Iздеген сөз  22 жерде кездесті |
|---|
|
| 16 | |
| törüg: qаzγanïp: uča: barmïs: аqaŋïm: qaγanqa: bašlayu: Baz qaγanïγ: balbal: tikmis: ol törüde: öze: ečüm qaγan: olurtï: ečüm qaγan: olurupan: Türük: budunïγ: ječe іtdi: іgіti: čïγaŋïγ/: bay: qïltï: azïγ: üküš: qïltï:/
|
| төре(лік)ті: қаз тұрғызып: ұша: барды: әкем: қағанға: бастай: Баз қағанды: балбал: тіккен: ол төре(лік)те: үсті: атам қаған: отырды: атам: қаған: отырып: Түрік: бүтін (халық)ты: жекеше жақсы етті: жетілдірді: шығайды: /бай: қылды: азды: көп: қылды:/
|
| установив свою власть, умер мой отец. Балбалы для него были начаты с балбалов Баз кагана. Мой дядя стал каганом тогда. Мой дядя продвигал Тюркский народ еще лучше. Он сделал бедных богатым, небольшой народ многочисленным. |
| after he had founded (such a great) empire and gained power, passed away (lit.: 'went flying'). Balbals erected for my father, the kagan, were first erected from Baz Kagan's balbals. My uncle succeeded to the throne then. My uncle, the kagan, organized and nourished Turkish people anew. He made poor people rich and few people numerous. |
| 23 | |
| ökün: körügüŋin : üčün: igidmiš: bilge: qaγaŋïn: ermiš barmïš: edgü Еliŋ : kentü :yaŋïltïγ : yablaq : kegürteg : yarаqlïγ : qantan : kelіp : yaňaеltedi : süŋgülüg: qandan: kelіp: süre еltedi: Ïduq Ötüken: /jer…..budun: bardïq: ilgerü: barïγma /
|
| өкін: көрінгенін(бағынған): үшін: білікті: қағанын: еді барды: игі Елің: өзі: жаңылды: жабайы (жаман): кекірттенді: жарақты: қайдан: келіп: жая ертеді:сүңгілі: қайдан: келіп: сүргілей ертеді: Ұйық Өтүкен: /... бүтін (халық): бардық: ілгері: барғанша:/
|
| Раскайся, о том, что подчинялся всякому. Был мудрый каган. Народ сам заблуждался, был упрям. Откуда пришли вооруженные (люди) и разделили вас? Откуда пришли копьеносцы и увлекли вас? Это вы, люди священной Отюкэнской горы, ушли сами. |
| Because of your unruliness, you yourselves betrayed your wise kagan, who had (always) supported you. And you yourselves betrayed your good realm, which was free and independent. And you (yourselves) caused discord. Where did the armed (people) come from and dispersed you? Where did the lancer come from and carried you away? You, people of sacred Otukan mountains, it was you, who went away. |
|
| 14 | |
| qaγan: učduqda: özüm: sekiz yašda: qaldïm: ol törüde: üze: ečüm qaγan: olurtï: olurupan: Türük: budunïγ: ječe: itdim: ječe: igti: čïγaŋïγ: bayqïltï: azïγ üküš: qïltï: ečüm qaγan: olurtïqda: özüm: tegin:/eriklig ...Teŋiri: yarïlqadï: ermiš erinč:
|
| қаған: ұшқанда: өзім: сегіз жаста: қалдым: ол төрелікте: үстінде: атам қаған: отырды: отырып: Түрік: бүтін (халық)ты: жекеше (жақсы): еттім: жекеше: жетілдірді: шығайды: бай: қылды: азды: өңшең көп: қылды: атам қаған: отырғанда: өзім: тегін: ерікті... Тәңірі: жарылқады: еткен екен:
|
| умер, мне было восемь лет. Мой дядя стал каганом тогда. Мой дядя продвигал Тюркский народ еще лучше. Он сделал бедных богатым, небольшой народ многочисленным. Когда мой дядя был каганом, я был... тегин... Тенгри благословил нас. |
| I was eight years old. My uncle succeeded to the throne then. My uncle, the kagan, organized and nourished Turkish people anew. He made poor people rich and few people numerous. When my uncle was a kagan I was …tegin… Tengri blessed us. |
| 19 | |
| Türük: budun: Еliniŋ: törügün: kim: artatï: udаčï erti: Türük: budun: ertіz: ökün: körügüŋin: üčün: igidmiš: qaγaŋïn: ermiš: barmïš: edgü Еliŋе: kentü yaŋïltïγ: yablaq: kegürteg: yarаqlïγ: qantan: kelіp: yayaеltedi: süŋgülüg: qandan: kelіp: süre еltedi: /Ïd/uq Ö/tüken: / Jïš budun: bardïq: ilgerü: (barïγma ) bardïγ: qurïγaru:
|
| Түрік: бүтін (халық): Елін: төрелігін: кім: артқызады: күшейтеді: Түрік: бүтін (халық): едіміз: өкін: көрінгенін(бағынған): үшін: игілік екен: қағанын: еді: барды: игі Еліңе: өзі жаңылды: жабайы (жаман): кекірттенді: жарақты: қайдан: келіп: жаяу ертеді: сүңгілі: қайдан: келіп: сүргілей ертеді: Ұйық Өтүкен: Йыш бүтін (халық): бардық: ілгері: барғанынша: бардық: кері қарай:
|
| кто же будет укреплять и усилит Тюркское государство и власть? /Тюрки были целостным народом…/ О, Тюркский народ, покайтесь! Вы стали непокорны и предали вашего мудрого кагана, кто (всегда) поддерживал вас, и вы предавали ваше царство, которое было свободно и независимо, и вы сами вызвали разногласие. Откуда пришли вооруженные (люди) и разделили вас? Откуда пришли копьеносцы и увлекли вас? Это вы, люди священной Отюкенской горы, ушли сами. Те, кто из вас хотел идти на восток, ушли; и те, кто хотел идти на запад, |
| what could destroy your state and power? О Turkish people, regret and repent! Because of your unruliness, you yourselves betrayed your wise kagan, who had (always) supported you. And you yourselves betrayed your good realm, which was free and independent. And you (yourselves) caused discord. Where did the armed (people) come from and dispersed you? Where did the lancer come from and carried you away? You, people of sacred Otukan mountains, it was you, who went away. Those (of you), who meant to go to east went to east, and those (of you), who meant to go to west went to west. |
|
| 16 | |
| ertüŋü: eti ïmаγ: ...Türük: beglerin: budunïn: ertüŋü: eti ïmаγ itdi: ügde: aqaŋï qaγan: ...ča: aγïr: tašïn: yoγïnïγ: Türük: begler: budun: iti: ...erti: özime: bunča: ...
|
| ерекше: ете мақтау... Түрік: бектердің: бүтін (халық)ын: ерекше: ете мақтау етті: ... әкем қаған: ...ша ауыр: тасын: жоқтауын: Түрік: бектер: бүтін (халық): ете: ...еді: өзіме: бұнша: ...
|
| особую похвалу выразил... Особую похвалу выразил Тюркским бекам и народу ... мой отец, каган, ... тяжелый камень... Тюркские беки и народ были в трауре ... мне столько ... |
| Expressed special praise…special praise was expressed to Turkic beks and people… my father, the kagan,… heavy stone… Turkic beks and people were in mourning… I was so… |
|
| 15 | |
| Qaγan( m: ben): özüm: Bilge Tuňuquq: ötüntük: ötünčümüz: esidü berti: küŋülüŋče: uduz etdi: Köküŋ ügüs: yoγru: Őtükün: yïsγaru: uduz etim: Inigek kölke: Toγulada: Oγuz kelti:
|
| қаған(ым:мен): өзiм: Бiлге Тұнықұқ: өтiндiк: өтiнiшiмiз: есiде бердi: көңiлiнше: ұйғарды: Көкүң өзен: жуық: Өтүкен: жайсаңға: ұйғарылдым: Iнiгек көлге: Туылада: Оғұз келдi:
|
| Я, Бильге Тоньюкук, просил своего кагана послушать (этот мой совет). Он выслушал и поступил, как считал нужным. Я был назначен (разбить лагерь) на Отюкен близ озера Кокунг. По реке Тогла в озеро Ингек прибыл Огуз. |
| I, Bilge Tonyukuk, asked my kagan to listen to (my this advice). He listened to and did, what he thought to be right. I was ordered (to pitch a camp) in Otuken near the lake Kekung. Oguz advanced along the Togla river in the lake Ingek. |
| 31 | |
| qatun: yoq bolmïs erti: anï yoγïlatïjïn tedi: sü barïŋ: tedi: Altun yïsda: oluruŋ tedi: sü basï: Inel qaγan: Tardus sad: barzun: tedi: Bilge Tuňuq-uqa: baŋa: aydï:
|
| қатын: жоқ болған едi: оны жоқтайын дедi: сүңгілі-әскер барсын: дедi: Алтын йышда: отырсын дедi: сүңгілі әскер басы: Iнел қаған: Тардұш шад: барсын: дедi: Бiлге Тұнық-ұққа: маған: айтты:
|
| (Моя) жена умерла, я хочу совершить для нее погребальные церемонии». «Отправьте копьеносцев!» – сказал (каган). – «Пусть разобьют лагерь в Алтунской черни!» Мне, Бильге (мудрому) Тоньюкуку сказал: |
| (My) wife died, I want to organize funeral ceremony for her”. “sent the spear bearers!” – (the kagan) said. – “Let them pitch a camp in Altun mob!” Tunyukuk told me the Bilge (wise): |
| 37 | |
| Yanïlïm: arïγ ubatï jeg: tedi: bеn anča termen: ben: Bilge Tuñuq-uq: Altun yïsïγ: asa keltimiz: Ertis ügüzig:
|
| қайтамыз: ар ұяты артық: дедi: мен сонша деген едiм: Мен:Бiлге Тұнық-ұқ: Алтын йышды: аса келдiмiз: Ертiс өзендi
|
| сказали: «Отступаем! Сохраним нашу честь». А я так сказал: «Я – мудрый Тоньюкук! Мы пересекли Алтунскую чернь по бездорожью. Переправились через реку Иртыш |
| Said: “We retreat! We must keep our honour”. And I said the following: -“I am- Tonyukuk the wise! We crossed Altyn mod on the absence of roads. Went across the Irtysh river |
|
| 16 | |
| Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
|
| Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім: |
| Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними). |
| Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them). |
| 25 | |
| ...er kelti: Qarluq: Еsiŋe: kelmedük tedi: erin: Qarluq: ...Ertis ögüzig: Arqar bašï tušï: anta: Er Qamïš Altïn yanta sallap: kečdim: bir jegirminči ay: sekiz jegirmike...: yoluqdum Bolču ögüzde: : Üč Qarluγïγ:
|
| ...ер келді: Қарлық: Есіне: келмелдік деді: ерлерін: Қарлық...Ертіс өзенді: Арқар басы тұсы: сонда: Ер Қамыш Алтын жанай салмен кештім: бір жиырманшы ай: сегіз жиырмаға...жолықтым: Болчұ өзенде: Үш Қарлықты: |
| ... пришли воины. Карлуки отказались прийти в Ес. Карлуки ... через Иртыш. Тогда я переправился, начиная с Аркара вдоль Ер Камыш Алтын на плоту. На одиннадцатом месяце ... встретился. Тогда на реке Болчу Трех Карлуков |
| ... soldiers came. Karluqs refused to come to Es. Karluqs …through the Irtysh. Then I crossed Altyn by a raft, beginning from Arkar along Er Kamysh. In the eleventh month… I met. On the Bolchu river three Karluqs |
| 41 | |
| tapïγ: berti: .........söziŋe yazmayïn tedi: yaŋïlmayïn: tedi: yiče: boltï: ...Soγdaq: Tabγačqa Seleŋede: Baybalïq yapïtï bertim:
|
| ...берді:... ... ...сөзіне жазаламайын дедім: жаңылмайын: деді: жақсы игі: болды:...Соғдық: Табғач -қытай Селеңгеде: Байбалық жасауды (бұйрықты) бердім: |
| отдал... я сказал "не стану наказывать". "Я не буду предавать" сказал он. Все завершилось благополучно. ... Я приказал согдийцам и китайцам у Селенга построить город Байбалык. |
| gave…I said: “I will not punish”. “I will not betray” he said. Everything finished well… I ordered sogdians and Chinese to build Baibalyq city at the Selenga. |
|
| 21 | |
| .........atlïγïn jamašdï bïŋa......yorïdïm: Ozmïš Tegin Udurγanta: yorïyor: Tedi: anï alγïl tedi: |
| .........аттысын жанасты мыңға......жорыттым: Озмыш Тегін Ұдырғанда: жорытты: деді: оны алсын деді: сонда жеңдім хан... сонда жоқ болды: Түрік бүтін (халық)ты сонда ішке енгіздім: сонда |
| ……всадники ехали плотно соприкасаясь, с многотысячным войском отправился в поход. Сказали, что Озмыш Тегин выступил с войском в Удурган. Велели захватить его. Я его победил. Там …. хана не стало. Ввел туда Тюркский народ. |
| 29 | |
| bar tedi...anta: yadγu a[tadi]... anta kisre: küsgü yïlqa [Esin siz]de küč: qara budun...mis: Esinsizde: küč: qara šub ermis: qara budun: Torïyan qayan |
| бар деді...сонда: Йабғұа/тады/...сондакейінгі: тышқан жылға/Есінсіз/ де күш: қарабүтін (халық)...ған: Есінсізде:күш: қара су екен: қара бүтін(халық). Торыйан қаған |
| Тогда /дали титул (назвал)/ Йабгу … после в год Мыши /и без Есин/ сила в народе и без Есин сила в простой воде и в простом народе …. Ториан каган |
|
| 7 | |
| On ay: eltidi: ögüme: kelirti: elimke: erdem üčün: m...
|
| Он ай: еліктірді: өгей шешем: келтірді:Еліме: ерлігім үшін: ...
|
| Мать носила меня десять месяцев и родила стране моей доблестным мужем ... |
| Mother carried me ten months and has given birth to my country the valorous man ... |
|
| 21 | |
| qari : üpgük : yïl : yarumazqan : tedi : ödmeŋ : körmeŋ : ürkittiŋ : tir : anča : biliŋ : |
| «Қары үпгүк (құс) жыл (өтсін) өзгермес (қолға үйренбес)» деді. «Өтінбе, көрме, үркіттің» дер. Сонша біліңдер! |
| Говорят: черный удод даже в год не изменится (не станет ручным). «Не проси, не смотри, ты испугал (меня)!» (скажет он). Так знай! |
| An old hoopoe doesn’t change in a year (doesn’t become tame). ‘Don't ask it, don't look at it (and) don't frighten it!’, it says. Know thus. |
