Iздеген сөз  72 жерде кездесті |
|---|
|
| 12 | |
| öze: Teŋіri: qan: ülüi: yïlqa: jetinč ay [114] : küčlüg: alp qaγanïmda: adrïlu: bardïŋïz: Bilge: atačïm: yoγïŋ: aluruγïŋï: n: qazγantïm: sub jer Teŋіri: öd ....č: eki erür: erti:
|
| үстi(-iңгi): Тәңірi: хан: ұлу: жылғы: жетiншi ай: күшті: алып қағаным(нан): айырыла: бардыңыз: Бiлге: Атачым: жоқтауын: алқалығын: қаз(бала)дым (қаз тұрғыздым): су жер: Тәңірi: өт(-ер шақ) ...ч: екi едер: едi:
|
| Мы потеряли верховного Тенгри хана на седьмом месяце года Дракона. Справили церемонию плача и погребения для отца Бильге. (Только) Тенгри воды и земли (властен) над временем ... |
| We lost the supreme Tengri khan on the seventh month of a Dragon year. We held the ceremony of weeping and burying for Bilge father. (Only) Tengri of water and the earth has the power against time. |
| 13 | |
| Аtačïmqa: bitig: tašïγ: /Bitigledim qïldïm/: bеŋigü: qaγanïm: Atačïm: bilge: Atačïm: ülü: yïlqa: bilge: uluγ alp er: edgü qan[115] : atačïm: ölti:
|
| Атачымға: бiтiг: тасын: [Бiтiг/ле/дiм(жаздым)]: мәңгi(лiк): [қағаны]м: Атачым:
Бiлге: Атачым: ұлу: жылғы: бiлге(бiлiктi): ұлық алып ер: игi хан: Атачым: өлдi:
|
| В честь отца нашего воздвигли вечный камень и написали: Отец наш Бильге – великий воин, знатный хан, Отец мой в год Дракона умер. |
| To the honor of our father we erected an eternal stone and wrote: Our father Bilge – a great soldier, died in the Dragon year. |
|
| 10 | |
| yaγï bolïp: etіnü: yаrаtunu: umаdïq: yana: ičіkmis: bunča: isig küčüg: bertük gerü: saqïnmаtï: Türük: budun: ölürüjen: urïγsaratïyan: ter ermis: yuqadu: barïr: ermis: öze: Türük: Teŋrisi: Türük: Ïduq Jeri:
|
| жау болып: жеткені: жаратқанына: шыдадық: жаңа(дан): ішіне енді: бұнша: істі күшті: бергеннен бері: сақтанбады: Түрік: бүтін (халық): өлерменше: ұрығ асыратамын: деген еді: жоқ бола берді: үсті: Түрік: Тәңірісі: Түрік: Ұйық Жері:
|
| Стали они врагами и восстали против, но снова были повергнуты. Не могли они служить более. Не смогли они продолжить свой род. Тюркский народ начал вырождаться. Тогда Тенгри Тюрков, Тюрков священная Земля и |
| They became hostile and strike against, (but) they submitted again. They were near to annihilated. They couldn't get that they gave all their deeds and services, they had no warn against. All Turkish people degraded, they had no generation and went to ruins. Then Turk Tengri above, Turkish holy Earth |
| 27 | |
| tijin: Türük: budun: üčün: tün udïmadïm: küntüz: olurmadïm: іnim: Kültegin birle: eki šad: birle: ölü jitü: qazγandïm: anča qazγanïp: bіrіki: budunïγ: ot sub qïlmadïm: /men... jersayu /
|
| дейін: Түрік: бүтін (халық): үшін: түн ұйықтамадым: күндіз: отырмадым: інім: Күлтегін бірлесе: екі шад: бірлесе: өлі жіті: қаз тұрғыздым: сонша қаз тұрғызып: біріккен: бүтін (халық)ты: от су қылмадым: /мен...жер сая /
|
| ради тюркского народа, я не спал ночью, и не сидел днем. Вместе с моим младшим братом, Культегином, два шада, работали до полного изнеможения, и я победил. Столь много приобретая, я не позволял народу расколоться на двое как огонь и вода. / я …. земля покровительство/ |
| For the sake of Turkish people, I did not sleep at night and I did not relax by day. Together with my younger brother, Kultegin, the two šads, we worked to death and I won. Having won and gathered in that way, I did not let people split into two parts like fire and water. (When) I (succeeded to the throne) in all countries people, who had gone (in almost all directions) |
| 28 | |
| barmïš: budun: ölü jitü: yadaγan: yalïŋïn: yana kelti: budunïγ: igіdejin: tijin: jїrїγaru: Oγuz: budun: tapa: ilgerü: Qïtan: Tatabï: budun: tapa: bergerü: Tabγač tapa: uluγ sü: eki jegirmi: süledim: ... süŋüšdüm:
|
| барды: бүтін (халық)ты: өлі жіті: жадаған: жалаңы: жаңа келді: бүтін (халық)ты: игі етейін: дейін: арғы қарай: Оғыз: бүтін (халық): таман: ілгері: Қытаң: Татабы: бүтін (халық): таман: бергі қарай: Табғач таман: ұлық сүңгі: екі жиырма: сүңгіледім: сүңгілестім:
|
| бродивший народ, ослабевая и погибая, изнуренный и нищий пришел (к нам). Чтобы поднять свой народ, я, с большой армией выступил в поход на запад против Огузского народа, в восточном направлении против Киданей и Татабов, на юг против Китая, и я сражался двенадцать раз. |
| vagrant people came back utterly exhausted, without horses and without clothes came back. In order to nourish people, I, with great armies, went on campaigns twelve times, northwards against Oguz people, eastwards against the Qitan and Tatabi, southwards against Chinese, (and I fought ... times). |
| 29 | |
| kisre: Teŋіri: yarïlqazu: qutum:bar üčün:ülügüm: bar üčün: ölüteči: budunïγ: tirigerü: igitim: yalaŋ budunïγ: tonlïγ: čïγaň: budunïγ: bay qïltïm: az budunïγ: üküš qïltïm: ïγar Еlligde:qa/γanlïγta: jeg qïltïm: törüt buluŋdaqï:/
|
| кері кейін: Тәңірі: жарылқай: құтым: бар үшін: үлесім: бар үшін: өлермен: бүтін (халық)ды: тірілте: жеткіздім: жалаң бүтін (халық)ды: тонды: шығай: бүтін (халық)ды: бай қылдым: аз бүтін (халық)ты: өңшең көп қылдым: ығыр Елдікте: қа /ғандықта: жетік қылдым: төрт бұрыштағы:/
|
| После того, с благословения Тенгри и так как на моей стороне было счастье и удача, я привел людей в чувство, которые были близки к гибели. Я дал бедным людям одежду, сделал бедных людей богатыми и небольшой народ многочисленным. |
| After (that), since I had fortune and since I had good luck – my Tengri was gracious! – I brought people to life, who were going to perish, and nourished them. I dressed naked people with clothes and I made poor people rich and few people numerous. I made them superior than people, who had great states and (esteemed rulers). |
|
| 1 | |
| ...: birle: Qošu tutuq: birle: süŋüšmüs: erin qop: ölürmüš: еbin barïmïn: qop: kelürti: Kültegin: jeti otuz: jašïŋa: Qarluq: budun: erür barur: erikli: yaγï boltï: Tamaγ ïduq: bašta: süŋüšdümüz:
|
| ...бірлесе: Құшұ Тұтық: бірлесе: сүңгілестіміз: ерін: көп: өлтірді: үйін: барлығын: көп: келтірді: Күлтегін: жеті отыз (27): жасында: Қарлұқ: бүтін (халық): еріп барып: ерікті: жау болды: Тамағ Ыдұқ: басында: сүңгілестіміз:
|
| Мы боролись против ..... с Кушу-тутуком. Он убил многих их храбрых мужей. Он захватил много имущества. Когда Культегину было двадцать семь лет, он пошел войной на Карлуков. Они стали (нашими) врагами. Мы сразились у истока Тамаг. |
| We fought with ... against Qosu Tutuq. He (i.e. Kultegin) killed many of their brave men. He brought a lot of their properties and belongings. When Kultegin was twenty-seven years old, he went to Karluk people. They became (our) enemy. We went on a campaign to Tamaq-iduq headwaters. |
| 11 | |
| Udur Seŋün: kelti: Tabγač qaγanta: Isіje: Likеŋ: kelti: bir tümen aγï: altun kümüš: kergeksiz: kelürti: Tüpüt: qaγanta: Bülün: kelti: qurïya: kün: batsïqdaqï: Soγud: Berčеker: Buqaraq ulus: budunta: Іneк Seŋün: Оγul Тarqan: kelti: |
| Ұдұр Сеңүн: келді. Табғач қағанда: Ісійе: Лікең: келді: Бір түмен жібегі: алтын күміс: керексіз сансыз "құрбандық" келтірді: Түпіт (Тибет): қағанда: Бүлүн: келді: кері: күн: батысдағы: Соғыд: Берчекер: Бұқарақ ұлыс: бүтін (халық)да:
Інек Сеңүн: Оғұл Тархан: келді: |
| Удур Сенгун приехал. От китайского императора, Исье Ликенг прибыл. Он привез несметное количество шелка, золота и серебра. От Тибетского кагана прибыл Булун. Инек Сенгун и Огул Таркан приехали от Согдийцев, от Персов и людей Бухары на западе. |
| Udar Seŋün came. From the Chinese emperor, Isіje Likеŋ came. He brought immeasurable quantity of silk, gold and silver in abundance. From the Tibet kagan Bülin came. Inek Seŋün and Oγal Tarkan came from Sogdians, Persians and Bukhara people in west. |
| 13 | |
| Kültegin: qoň: jïlqa: jeti: jegirmeke: učdï: toquzïnčï ay: jeti otuzqa: yoγ: ertürtümüz: barïqïn: bedizin: bitig tašïn: bičin jïlqa: jetinč ay: jeti otuzqa: quplatïmïz: Kültegin: özі qïrq: artuq: jiti yašïn: boltït: taš /barïqïn/: bunča: bedizčig: tuyγun: El teber: kelürti: |
| Күлтегін: қой: жылғы: жеті: жиырмаға: ұшды: тоғызыншы ай: жеті отызға: жоқтау: жосынын жасадық: барығын: бәдізін: бітіктасын: мешін жылғы: жетінші ай: жеті отызға: тұрғыздық: Күлтегін: өзі қырық: артық: жеті жасында: болған-ды: бас барығын: бұнша: бәдізшік: тұйғын: Елбетер: келтірті: |
| Культегин скончался (букв.: 'улетел к Тенгри') в семнадцатый день Года Овцы. Мы провели (его) похороны в двадцать седьмой день девятого месяца. Мы закончили его мавзолей, статуи и картины, и его камень надписи в двадцать седьмой день седьмого месяца, в Году Обезьяны. Культегин был в возрасте сорок семь. Туйгун Ельтебер привел всех этих скульпторов и живописцев. |
| Kultegin passed away (lit.: 'flew away to Tengri') on the seventeenth day of the Sheep Year. We held (his) funeral on the twenty-seventh day of the ninth month. We finished his mausoleum, the statues and paintings, and his inscription stone on the twenty-seventh day of the seventh month, in the Monkey Year. Kultegin was at age of forty-seven. The Tuyγun Elteber brought all of these sculptors and painters. |
|
| 9 | |
| üčün: іgіdmiš: qaγanŋïn: sabïn: almatïn: Jer Sayu: bardïq: qop anta: alqïntïγ: arïltïγ: anta qalmïšï: Jer: Sayu qop: turu: ölü: yorïyor erteg: Teŋіri: yarïlqadïqïn: üčün: özüm: qutum: bar üčün: qaγan: olurtum: qaγan: olurup: |
| үшін: игі еткен: қағанның: сөз сабын: алмадың: Жер-Сайұға: бардық: көп сонда: алқындық: арыдық: сонда: қалғаны: Жер-Сайұға көп: тұра: өлі: жорыта еттік: Тәнірі: жарылқадығын: үшін: өзім: құтым: бар үшін: қаған: отырдым: қаған: отырып: |
| и не повиновения вашему кагану, который кормил вас, вы все разбежались. Мы (тюрки) ослабли. Кто выжил, тот был крайне истощен. Но Тенгри был благосклонен, и я вступил на престол. Наследую трон, |
| you didn't listen to the words of your kagan, who had nourished you. You went away in all directions. You completely tired and become weak. Those who survived where utterly exhausted. But Tengri was gracious, and since I was granted with fortune, I succeeded to the throne. Having succeeded to the throne, |
| 11 | |
| bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /Tabγač: qaγanta: bedizči: kelürtüm: bediztim: meniŋ: sabïmïn: sïmdï: |
| бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: содан көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге: көруші:бектер ше: жаңылғандарың: мен: м/әңгі тасқа: ұрдым/ Табғач-қытай:қағанда: бәдізші: келтірдім: бәдіздеттім: менің: сөз саптауымды: сыйдырды: |
| Все слова, которые я хотел сказать, высечены на этом вечном камне. Читай эти слова! Вы, тюркские беки и народ! Я писал это вместе с беками, которые были уже обмануты. Я привел мастеров от китайского императора, и приказал им высечь мои слова. Они вместили все мои суждения на камне. |
| All words which I wanted to say I have inscribed on this eternal stone. Read these inscriptions! You, Turkish people now and lords! With the lords who had already been deceived there I had inscribed. I get painters from the Chinese emperor, and ordered them to inscribe. They put all my words on the stone. |
|
| 6 | |
| ..ölü... |
| ..өлер... |
| ...умер... |
| ... die ... |
|
| 22 | |
| ečümüz: qazγanmïš: budun: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: Türük: budun: üčün: tün udïmadïm: küntüz: olurmadïm: іnim: Kül/tegin/ birle:ölü jitü: qazγandïm: anča qazγanïp: bіrіki: budunïγ: ot sub qïlmadïm: /men... / Jersayu: barmïš: budun: ölü jitü: /yadaγan: yalïŋïn: yana/
|
| атамыз: қаз тұрғызған: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: Түрік: бүтін (халық): үшін: түн ұйықтамадым: күндіз: отырмадым: інім: Күл/тегін/ бірлесе: өлі жіті: қаз тұрғыздым: сонша қаз тұрғызып: біріккен: бүтін (халық)ты: от су қылмадым: /мен... / Жер сайұ: барды: бүтін (халық)ты: өлі жіті: /жадаған: жалаңы: жаңа/
|
| и дядя, не погибли, и ради тюркского народа, я не спал ночью, и не сидел днем. Вместе с моим младшим братом, Культегином, работал до полного изнеможения, и я победил. Столь много приобретая, я не позволял народу расколоться на двое как огонь и вода. ... По всем странам бродивший народ, ослабевая и погибая, изнуренный и нищий, бродивший народ, ослабевая и погибая,
|
| and uncle had ruled, would not perish, and for the sake of Turkish people, I did not sleep at night and I did not relax by day. Together with my younger brother, Kultegin, I worked to death and I won. Having won and gathered in that way, I did not let people split into two parts like fire and water…People, wondered over the countries, vagrant people came back utterly exhausted, without horses and without clothes came back. |
| 25 | |
| tapa: süledim: budunïγ: anta bozdïm: Tabγač On Tutuq: bes tümen: sü kelti: Ïduq: bašda: süŋüšdimiz: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: yegirmi: yašïma: Basmïl ïduq at: oγušum: budun: erti: arqïš ïdmaz: tejin: süledim:q ...ičgertim: qalïŋ ebrü kelürtim: eki otuz: yašïma: Tabγač: |
| таман: сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: Табғач Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: Ыдұқ: баста: сүңгілестіміз: Ол сүңгіні: сонда жоқ қылдым: жиырма: жасымда: Басмыл Ыдұқ ат: уыс-руым: бүтін (халық): еді: Керуен етпеді: дейін: сүңгіледім: Қ...ішке ендірдім: қалың үйге келтірдім: екі отыз (22): жасыма:Табғач:
|
| и сразил их. Табгачский(Китайский) Онг-Тутук шел с пятьюдесятью тысяч войском (против нас). И мы сражались у Идук. Я сразил эту армию тогда. Когда мне было двадцать, наши подданые Басмыл Идуки не прислали караван. Я пошел (на них) войной. ... захватил и заставил прийти. Когда мне было двадцать два, пошел войной на Табгач(Китай) |
| and subdued them. Chinese Ong-Tutuk attacked us with fifty thousand’s army. We fought at Iduk. I bit the army then. When I was twenty, our subjected people did not send a caravan. I went with war to them… conquered and made them come. When I was twenty two I went with war to Tabgach (China) |
|
| 12 | |
| аqaŋï: Li sün: Tay Seŋün: bašda: bes yüz erin: kelti: uquqluq: ö...altun: kümüs: kergeksiz: kelürti: yoγ: yïparïγ: kelürip: tike: berti: čïntan: ïγač: kelürip:
öz yarïš...
|
| әкесі: Лі Сүн: Тай Сеңгүн: бастап: бес жүз ері: келді: әсемдік?. ... алтын: күміс: керексіз /сансыз/: келтірді: жоқтау: жапырылып: келтіріп: тіге: берді: чынтан (ырғай, жұпар терек): ағаш: келтіріп: өз жарас...
|
| с отцом Ли Сунь Тай Сенгуном во главе, приехали пятьсот воинов. Привезли ... золото, серебро в бесчисленном количестве. (Несметное количество) людей оплакивали, привезли дерево благовония... |
| Led by father Li Sun Tai sengun five hundred soldiers came. They brought …endless amount of gold, silver. (A huge amount of) people mourned , were bringing trees of veneration… |
| 13 | |
| bunča: budun: sačïn: qulaqqïn: yaŋa/qïn/: …/bï/čdï: edgü özlük atïn: qara: kišin: kök: tejeŋin: sansïz: qop: qutï...
|
| бұнша: бүтін (халық): шашын: құлағын: жаңауын (жағын): пісті (пышақтады): игі өзлек атын: қара: кісін: көк: тиынын?: сансыз: көп: құт...
|
| весь народ отрезал волосы, уши, лица. Добрых коней, черных ?, синих белок? несметное количество ... |
| All people cut their hair, ears, faces. Good horses, black?, blue squirrels? Huge amount… |
| 16 | |
| ertüŋü: eti ïmаγ: ...Türük: beglerin: budunïn: ertüŋü: eti ïmаγ itdi: ügde: aqaŋï qaγan: ...ča: aγïr: tašïn: yoγïnïγ: Türük: begler: budun: iti: ...erti: özime: bunča: ...
|
| ерекше: ете мақтау... Түрік: бектердің: бүтін (халық)ын: ерекше: ете мақтау етті: ... әкем қаған: ...ша ауыр: тасын: жоқтауын: Түрік: бектер: бүтін (халық): ете: ...еді: өзіме: бұнша: ...
|
| особую похвалу выразил... Особую похвалу выразил Тюркским бекам и народу ... мой отец, каган, ... тяжелый камень... Тюркские беки и народ были в трауре ... мне столько ... |
| Expressed special praise…special praise was expressed to Turkic beks and people… my father, the kagan,… heavy stone… Turkic beks and people were in mourning… I was so… |
|
| 7 | |
| sabïn: almatïn: Jer sayu: bardïq: qop anta: alqïntïγ: arïltïγ: anta qalmïšï: Jer: sayu qop: turu: ölü: yorïyor erteg: Teŋіri: yarïlqadïqïn: üčün: özüm: qutum: bar üčün: qaγan: olurtum: qaγan: olurup: yoq: čïγaŋ: budunïg: qop: qubartïdïm: čïγaŋ: budunïγ: bay qïltïm: ne budunïγ: üküš: qïltïm: azu bu
|
| сөз сабын: алмадың: жер-сайға: бардық: көп сонда: алқындық: арыдық: сонда: қалғаны: жер-сайға көп: тұра: өлі: жорыта етті: Тәнірі: жарылқадығын: үшін: өзім: құтым: бар үшін: қаған: отырдым: қаған: отырып: жоқ: шығай: бүтін (халық)ты: көп: құбылттым: шығай: бүтін (халық)ты: бай қылдым: неше бүтін (халық)ты: ұлғайта қылдым: айту бұ
|
| который кормил вас, вы все разбежались. Мы (тюрки) ослабли. Кто выжил, тот был крайне истощен. Но Тенгри был благосклонен, и я вступил на престол. Наследуя трон, я устроил бедный и лишенный народ. Я сделал бедных людей богатыми и небольшой народ многочисленным. |
| who nourished you, you all took a run. We (Turks) became weak. He who survived was extremely exhausted. But Tengri was gracious and mounted me to the throne. Inheriting the throne I helped poor and deprived people. I made poor people rich and few people numerous. |
| 14 | |
| meni: edgü: körtečisin: ebiŋe: kirtečisin: buŋsuz: boltačïsïn: ......kisre: Tabγač: qaγanta: bedizči: kelürtim: ...sabïmï: sïmadï: ...ičreki: bedizčig: ïtï: aŋar: tašïγ: barïqïn: yaratdïm: ičin: tïšïn: adïnčïγ: barïq: urturdïm: ...
|
| мені: игі: көргейсің:үйіңе: кіргейсің: мұңсыз болғайсың: ... кері кейін: Табғач-қытай: қағанда: бәдізші: келтірдім: ...сап-сөзімді сындырмады: ...ішкі: бәдізшіні: етті: әсем: тасты: барықты: жараттым: ішін: тысын: айшықты: барық: ұрғыздым: ...
|
| прими меня во благо. Зайди в свой дом, не печалься. ... С юга писаря Табгачского(Китайского) кагана доставил. ... Дворцовые писари изготовили каменные строения, внутри и снаружи оформили красиво... |
| Admit me in the honor of… Enter your house, do not be sad… from the south I got Tabgach (Chinese) kagan’s clerk. … the clerks of the palace made stone buildings and inside and outside were beautifully decorated… |
|
| 10 | |
| Yorï yor ermis: qaγanï: alïp ermis: ayγučïsï: bilge ermis: ol eki kisi: bar erser: esini: Tabγačïγ: ölürteči: etermen: öŋre Qïtañïγ: ölürteči: etermen: bizi Oγuzïγ:
|
| жорық жору едi: қағаны: алып едi: айғұшысы бiлiктi едi: ол екi кiсi: бар болса: есi көршi: Табғачты: өлермен етермiн: өңiрге Қытанды: өлермен етермiн: бiздiң Оғұзды:
|
| бывало, шли на войны! Каган у них великий и советник мудрый. Если эти двое будут живы, то своих соседей Табгачей (Китай) они захватят. И Киданей на востоке захватят, нас, Огузов также |
| They used to go to wars! Their kagan was great and as an advisor he was wise. If these two are alive they would kill their neighbours Tabgaches (Chins). They would kill Kitan in the east. And us, Oguzes |
| 17 | |
| kelürtim ük Türük: budunïγ: Őtükün jerke: ben özüm: Bilge Tuňuquq: Őtükün jerig: qonmus tejin: esidip: beryeki: budun quryaqï: yarïyaqï: öŋreki: budun kelti:
|
| келтіргінім -ақ: Түрiк: бүтін (халық)ын: Өтүкен жерiне: мен өзiм: Бiлге Тұнық-ұқ: Өтүкен: жерiн: қонғанға дейiн: естiп: бергi оң жақ: бүтін (халық) керi: арғы сол жақ: өңiрге: бүтін (халық) келдi:
|
| Услышав, что я привел тюркский народ на землю Отюкэн и что я сам, мудрый Тоньюкук, избрав поселился на земле Отюкэн, народы с юга, запада, севера и востока перешли (к нам). |
| Having heard that I brought the Turkic people to Otuken land and that I , wise Tonyukuk, had settled in the land of Otuken, the people from south, west, north and east joined us. |
| 26 | |
| yoγurča: ïdïp Ïbar basï: asdïmïz: yoblu: intemiz: on tünke: yantaqï: Toγ berü: bardïmïz: jerči: jer yaŋïlïp: boγazlantï: buŋ ïdïp: qaγan: jelükü ertmis:
|
| жұқарғанша: етiп Ыбар басын: асдымыз: қыраттап түсдiмiз: он түнге: жантаймалы:Тоғ беруге: бардымыз: жершi: жер жаңылып: бауыздан(ыл)ды: мұң етiп: қаған: желiп ерттi:
|
| поднялись, мы перешли Ыбар Баши. Спустились по склону. Через десять ночей мы дошли по склону до Тогберу. Путеводитель, сбившись с пути, был казнен (зарезан). Каган догнал нас. |
| we crossed Ybar Bashi. We went down on the slope. We reached Togbery on the slope in ten nights. A guide was slaughtered, having lost the way. The kagan caught us. |
| 27 | |
| Anï sub…b...m…:ol sub qudï: bardïmïz: sanïγlï: tüsürtemiz: taγ: ïqa: bayur ertemiz: kün jeme: tün jeme: jelü: bardïmïz: Qïrqïzïγ: oqa basdïmïz:
|
| Ол су ...: ол су құлдырай: бардымыз: санаулы (рет) түсiре тоқтатамыз: тау: ықта: баурайлай ертемiз: күн де: түн де: желiп: бардымыз: Қырғызды: оққа басдымыз:
|
| ... Мы поплыли по реке, несколько раз останавливались. По склону горы, днем и ночью шли рысью. Обрушили на Киргизов стрелы. |
| …We swam across the river, stopped several times. On the slope of the mountain we went at a trot day and night. Brought down arrows on Kyrgyz people. |
| 32 | |
| Bu süg elti: tedi: qïyïnïγ: küŋülüŋči ay: ben seŋe ne ayayïn: tedi: kelir erser: körü: kеlür: kelmez erser: et ïlïγ sabïγ alï olur: tedi: Altun yïsda: olurtïmïz:
|
| Бұ cүңгілі-әскердi ерт дедi: қиындығын: көңiлiнше айт: мен саған не айтайын: дедi: келер болса: көрү: келер: келмес болса: ет жылы (?) сап-сөздi алып отыр: дедi: Алтын йышда: отырдымыз:
|
| «Веди это войско! Скажи, каковы трудности? Что я могу еще предложить? Если (кто) придет (т.е. присоединится к нам), то увеличится (у нас) число (храбрых мужей), если же (никто) не придет, то собирай различные вести (букв. слова, "языки")». Мы находились в Алтунской черни. |
| “Lead the army! Tell me what are the difficulties? What else can I suggest? If (somebody) comes (i.e. joins us), then the number of (brave men) will increase, if (nobody) comes, then gather different news (litr. words, “tongues”)”. We were in Altun mob. |
| 36 | |
| Atïlïγ kelürti: sabï antaγ: Yarïs yazïda: on tümen: sü tirilti: ter: ol sabïγ esidip: begler: uqupun: |
| Атты келтiрдi: сап-сөзi сондай: Йарыш жазықта: он түмен: сүңгілі-қол терiлдi:ол сап-сөздi естiп: бектер: ұғысып:
|
| Привели языка, слово его таково: «В степи Ярышской собралось десять туменов войска (100 тысяч)». Услышав эти слова, беки посовещались и |
| They brought a tongue, his word was: “Ten Tyumen army gathered in the Yarysh step (100 thousend)”. Having heard these words the beks consulted and |
| 48 | |
| sarïγ altun: örüŋ kümüs: qïz qoduz: egri tebi: aγï buŋsuz: kelürti: Elteris qaγan: Bilge ...
|
| сары алтын: өрпек -ақ күмiс: қыз әйел: нар түйе: мата сыйды мұңсыз: келтiрдi: Елтерiс қаған: Бiлге (қаған)...
|
| то он преподнес желтое золото, белое серебро, женщин и девиц, сокровища, шелк на верблюдах в большом количестве. Ради величия Ильтерис кагана, Бильге кагана |
| he presented me yellow gold, white silver, girls and women, treasury, silk on camels in huge number. For the greatness of Elterish kagan, Bilge kagan |
| 53 | |
| Arqur qaruγuγ: uluγ artïdïm: basïnïγma: yaγïγ: kelürir ertim: qaγanmen: sületidimiz: Teŋri yarïlqazu
|
| Арқұр қарауылды: ұлық арттырдым: басынуға: жауды: келтiрдiм: қағанмен: сүңгiлестірдiмiз: Тәңірi жарылқай:
|
| Я возвысил стражу Аркур. Предводил войско для захвата врага. Мы сражались с (их) каганом. По милости Тенгри |
| I raised Arkur guard. Led army to capture the enemy. We fought with their kagan. Due the Tengri |
|
| 1 | |
| Bayča Saŋun: oγulï: Külüg Čur |
| Бача Саңұн: ұлы: Күлік Чұр |
| Сын Байча-сангуна Кюлюг-чур. |
| Külüg Čur, son of Bayča Saŋun |
|
| 9 | |
| ...kümülüg: ülüg: boltï: |
| ...Күмүлүк: үлесі:болды: |
| ... стали частью Кумулюк. |
| ... became part of Kümülüg |
|
| 3 | |
| ... |
| ... |
| ... |
|
| 5 | |
| ...küñčlüg: boltï... |
| ...Күшлік: болды... |
|
| 3 | |
| altun : qanatlïγ : talïm : qara : qus : men: tanïm : tüsi : taqï : tükemezken : taluyda : yatïpan : tapladuqumin : tutar : men : sebdüqumin : yiyür : men: antag : küčlüg : men: anča : biliŋler : adgü : ol. |
| Алтын қанатты қыран қара құспын. Тәнім түсі дағы түгеспейді. Теңізде жатып таңдағанымды ұстап мен, сүйгенімді жермін. Соншалықты күштімін. Сонша біліңдер: игі ол. |
| Я – черный орел с золотыми крыльями. Хотя я еще не окреп, ловлю на море нравящееся мне и ем мое любимое. Так я силен. Знайте так: это – хорошо! |
| I am an eagle with golden wings. Althouγh the feathers of my body are not yet fully grown, lying down by the sea, I catch what I please (and) I eat what I like. That powerful I am. Know thus: This is good. |
| 13 | |
| Teŋirilig : qurtγa : yurta : qalmis : yaγlïγ : qamïč : bulupan : yalγayu : tirilmis : ölümde : ozmis : tir : anča : biliŋler : |
| Тәңірілік қарт жұртта қалған екен. Майлы қамыс (қасық?) тапқанда майлана тірілген екен. Өлімнен озыпты дер. Сонша біліңдер! |
| Говорят: небесная (т.е. близкая к смерти) старуха осталась дома (когда другие откочевали). Она лизала масляный ковш и ожила. Так избавилась от смерти. Так знайте! |
| An old woman remained (alone) in a deserted camp. She kept herself alive by licking a greasy ladle (and thus) she escaped death, it says. Know thus. |
| 17 | |
| özlük : at : öŋ : yirde : arïp : oŋuk : turu : qalmis : Teŋri : küčiŋe : taγ : üze : yol : sub : körüpen : yis : üze : yas : ot : körüpen : yoriyu : baripan : sub : ičipen : yas : yipen : ölümda : ozmis : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Мініс ат өңір (шығыс) жерде арып шаршап қалыпты. Тәңірі күшінен тау үсті жол су көріп, орман үсті жасыл от (шөп) көріп жорытып барып су ішіп өлімнен құртылыпты дер. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: верховая лошадь на восточной стороне совсем исхудала и истощала. По могуществу неба она увидела горные ручьи и воду, а в чаще увидела зеленую траву. Она рысью пошла туда. Попив воды и поев травы, избавилась от смерти. |
| A riding horse came exhausted in east desert. To the strength given by Tengri, it saw way (and) water on a mountain (and) saw fresh grass on a pasture, it trotted (there). (Thus), drinking the water (and) eating the fresh (grass) it escaped death, it says. Know thus: This is good. |
| 18 | |
| kerekü : iči : ne : teg : ol : tügünüki : ne : teg : ol : közünüki : ne : teg : körüklüg : ol : egni : neteg : edgü : ol : baγïsï : ne : teg : bar : ol : tir : anča : biliŋler : aňïγ : edgü : ol. |
| Кереге үй іші не тек ол? Түндігі не тек ол? Көздеуі не тек? Көруге ол! Үсті не тек? Игі ол! Бауы не тек ол? Бар ол дер. Сонша біліңдер! Жаман игі ол! |
| Говорят: Как внутри шатра юрты? Что за дымник? Что за окна? Через них можно смотреть! Что за крыша? Она хороша! Что за веревка? Они связывают. Так знайте – это очень хорошо! |
| What is the inside of the tent frame like? What is its smoke hole like? What is its window like? It can be seen through. How is its roof? It is good. How are its ropes? They are all there, it says. Know thus: This is very good. |
| 20 | |
| titir : buγra : men : ürüŋ : köpükümin : sačar : men : üze : Teŋirike : tegir : asra : yirke : kirür : tir : udïγmag : udγur : yatïγlïγ : turγuru : yoriyur : men : antaγ : küčlüg : men : anča : biliŋlar : adgü : ol. |
| Тітір (?) бурамын. Ақ боз көбігімді шашармын. Үсті Тәңіріге тиер, асты жерге кірер дер. Ұйқыдағыны оятып, жатқанды тұрғызып жорытармын. Сонша күштімін. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Я самец верблюда. Я брызжу белой пеной. Вверху (она) достигает до Тенгри (неба), а внизу (она) входит в землю. Я бегаю, пробуждая спящих и заставляя встать лежащих. Такой я сильный! Так знай! |
| I am a camel stallion. I scatter my white froth. (It) reaches the sky above (and) penetrates the earth below, it says. I go on my way waking those who were asleep (and) rousing those who were lying down. That powerful I am. Know thus: This is good. |
| 41 | |
| ürüŋ : esri : ingek : buzaγulačï : bolmis : ölgey : men : timïs : ürüŋ : esri : irkek : buzaγu : kelürmis : ïduqluq : yaraγay : ülügde : ozmis : tir : anča : biliŋ : edgü : ol. |
| Ақ боз қашар бұзаулапты. «Өлермін» депті (қашар). Ақ боз еркек бұзау келіпті (туыпты). Игілікке жарар. Өлімнен озыпты дер. Сонша біл. Игі ол! |
| Белая с черными пятнами корова собиралась телиться. Она говорила: я умру! Она отелилась светлым с крапинами бычком. Он годится для пожертвования. Говорят, от смерти она спаслась. Так знайте – это хорошо! |
| A white-spotted cow was on the point of calving. She said: 'I am about to die!' (Nevertheless) she gave birth to a white-spotted bull calf. It would be suitable to dedicate it to Heaven. (For the cow was) thus saved from (her) fate, it says. Know thus: This is good. |
| 49 | |
| bars : kiyik : eŋleyü : meŋleyü : barmis : ortu : yirde : amγaqa : soqusmis : esri : amγa : yalïm : qayaqa : ünüp : barmis : ölümte : ozmis : ölümte : ozupan : ögire : sebinü : yoriyur : tir : anča : biliŋ : edgü : ol. |
| Барыс киік аулауға маңайға барыпты. Сол жерде таутекеге кезігіпті (соғысыпты). Ала тау теке жартас қияға өрмелей барыпты. Өлімнен озыпты. Өлімнен озғанына қуанып шаттанып жүріпті дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: барс отправился на охоту за добычей. В пути он встретился с горным козлом. Пестрый горный козел поднялась на крутую скалу. (Тем самым) избавился от смерти. Он стал радоваться и веселиться этому избавлению, говорят. Так знай – это хорошо. |
| An ounce went looking for wild game and prey. In an open place it came across a wild goat. The spotted wild goat went up a steep rock (and) was saved from death. Having been saved from death, it walks about rejoicing and being glad, it says. Know thus: This is good. |
| 55 | |
| alp : er : oγlï : süke : barmis : sü : yirinte : erklig : sabčï : töretemis : tir : ebiŋerü : kelser : özi : atanmis : ögrünčülüg : atï : yitiglig : kelir : tir : anča : biliŋler : aňïγ : edgü : |
| Алып ер ұлы соғысқа барыпты. Соғыс жерінде ерікті (сөз)сапшы төре етеміз дер. Үйіне қарай келгенде өзі (төре) атаныпты. Қуаныш атын жетектеп келер дер. Сонша біліңдер. Анық игі. |
| Говорят: сын героя-мужа отправился в военный поход. Говорят, на поле боя обещали сделать его дворянином. Когда он вернулся домой, он стал им. Радость приходит с конем на поводу. Так знайте – это очень хорошо. |
| A brave son of man went to the army (in war). In the field of fight, he was promised to be an authoritative, it says. When he comes home, he becomes (an authority) himself. The joy comes with horse lead on a string, it says. Know thus: This is extremely good. |
| 60 | |
| toquz : arlï : sïγun : kiyik : men : bedüz : tiz : üze : ünüpen : möŋreyür : men : üze : Teŋiri : esidti : asra : kisi : bilti : antaγ : küčlüg : men : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Тоғыз айыр мүйізді киікпін. Бәдіз тізе үстіне мініп мөңірермін. Үстіде Тәңірі естіді, астыда кісі білді. Сондай күштімін мен дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: я марал-олень с ветленными на девять рогами. Встав на красивые колени, я мычу. Вверху слышал Тенгри. Внизу узнал человек. Так я силен! Так знайте – это хорошо! |
| I am a deer with a nine-branched horn. Rising on my big (and) powerful knees, I bellow. Heaven above heard it (and) men below realized it. That powerful I am, it says. Know thus: This is good. |
| 64 | |
| kök : boymul : toγan : qus : men : körüklüg : qayaqa : qonupan : közleyür : men : yaγaqlïγ : toγraq : üze : tüsüpen : yaylayur : men : tir : anča : biliŋler : aňïγ : edgü : ol. |
| Көк боймыл сұңқар құспын. Көретін қияға қонып көздеймін. Жаңғақты тал тұғыр үстіне түсіп жайлаймын дер. Сонша біліңдер: анық игі ол! |
| Говорят: я – пегий сокол. Сидя на скале с широким обозрением, я осматриваю вокруг. Спустившись к ореховым деревьям, я провожу лето. Так знайте – это хорошо. |
| I am a gray falcon with a white neck. Sitting on a rock with a wide view, I look around. Settling down on a poplar full of nuts, I spend the summer, it says. Know thus: This is very good. |
| 66 | |
| amtï : amraq : oγlanïm : anča : biliŋler : bu : ïrq : bitig : edgü : ol : ančïp : alqu : kentü : ülügi : erklig : ol. |
| Енді қарғам, ұланым, сонша біліңдер: бұ «Ырық бітік» – игі ол. Сондықтан әрікім өлуге ерікті ол. |
| Теперь, мой любимый сын, так знайте: эта книга примера хороша! Так различна судьба каждого! |
| Now, my dear sons, know thus: this book of omen is good. Thus, everyone is master of his own fate. |
|
| 2 | |
| ...(i)lük(i):... |
| ...ілүкі... |
|
| 32 | |
| Bir yegirminč ...čdïm...budunïŋa // kirtim: Irelünte: Talïqïmta: yetdim šanuqï: Tabγačdaqï: Oγuz: Türük: tašïqmïš: anta: qatïlmïš: anta begler:....
|
| Бір жиырманшы...шанышдым ...бүтін (халыққа) //кірдім: Ірелүнте: Талықымда: жеттім: ?: Қытайдағы: Оғыз: Түрік: тасыған: сонда: қатысып: сонда бектер... ... |
| Одиннадцать ... сразил ... сдался. Добрался до Ирелун Талкым? Тогда Китай в союзе с Тюрками Огузами восстали, тогда беки... |
| Eleven… bit… surrendered. Reached Irelun Talkym? At that time China in alliance with Turks Oguzes stroke, beks then… |
| 34 | |
| anta budun ičikti: ......Qarluq tapa tezip kirti: anta yana: tüšip: Orqun: balïqlïγ belteriginte: El örgüginin anta: örgüpen etdim: ...... |
| Сонда бүтін (халық) ішіне енді:... ...Қарлық таман тежей кірді: срнда жаңа: түсіп: Орқұн: қалалық жайылымда: Ел ордасын сонда: ордалай еттім: ... ... |
| Тогда народ сдался (присоединился)... Карлуки ... Тогда я остановился на лето в городе Оркун. Тогда я поставил свою орду там ... |
| Then my people surrendered (joined)… Karluqs… I stayed in Orkun town for summer then. I established there my horde … |
|
| 4 | |
| (u)z : törlüg : ö[č : |
|
| 2 | |
| Külüg: Tutuq: ečim: kiši qïldï |
| Күлік: Тұтұқ: атам: кісі қылды |
| Мой дед Кюлюг Тутук сделал [меня] человеком. |
| My grandfather Külüg Tutuq made me a man. |
|
| 1 | |
| ...n : k(ä)lürti : ...l : yi... |
|
| 1 | |
| Er ičü-aču üküsiz ölüt |
| Ер ішімі-асы көсегесіз өлім/+мен тең/ |
|
| 1 | |
| er čüčük ösiz ölüt |
| Ер азамат шарап /iшу/ мезгiлсiз /уақытсыз/ өлу |
| Муж, (пить) вино- безвременная (преждевременная ) гибель (букв: убийство) |
|
| 1 | |
| Jebeči Jegren Telü (?) |
| Жебеші Жирен Телү (?) |
|
| 1 | |
| jebči jegren ar lü |
| Жебеушi қызыл күрең айдаһар |
| Покровитель – красновато рыжий дракон |
|
| 1 | |
| ...El ögesi: ïnanču Bilge :Erig : Ülgen |
| Ел ақылшы: Ынанчұ Білге: Ер Үлген |
| ... советчик Инанчу Бильге муж Ульген... |
| ... Wiseman Inanchu Bilge man Ulgen |
|
| 8 | |
| γ atlïγ yuz elüg otuz er |
| лық атты жауынгер жүз елу, отыз батыр |
| воиско верхом на сто пятдесяти конях, тридцать богатырей |
|
| 7 | |
| yarlïγ : boltï : Külüg : oruŋu |
| 12 | |
| kelürmis üč : yarïqdï ügeke |
|
| 2 | |
| ŋ[595] : yeme : türlüg : mon- |
| ң : және : түрлі : мойн- |
| и различные планетные |
| 4 | |
| belgülüg : sablar :: |
| белгілік : сап-сөздер :: |
| особенности Слова. |
| 6 | |
| ir : tüzlüg : ol :: intiz |
| ір : түздік : ол :: Інтіз |
| из планеты Тир. Камень Интиз |
| 8 | |
| zlüg : ol :: sarïγ : taš : ana- |
| здік : ол :: Сары : тас : Ана- |
| Желтый камень - |
| 9 | |
| γïd : tüzülüg : ol :: qara |
| ғыд : түздік : ол :: Қара |
| из планеты Анагуд. Черный |
| 10 | |
| tas : eki on : tüzlüg : ol :: |
| тас : Екі он : түздік : ол :: |
| камень из планеты Два десять. |
| 11 | |
| tiγ : taš : maγ : tüzlüg : ol :: |
| Тіғ (қоңыр қызыл) : тас : Мағ : түздік : ол :: |
| Буро красный камень из планеты Маг. |
|
| 1 | |
| beg ülüg : kümüš:bertimiz |
| бек үлес (көп) : күміс : бергенбіз |
| воздали много серебра |
| many silver was rendered |
|
| 1 | |
| Yünlüg qunčuy |
