөгеле алмадым: иесіз елім... |
| Я не смог остаться в своей стране, потерявшего хозяина ... |
| I couldn't stay in my ownerless country... |
|
| 4 | |
| Er erimčin: inim ečim: uyurun: üčün: beŋgümin: tike berti: |
| Ер ерімчін: інім әкем: ұйысқан: үшін:мәңгімді: тіге берді:
|
| Доблестные воины, мои младшие и старшие братья воздвигнули три вечных (памятника). |
| Valorous soldiers, my younger and elder brothers erected three eternal (monuments). |
| 7 | |
| On ay: eltidi: ögüme: kelirti: elimke: erdem üčün: m...
|
| Он ай: еліктірді: өгей шешем: келтірді:Еліме: ерлігім үшін: ...
|
| Мать носила меня десять месяцев и родила стране моей доблестным мужем ... |
| Mother carried me ten months and has given birth to my country the valorous man ... |
| 9 | |
| Iniŋizke: ečiŋizke: ingen jüki: eliz: tüšürtiŋiz:
|
| інізге: әкеңізге: інген жүкті: іліп түсіріңіз:
|
| Своим младшим и старшим братьям снимите верблюжьи вьюки. |
| Please take off camel loads to your younger and elder brothers. |
|
| 5 | |
| Čabïš Tun tarqan: beŋüsi tike bertim |
| Чабыш Тұн тархан: мәңгісін тіге бердім |
| Чабыш Тун тархану водрузили вечный (памятник). |
| The eternal (monument) erected for Čabïš Tun tarqan. |
|
| 7 | |
| Elimke:qanïmqa: bökmedim: ...erime: inime: ečime: ïmyam ekim: kü...
|
| Елімге: әкеме: бөгеле алмадым: ... еріме: ініме: үлкеніме: ымырам шешейім: к...
|
| Не мог остаться с отцом ... с младшими и старшими братьями, матерью ... |
| I couldn't stay with my father ... men, younger and older brothers, mother ... |
|
| 3 | |
| Elim qanïm: esizime: adïrïldïm: altun keš adïrïldïm
|
| елім ханым: иесізіме: айырылдым:алтын қорамсақ айырылдым
|
| Мое государство, мой хан остались без хозяина. Разлучился я с золотым колчаном. |
| My ownerless state and khan, I am separated with a gold quiver. |
|
| 5 | |
| üčün alpun altun kümüšig: egri tebe elde kіšі qazγantïm
|
| үшін алып алтын күмісті: өркешті түйе елде (қолда) кісі олжаладым
|
| захватил верблюжий караван с огромным количеством золота и серебра, |
| I captured a caravan with huge amount of gold and silver. |
|
| 2 | |
| Qa...γda: Yaγïčï ben: Tezig Kejikde: alïp ben: Teŋiri Elimke: Tušum: toquz er: ölürtüm:
|
| Қа...ғда: Йағычы (мерген) мен: Тез Киікде: алып мен:Тәңірі еліме: Тұшым: (?)
тоғыз ер: өлтірдім:
|
| Я Ка...гда Йагчы. Я был могуч в Тез Киик. Моей (хранимой) Тенгри стране Тушум (?) девять мужей убил. |
| I am Qa...γda Yaγïčï. I was great in Tezig Kejik. I killed nine men in my Tengri country Tušum? |
|
| 8 | |
| ...erin s...nčeŋiz.: bar...ne: tike bertimiz: kišinde jig tiker biz |
| ...ерді...бар...тіге бердіміз: кісінде игі тігер біз |
| ... мы воздвигли. Лучшему из людей мы воздвигли. |
| ... we erected. For the best man in people we erected. |
| 9 | |
| Erde: artuq: erdemi: bar üčün: beŋkü: tike: bertim: jeti: urï bar üčün: tike bertimiz
|
| Ерде: артық: ерлігі үшін: бар үшін:Мәңгі: тіге бердім:Жеті: ұрпақ бар үшін: тіге берңізі
|
| Во имя его мужества воздвигли вечный (камень). Во имя семи поколении воздвигли. |
| In valor of his bravery erected the eternal stone. In name of the seven generation (it was) erected. |
|
| 6 | |
| Qalïn: qadašïmqa: bökmedim: yïta: ekinim ečelі
|
| Қалың: немере туысыма:бөгеле алмадым: Жетім: нағашым: әкелі
|
| Множество моих родственников, не мог я остаться. Мои сироты родня и отцы, |
| My countless relatives, I couldn't stay. My orphan relatives, fathers, |
| 7 | |
| Ögümke bökmedim buŋa |
| Шешемге бөгеле алмадым мұңды |
| матери, не мог я остаться. Грустно! |
| mothers, I couldn't stay. Sad! |
|
| 1 | |
| Öz elin: jeti: körti: elim jumïšïŋa: yorïtïp: beš elke: tegdim: erdemi: üčün
|
| Өз елін: жеті: көрді:Елім жұмысына: жорытып:Бес елге: тидім: ерлігім: үшін
|
| Он предводил свой народ. Ради моего народа я напал на Беш ель. За мою храбрость |
| He leaded his people. For deeds of my people I went on campaign to Beš el. In valor of my bravery |
|
| 3 | |
| Esiz: іke: yaqïlïγ: tašï esize: ür ... |
| Иесіз: игі жақындық: таш? иесіз.
|
| Мои, оставшиеся без хозяина, сородичи... |
| My ownerless peolpe ... |
|
| 4 | |
| Teŋiri: Elimke: beš: jegirmi yašïmda |
| Тәңірі: Елімге: бес жиырма (15) жасымда |
| Моей Тенгри стране в пятнадцать лет |
|
| 4 | |
| Öz anta Ešinke |
| өзі сонда Ешінке |
| Сам он Ешинке |
| he is Eshinke himself |
|
| 3 | |
| altun : qanatlïγ : talïm : qara : qus : men: tanïm : tüsi : taqï : tükemezken : taluyda : yatïpan : tapladuqumin : tutar : men : sebdüqumin : yiyür : men: antag : küčlüg : men: anča : biliŋler : adgü : ol. |
| Алтын қанатты қыран қара құспын. Тәнім түсі дағы түгеспейді. Теңізде жатып таңдағанымды ұстап мен, сүйгенімді жермін. Соншалықты күштімін. Сонша біліңдер: игі ол. |
| Я – черный орел с золотыми крыльями. Хотя я еще не окреп, ловлю на море нравящееся мне и ем мое любимое. Так я силен. Знайте так: это – хорошо! |
| I am an eagle with golden wings. Althouγh the feathers of my body are not yet fully grown, lying down by the sea, I catch what I please (and) I eat what I like. That powerful I am. Know thus: This is good. |
| 19 | |
| aq : at : qarsïsïn : üč : boluγta : talulapan : aγïnqa : ötügike : ïdmis : tir : qorqma : edgüti : ötün : ayïnma : edgüti : yalbar : tir : anča : biliŋ : edgü : ol. |
| Ақ ат қарсысының үш болғанын (болмысын?) таластырып табыну жалбарыну итерген дер. «Қорықпа, игі өтін! Айныма, игі жалбарын!» дер. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: белый конь, выбрав из трех перерождений (?) своего противника (?), направил к покаянию(?) и мольбе. «Не бойся, хорошенько молись! Не ужасайся хорошенько умоляй!». Так знай: это хорошо! |
| A white horse, having chosen its adversary(?) in three states of existence(?), sent them for praying, it says. 'Fear not, pray well; do not be afraid, implore well!' it says. Know thus: This is good. |
| 20 | |
| titir : buγra : men : ürüŋ : köpükümin : sačar : men : üze : Teŋirike : tegir : asra : yirke : kirür : tir : udïγmag : udγur : yatïγlïγ : turγuru : yoriyur : men : antaγ : küčlüg : men : anča : biliŋlar : adgü : ol. |
| Тітір (?) бурамын. Ақ боз көбігімді шашармын. Үсті Тәңіріге тиер, асты жерге кірер дер. Ұйқыдағыны оятып, жатқанды тұрғызып жорытармын. Сонша күштімін. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Я самец верблюда. Я брызжу белой пеной. Вверху (она) достигает до Тенгри (неба), а внизу (она) входит в землю. Я бегаю, пробуждая спящих и заставляя встать лежащих. Такой я сильный! Так знай! |
| I am a camel stallion. I scatter my white froth. (It) reaches the sky above (and) penetrates the earth below, it says. I go on my way waking those who were asleep (and) rousing those who were lying down. That powerful I am. Know thus: This is good. |
| 22 | |
| uzun : tonluγ : közŋüsin : kölke : ïčγïnmis : yarïn : yaŋrayur : kiče : keŋrenür : tir : anča : biliŋler : muŋluγ : ol : aňïγ : yablaq : ol. |
| Ұзын тонды (әйел) айнасын көлге тастапты. Ертеңі жылап, кешке күңіреніпті дер. Сонша біліңдер. Мұңды ол. Онысы жаман ол! |
| Говорят: (кое-кто) с длинным плащом уронила свое зеркало в озеро. Утром плакала, а вечером убивалась. Так знайте – это печально. Это очень дурно! |
| (Someone) with long coat dropped her mirror into a lake. She mumbles in the morning (and) mutters to herself in the evening. Know thus: it is distressing (and) very bad. |
| 27 | |
| bay : er : koňï : ürküpen : barmis : börike : soqusmis : böri : aγzï : emisimis : esen : tükel : bolmis : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Бай ер қойы үркіп барып бөріге кезігіпті. Бөрі аузы емшекке тиіпті. Есен түгел болыпты дер. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: овца богатого мужа была напугана. Она столкнулась с волком. Волк сосал ее вымя. Все остались живы и здоровы. Так знайте – это хорошо. |
| A rich man's sheep went away in a fright. It met a wolf. The wolf’s mouth (somehow) got udder. (Thus, the sheep) became safe and sound, it says. Know thus: This is good. |
| 31 | |
| bars : kiyik : eŋke : meŋke : barmis : eŋin : meŋin : bulmis : bulupan : uyasïŋaru : ögire : sebinü : kelir : tir : anča : biliŋ : edgü : ol. |
| Барыс киік аулап жеуге маңайға барыпты. Жемтігі маңайда болыпты. Болғасын қуанып шаттанып ұясына қарай келіпті дер. Сонша біл! Игі ол! |
| Говорят: барс отправился на охоту оленя. Он нашел свою добычу. После он вернулся в свою нору радостный и счастливый. Так знай – это хорошо. |
| An ounce went to look for game and prey. It found its game and prey. After having found it comes to its den rejoicing and happily, it says. Know thus: This is good. |
| 34 | |
| qan : süke : barmis : yaγïγ : sančmis : köčürü : qonturu : kelir : özi : süsi : ögire : sebinü : ordusïŋaru : kelir : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Хан соғысқа барыпты. Жауын шаншыпты. Көшіріп, қондырып келер. Өзі, әскері қуанып, шаттанып ордасына қарай келер дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: хан отправился в военный поход. Врагов он поразил. Переселяя и поселяя (их), он вернулся. Сам он и войско его радостью и веселясь, вернулись обратно в орду. Так знайте – это хорошо! |
| A khan went on a campaign (and) routed the enemy. He comes (back) permitting (his soldiers) to nomadize and settle down (wherever they please). He himself and his soldiers come toward his royal camp rejoicing and happily, it says. Know thus: This is good. |
| 35 | |
| er : süke : barmis : yolta : atï : armis : er : aquγu : qusqa : soqusmis : aquγu : qus : qanatiŋa : urupanïn : qalïyu : baripan : ögiŋe : aqaŋiŋa : tegürmis : ögi : aqaŋi : ögirer : sebinür : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ер соғысқа барыпты. (Қайтар) жолда аты арыпты. Ер аққу құсқа кезігіпті (соғысыпты). Аққу құс қанатына отырып қалықтап барып анасына, әкесіне жетіпті. Анасы, әкесі қуанып шаттаныпты дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: муж отправился в военный поход. В (обратной) дороге его лошадь утомилась. Муж с птицей-лебедем повстречался. Он сел на крылья птицы-лебедя. Поднявшись ввысь вернулся к матери и отцу. Мать и отец радовались и веселились. Так знайте – это хорошо! |
| A man went to the army (in war). On (his) way (back home) his horse became tired. (Then) the man met a swan. The swan placed (him) on its wings (and) flew up with him. (Thus) it brought him to his mother and father. His mother (and) his father rejoice (and) take pleasure, it says. Know thus: This is good. |
| 46 | |
| tebe : titigke : tüsmis : basïnu : yimis : özin : tilkü : yimis : tir : anča : biliŋler : yabak : ol. |
| Түйе балшыққа түсіпті. Басында (шөп) жеген өзін, (соңында) түлкі жепті дер. Сонша біліңдер: жаман ол! |
| Говорят: верблюд упал в грязь. В начале он сам ел, (затем) лиса его самого съела, говорят. Знайте так – это плохо! |
| A camel fell into mud. He ate at the beginning, (but) ended up that it was eaten itself by fox, it says. Know thus: This is bad. |
| 47 | |
| er : ümeleyü : barmis : Teŋrike : soqusmis : qut : qolmis : qut : birmis : aγïlïŋta : yïlqïŋ : bolzun : özüŋ : uzun : bolzun : timis : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ер еңбектеп (құлшылық жасай) барыпты. Тәңіріге кезігіпті(соғысыпты). (Тәңіріден) құт қолқалапты (сұрапты). (Тәңірі) құт беріпті: «ауылыңда жылқың болсын. Өзің (өмірің) ұзын болсын» депті. Сонша біліңдер. Игі ол. |
| Муж, смиренно идя (ползком), встретился с Тенгри (Небесным божеством) и просил благословения (счастья). (Тенгри) даровало благословение и сказало: «пусть в твоем загоне будет (многочисленный) скот! Ты сам будь долголетен!». Так знайте – это хорошо! |
| A man went worshipping (and) met a god. He asked for his divine favor. (The god) gave his divine favor (and) said: 'May you get livestock in your pens! May your life be long!' Know thus: This is good. |
| 53 | |
| boz : bulït : yoridi : bodun : üze : yaγdï : qara : bulit : yorïdï : qaïnaγ : üze : yaγdï : tarïγ : bisdi : yas : ot : ündi : yïlqïqa : kisike : edgü : boltï : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Боз бұлт жылжыды. Бүтін (халық) үстіне жауды. Қара бұлт жылжыды. Барлығының үстіне жауды. Тары пісті. Жас от өнді. Жылқыға, кісіге игі болды дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: шло серое облако. Оно пролилось над народом. Шло черное облако. Оно пролилось над всеми. Злаки созрели, выросли травы. И скоту, и людям было хорошо. Так знайте – это хорошо! |
| A gray cloud passed; it rained over people. A black cloud passed; it rained over everything. The crop ripened; the fresh grass sprouted. It was good for animals and men, it says. Know thus: This is good. |
| 55 | |
| alp : er : oγlï : süke : barmis : sü : yirinte : erklig : sabčï : töretemis : tir : ebiŋerü : kelser : özi : atanmis : ögrünčülüg : atï : yitiglig : kelir : tir : anča : biliŋler : aňïγ : edgü : |
| Алып ер ұлы соғысқа барыпты. Соғыс жерінде ерікті (сөз)сапшы төре етеміз дер. Үйіне қарай келгенде өзі (төре) атаныпты. Қуаныш атын жетектеп келер дер. Сонша біліңдер. Анық игі. |
| Говорят: сын героя-мужа отправился в военный поход. Говорят, на поле боя обещали сделать его дворянином. Когда он вернулся домой, он стал им. Радость приходит с конем на поводу. Так знайте – это очень хорошо. |
| A brave son of man went to the army (in war). In the field of fight, he was promised to be an authoritative, it says. When he comes home, he becomes (an authority) himself. The joy comes with horse lead on a string, it says. Know thus: This is extremely good. |
| 57 | |
| qanïγï : ölmïs : köŋeki : toŋmis : qanïγï : nelük : ölgey : ol : beglig : ol : köneki : nelük : toŋγay : ol : küneske : olurur : ol : anča : biliŋ1er : bu : ïrq : basïnta : azaz : emgeki : bar : ekin : yana : edgü : bolur |
| Ғашығы өліпті. Көңілдесі тоңыпты. Ғашық неге өлген ол? Бек еді ол. Көңілдесі неге тоңады ол? Күн көзіне отырар ол. Сонша біліңдер: бұл ырық басында аз-аз қайғы бар екен. Қайта игі болар. |
| Говорят: любовник умер, а любовница мерзнет. Отчего умер любовник? Был князем он. Отчего мерзнет любовница? Посидит она на солнце. Так знайте: в начале этого «оракула» есть немного грусти. Затем станет снова хорошо. |
| Her favorite (lover) has died (and) her pail has frozen. Why should her favorite (lover) die? He has the status of a bek. Why should her pail freeze? It is placed in the sunshine. Know thus: at the beginning of this irk(omen) there is a little pain; (but) later it becomes good again. |
|
| 15 | |
| ertim: Burγudа: jetdim: törtinč ay: toquz yaŋïqa: süŋüsdim: šančdïm: yïlqïšïn: barïmïn: qïzïn: quduzïn: kelirtim: besinč ay: udu: kelti: Segiz Oγuz: Toquz Tatar: qalmadï: kelti: Seleŋe: kedеn: yïlun: qul: berdеn: sïŋar: Šïp bašïŋa: tegi: čerig itdim:
|
| едім: Бұрғұда жеттім: төртінші ай: тоғыз жаңасына: сүңгілестім: шанышдым: жылқысын: барлығын: қызын: әйел -құтанын: келтірдім: бесінші ай: ұтқылай келді:Сегіз Оғыз: Тоғыз татар: қалмады: келді: Селең+геден: Йылұн: -қол: бірден: сыңар: Шып басына: тие: шерік (жауынгер) итердім:
|
| На четвертый месяц я их настиг в Бургу. Сражался и отобрал лошадей, дочерей, жен. На пятый месяц они напали. Восемь Огузов и Девять Татар, все напали (на нас). Я встретил их, разбив лагерь в Йылун за Селенгой, вблизи Шып. |
| To the fourth month I caught them in Burgu. Fought and took away their horses, daughters, wives. The fifth month they attacked. Eight Oguzes and Nine Tatars, all attacked (us). I met them, having pitched a camp in Yiylun behind Selenga, near Shyp. |
| 16 | |
| Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
|
| Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім: |
| Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними). |
| Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them). |
| 18 | |
| Jelme: eri: kelti: yaγï kelir: tedi: yaγïn bašï: yorïyu: kelti: sekizinč ay: eki yaŋïqa: Čïγïltar: Költe: qašuy: kezü: süŋüsdim: anta: šančdïm: anta: udu: yorïdïm: ol ay: bes jegirmike: Kejre: bašï Üč Birküde: Tatar: birle: aqtï: toqïdïm: šïŋarï:budun:
|
| Желме: ері: келді: жауы:келер: деді: жаудың басы: жорып: келді: сегізінші ай: екі жаңасы: Чығылтар: көлде: қарсы кезіге: сүңгілестім: сонда: шанышдым: сонда: ұтқылай: жорытттым: ол ай: бес жиырмасына: Кейре: басы Үш Біркүде: Татар:ірлесе: ақты: тоқытдым: сыңары: бүтін (халық): |
| Желме пришел и сообщил о нападении врага. Враг напал, и я встретил их у озера Чигылтыр второго числа восьмого месяца. Я встретил их копьем, обрушился на них. Пятнадцатого числа того месяца в Уч Бирку, где начало реки Кейре, они сдались вместе с Татарами. Одна половина народа |
| Zhelme came and informed about the enemy’s attack. The enemy attacked and I met them at the lake Chigyltyr on the second of the eighth month. I met them with spear, fell upon them. On the fifteenth of the same month at Three Birku, where the mouth of the Keire river, they surrendered together with Tatars. One half of the nation |
| 25 | |
| ...er kelti: Qarluq: Еsiŋe: kelmedük tedi: erin: Qarluq: ...Ertis ögüzig: Arqar bašï tušï: anta: Er Qamïš Altïn yanta sallap: kečdim: bir jegirminči ay: sekiz jegirmike...: yoluqdum Bolču ögüzde: : Üč Qarluγïγ:
|
| ...ер келді: Қарлық: Есіне: келмелдік деді: ерлерін: Қарлық...Ертіс өзенді: Арқар басы тұсы: сонда: Ер Қамыш Алтын жанай салмен кештім: бір жиырманшы ай: сегіз жиырмаға...жолықтым: Болчұ өзенде: Үш Қарлықты: |
| ... пришли воины. Карлуки отказались прийти в Ес. Карлуки ... через Иртыш. Тогда я переправился, начиная с Аркара вдоль Ер Камыш Алтын на плоту. На одиннадцатом месяце ... встретился. Тогда на реке Болчу Трех Карлуков |
| ... soldiers came. Karluqs refused to come to Es. Karluqs …through the Irtysh. Then I crossed Altyn by a raft, beginning from Arkar along Er Kamysh. In the eleventh month… I met. On the Bolchu river three Karluqs |
| 27 | |
| ...ïγda: körtü: yaγï...eltip: uyu kelti: bes jegirmike...Tayγun: külte: tiriltim: bidigüč er: anta: ït...elti: Qara: Yotluqun: kečip: kelirti: utru yorudum: ......boltï: Qarluq:...
|
| ...көрді: жауы...еріп: қуалай келді: бес жиырмаға... Тайғұн: көлде: терілдім (жиналдым): тілші ерді: сонда: жібердім...Қара: Йотлұқты: кешіп: келтірді: Мен қуалай (ұтқылай) жорыттым:... ...болды: Қарлық... |
| ... увидели. Враги ... преследовали. Пятнадцать ... у озера Тайгун собрал войско. Тогда я отправил за языком.... они переправились через Кара Йотлук и привели его. Я преследовал их... Карлук... |
| …saw. Enemies …pursued. Fifteen … at the lake Taigun gathered the army. I sent for a tongue then… they crossed Kara Yotluq and brought him. I pursued them… Karluq… |
| 37 | |
| kelti: ...Qarluq: ...sekizinč ay: üč yaŋïqa: yorïdïm: ......Qarluq tirigi barïp: Türügeske: kirti: yana tüsip:
|
| келді:...Қарлық:... ... ...сегізінші ай: үш жаңасы: жорыттым: ... Қарлық тірегі барып: Түргешке: кірді: жаңа түсіп: |
| ... Карлуки ... третьего числа на восьмом месяце я выступил в поход. .... Карлуки вошли в Тургеш.... |
| …Karluqs… on the third of the eighth month I went on campaign…. Karluqs entered Turgesh… |
| 43 | |
| ...tümen: ... sančïduq jerde: ......ekinti ay: altï jegirmike: Üč Tuγluγ:
|
| ...түмен...шанышқа жерде:...... екінші ай: алты жиырмаға: Үш тулық: |
| ... десять тысяч ... второй месяц Три знамени ... |
| …ten thousand … the second month… three flags… |
|
| 2 | |
| käkl(ä)r : to [q |
|
| 5 | |
| ...ka : q(a)n : s(a)bin : kop... |
|
| 2 | |
| ...kä... |
|
| 7 | |
| ...lirkä : (a)nča :... |
|
| 5 | |
| ...a : ... : ka ... |
|
| 2 | |
| ...rki : tgk... |
|
| 4 | |
| begimke: qadašïmqa: bökmedim: |
| бегіме: туыстарыма: бөгеле алмадым |
| с моим беком и моими родичами не смог остаться. |
| with my lord and kins, I couldn't stay. |
|
| 3 | |
| Uyar: begimke: adïrïltïm: uyar: qadašïmqa: adïrïltïm: |
| Сыйлы бегімнен: айырылдым: сыйлы: туыстардан: айырылдым |
| С моим дорогим беком я разлучился, с моими дорогими родичами я разлучился. |
| I had lost my dear lord. I had lost my dear relatives. |
|
| 2 | |
| Teŋiri: elimke: yašda: begimke: bökmedim: esizime: qïrïq: yašïmda: q… |
| Тәңірі: Еліме: жасты: бегіме: бөгеле алмадым: иесіз: қырық: жасымда:.... |
| Не смог остаться с моим народом, с моим молодым беком. В сорок лет ... |
| I couldn't stay for my people and my young lord. |
|
| 1 | |
| aqanïmqa: Elimke: bökmedim: |
| Әкеме: еліме: бөгеле алмадым |
| Лишился я отца и народа |
| I couldn't stay with my father and my people. |
|
| 2 | |
| ...sikä : s(a)bi... |
|
| 3 | |
| ......... |
| ... |
| ... |
|
| 1 | |
| Külüg Čigsi : Uruŋu Čigsi : elimke |
| Күлүк чігсі: Ұрұңұ чігсі: еліме |
| (Я -) великий чигши, урунгу чигши, моей стране, |
| (I am) great сhigsi, urungu Chigsi, to my country |
| 5 | |
| .....jegirmi: yašïda: elimke .... |
| ... жиырма: жаста: еліме.... |
| ...в мои двадцать народ мой ... |
| ...in my age of twenty to my people... |
|
| 1 | |
| Temir apa oγlïm(a) esiz ökinčig(e) atï Eki Qanlïŋ(a) Alïp Yerke ökinčig(e) yegitim(a) ekiz bimedimiz(e) |
|
| 10 | |
| mez : ötügči : yaηïlmaz : bitike- |
|
| 3 | |
| ïn : Čigsi : ke : yarlïγ : boltï |
| 5 | |
| Bilge : Čigsike : yarlïγ : boltï |
| 6 | |
| otqa : kunmis : Qïlïč Üzike |
| 12 | |
| kelürmis üč : yarïqdï ügeke |
| 14 | |
| qa ... d ... üriŋ Yoriγa ke : ... |
| 17 | |
| tiginke : Barïγlan Saŋun ... |
| 21 | |
| ... erke : oruŋu : Saŋun : qa |
| 22 | |
| Tač apa ičirekike bir : yarïq : yo |
|
| 2 | |
| bir : ükiske : bir : yorïq : boltï : |
| 3 | |
| Temizime : ke : yorïq : Quyγu : qa : bir |
| 5 | |
| qoňčï : Elirke ... yorïq : tay.. |
|
| 5 | |
| Üze /Teŋirike/ asïra jerke: jükünüküm bar erti : yaŋïltuqïm yoq : Basmïlïγ: budunïγ |
| Үсті /Тәңірге/ асты жерге: жүгінерім бар еді: жаңылғаным жоқ: Басмылды: бүтін-халықты |
| Я поклонялся (Тенгри) вверху и земле внизу. Я не согрешил. Народ Басмыл... |
| I worshipped (Tengri) above and earth below. I had no sin. Basmil people... |
|
| 13 | |
| larïŋ : kentü : kentü : erde- |
| тардың : жеке : жеке : ерек- |
| имеют отдельные |
| 25 | |
| a : begdemeki : tegir : yem- |
| а : бектікке : тиер : жән- |
| бекству достанется и, |
|
| 5 | |
| Teŋiri: Elimke: bašda: begimke bökmedim: esizime |
| Тәңірі: Еліме: бас бегіме: бөгеле алмадым: иесіз қалды |
| С Тенгри и народом, с главным беком, не смог остаться, (они) остались без покровителя. |
| I couldn't stay with my lord and my people. |
|
| 2 | |
| ...Teŋirim čük bizke
|
| ...Тәңірім жарылқа бізге |
| ... Тенги благослови нас... |
| ... Tengri bless us... |
|
| 7 | |
| Teŋiri elimke er erdemim üčün uy... r : aqanda ber .. ke....? |
| Тәңірі елімге ер ерлігім үшін ..... |
|
| 1 | |
| ...elimke ...d... č ...ül.......
|
| ...........еліме..... |
| .............народу..... |
| ...... to my people... |
