Iздеген сөз  79 жерде кездесті |
|---|
|
| 1 | |
| Öze Kök: Teŋіri[132] : asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs: kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan[133] :Estemi qaγan[134] :olurmïš: olurupan: Türük: budunïγ: Elin: törüsün: tuta: bermis: iti: bermis:
|
| Үсті Көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаратылғанында): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаратылды): кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған: отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді:
|
| Когда наверху голубое Тенгри, а внизу бурая Земля возникли, сотворен был меж ними сын человеческий. Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. |
| When the blue sky above and the brown earth below were created, between them a human being was created. Over the human beings, my ancestors Bumin Kagan and Istemi Kagan ruled. They ruled people by Turkish laws, they led them and succeeded. |
| 3 | |
| ïdï oqsuz: Kök Türük:anča: olurur ermis:bilge: qaγan ermis: alïp qaγan ermis: bujruq jeme: bilge ermis erinč: alïp ermis erinč: begleri jeme: budunï jeme: tüz ermis: anï üčün: Еlig: anča tutmus: erinč: Еlig tutup: Тörüg: etmis: üze anča:
|
| ие русыз: Көк Түрік: сонша: отырар еді: білік(ті): қаған еді: алып қаған еді: бұйрық та: білікті еді екен: алып еді екен: бектері де: бүтін (халық) да: түзу еді: сол үшін: Елді: сонша тұтқан: екен еді: Елді тұтып: Төре(лікті): етті:
үсті сонша:
|
| Небесные Тюрки без властителей кочевали. Эти каганы были мудры. Эти каганы были велики. И служители их были мудры и велики. И беки с народом были честны и прямы. Так они правили народом. Так они царствовали над ними. |
| There were Kok (Blue) Turks between the two boundaries, having neither rulers nor masters. Wise kagans were they. Great kagans were they. Their buyruqs (officials), too, were wise and brave, indeed. They were great too. Both the lords and people were straightforward and honest. For this reason, kagans were able to rule the state. |
| 7 | |
| qaγanladïq: qaγanïn: jetіrü: ïdmïs: Tabγač budunqa: beglik: urï oγulïn: qul: boltï: silik: qïz oγulïn: küŋ boltï: Türük: begler: Türük: atïn: ïtï: Tabγačγï: begler: Tabγač: atïn: tutupan: Tabγač: qaγanqa:
|
| қаған еткен: қағанын: жетелей: итерді: Табғач бүтін (халық)на: бектік: ұрық ұлын: құл: болды: сұлу: қыз ұлын: күң болды: Түрік: бектер: Түрік: атын: итере: Табғач-қытайсыну: бектер: Табғач: атын: тұтып-ақ (ұстап-ақ): Табғач: қағанға:
|
| Восстали они против своих каганов. Китайцы сделали твоих благородных сыновей рабами, красавиц дочерей - рабынями. Бросили Тюркские беки свои титулы и взяли титулы китайские. И служили они Китайскому кагану. |
| The kagans were exiled. Chinese people made your kind sons slave; made your beautiful daughters servant. The Turkish lords forgot their Turkish titles. Those lords held Chinese titles and obeyed the Chinese emperor for fifty years, |
| 11 | |
| subï: anča temis: Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun bolčun tejin: аqanïm: Elteris qaγanïγ: ögüm: Elbilge qatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup:
jügürü: kötürmüs erinč: aqanïm: qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs: tašïra:
|
| Суы: сонша деген: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық) болсын дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем («өгейім»): Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерген еді: әкем: қаған: жеті: жиырма: (батыр)ерін: тасалады: тасалай (сыртқа):
|
| вода сказали: "дабы не исчез Тюркский народ, дабы вновь стал страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев. |
| and Water said as follows: "in order to Turkish people would not go to ruin and in order to it should be a nation again", they rose my father Ilteris Kagan, and my mother Ilbilga Katun, to the top and sat them upwards on the throne. My father, the kagan, gathered together seventeen brave lords. |
| 19 | |
| üčün: bizіŋe: yaŋïlqïn: üčün: qaγanï: ölti: buyruqï: begleri: jeme: ölti: On oq: budun: emgek: körtü: ečümüz: apamïz: tutmïs: Jer sub idsiz: bolmazun: tejin: az budunïγ: ïtï: ar...
|
| үшін: бізге: жаңылғаны: үшін: қағаны: өлді: бұйрығы: бектері: және: өлді: Он-оқ: бүтін (халық): еңбек: көрді: атамыз: үлкеніміз: тұтқан (ұстаған): Жер Су: иесіз: болмасын: дейін: аз: бүтін (халық)ты: етті:...
|
| Из-за того, что они эаблуждались их каган умер; его буюруки (военачальники) и правители, также, умерли. Народ «Десяти Стрел» подвергся притиснению. Чтобы земля (букв.: 'земля и вода') наших предков не осталась без правителя, народ Аз ….. |
| their being traitorous to us, their kagan had died; his buyruqs and lords, had died too. The On-Oq people suffered (a great deal). In order the land (lit.: 'earth and water'), which was ruled by our ancestors, not to be left without a ruler, we organized Az people and put them in order.... and because they were treasons their kagan had died; his buyruqs and lords, also |
| 31 | |
| Umay teg: ögüm: qatun: qutuŋa: inim Kültegin: er at boltï: altï jegirmi: jašïŋa: ečüm qaγan: Еlin: törüsün: anča: qazγantï: Altï čub: Soγdaq tapa: süledimiz: buzdïmïz: Tabγač: On Tutuq: beš tümen: sü kelti: süŋüšdümüz:
|
| Ұмай тек: шешем-өгейім: қатұн: құтына: інім Күлтегін: ер атты болды (батыр ер атанды): алты жиырма (16): жасында: әкем қаған: Елін: төрелігін: сонша: қаз тұрғызды: Алты Чұб: Соғдақ таман: сүңгіледіміз: бұздымыз: Табғач: Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: сүңгілестіміз:
|
| Мой младший брат Культегин получил геройское имя благодаря удачи моей Умай-подобной матери-мачехи Катун. Когда ему было шестнадцать, мой дядя, каган, призвал подданных. Мы пошли войною на Шесть Чубов и Согдийцев. Китайский губернатор Онг-Тутук шел с пятьюдесятью тысячами армией (против нас). И мы сражались. |
| My younger brother Kultegin became a man due to good luck of my Umay-like mother, the katun. When he was sixteen, my uncle, the kagan, gathered the lords. We went on a campaign in direction of Six-Čub Sogdian colonies. The Chinese governor On-Tutuq came with fifty thousand armies. And we fought. |
| 32 | |
| Kültegin: jadaγаn: оplayu tegdi: On Tutuq: Yorčïn: yarаqlïγ: eligin tutdï: yarаqlïγdï: qaγanqa: ančulаdï: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: bir otuz: jašïŋï: Čača: Sünke: süŋüšdümüz: еŋ ilki: Tadqïs Čurïŋ: boz/ atïγ: binip:tegdi: ol at anta:/
|
| Күлтегін: жаяу: ұмтыла тиді: Он Тұтық: Йорчыны: жарақты: елуін тұтды: жарақтылар ды: қағанға: еншіледі: ол сүңгілі: сонда жоқ (етіп) қысдық: бір отыз (29): жасында: Чача: Сүнге: сүңгілестіміз: ең ілкі: Тадқыш Чұрдың: боз /атын мініп: тиді: ол ат сонда:/
|
| Культегин атаковал пешим строем. Он пленил Онг-Тутука с его армией. Он представил (показал) их оружие кагану. Мы разрушили ту армию тогда. Когда ему было двадцать один год, мы боролись против генерала Чача. Сначала он сел на серого коня Чор Тадкуша и напал. Тот конь пал там. |
| Kultegin attacked on his foot. He took On-Tutuq Yorčyn with his army. He showed their weapons to the kagan. We destroyed that army then. When he was twenty-one years old, we fought against General Čača. First he mounted Tadqyš Čor's gray horse and attacked. That horse died there. |
| 38 | |
| tutuztï: ekisin: özü аltizdï: anta yana: kirip: Türgeš: qaγan: buyruqï: az tutuquγ: eligin tutdï: qaγanïn anta: ölürtimiz: elin: altïmïz: Qara Türgeš: budun: qop ičikdi: ol budunïγ: Tabarda: /qo.../
|
| тұтысды: екеуін: өзі алысты: сонда жаңа: кіріп: Түргеш: қаған: бұйрықын: аз тұтұқты: елуін тұтды: қағанын сонда: өлтірдіміз: елін: алдымыз: Қара Түргеш: бүтін(халық): көп ішке енді: Ол бүтін (халық)ды: Табарда:/ қо.../
|
| сразился и он (то есть, Культегин) захватил двух из них. Там он снова ворвался (линию врага) и захватил Губернатора(Tutuq) Аза и его армию. Там мы убили их кагана и подчинили его страну. Многие Тюргеши убежали. Мы … тех людей в Табаре. |
| .... and he (i.e., Kultegin) himself captured two of them. There he again broke into (the enemy's lines) and captured the Az Tutuq (Governor) and his army. There we killed their kagan and subdued his country. Many of the common Turgesh people run away. We ... those people in Tabar. |
|
| 1 | |
| ...: birle: Qošu tutuq: birle: süŋüšmüs: erin qop: ölürmüš: еbin barïmïn: qop: kelürti: Kültegin: jeti otuz: jašïŋa: Qarluq: budun: erür barur: erikli: yaγï boltï: Tamaγ ïduq: bašta: süŋüšdümüz:
|
| ...бірлесе: Құшұ Тұтық: бірлесе: сүңгілестіміз: ерін: көп: өлтірді: үйін: барлығын: көп: келтірді: Күлтегін: жеті отыз (27): жасында: Қарлұқ: бүтін (халық): еріп барып: ерікті: жау болды: Тамағ Ыдұқ: басында: сүңгілестіміз:
|
| Мы боролись против ..... с Кушу-тутуком. Он убил многих их храбрых мужей. Он захватил много имущества. Когда Культегину было двадцать семь лет, он пошел войной на Карлуков. Они стали (нашими) врагами. Мы сразились у истока Тамаг. |
| We fought with ... against Qosu Tutuq. He (i.e. Kultegin) killed many of their brave men. He brought a lot of their properties and belongings. When Kultegin was twenty-seven years old, he went to Karluk people. They became (our) enemy. We went on a campaign to Tamaq-iduq headwaters. |
| 3 | |
| binip: oplayu: tegdi: Az Elteberig: tutdï: Az budun: anta yoq boltï: Ečim qaγan: Еli: qamïšïγ: boltuqïnta: budun: Еlig еkіgi: boltuqïnta: Izgel: budun: birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Alïp šalčï: aqïn: binip:
|
| мініп: ұмтыла: тиді: Аз Елтеберді: тұтды: Аз бүтін (халық): сонда жоқ болды: Атам қаған: Елі: кеселдік: болғанында: Бұдұн: Елін екіге: болғанында: Ізгіл: бүтін(халық): бірлесе: сүңгілестіміз: Күлтегін: Алып Шалчы: ағын: мініп:
|
| и бросился в атаку. Он взял Эльтебера Азов в плен. Народ Азов был уничтожен тогда. Когда империя моего дяди, кагана, стала шаткой и когда страна была разделена на две части, мы сражались против народа Изгиль. Культегин сел на белого коня Могучего Чалшы |
| and attacked. He took the governor of Az people to prison. Az people were annihilated then. When the empire of my uncle, the kagan, became shaky and when country was split into two parts, we fought against the Izgil people. Kultegin mounted the white horse of Alp Šalči |
|
| 4 | |
| keče: Temir Qapїγqa: tegi: süledim: jїrїγaru: Jer Bayїrqu: jeriŋe: tegi: süledim: bunča: jerke: tegi: yorutdїm: Őtüken: yїšda: jeg: їdї yoq: ermiš: El tutsar: jer: Őtüken: yїš ermiš: bu jerde: olurupan: Tabγač: budun: birle: |
| кеше: Темiр Қапығқа: тие: сүңгiледiм: арғы қарай: Жер Байырқұ: жерiне: тие: сүңгiледiм: бұнша: жерге: тие: жорыттым: Өтүкен: Йышында: жақсы: иесi жоқ: екен: Ел тұтар: жер: Өтүкен: Йыш: екен: бұ жерде: отырып: Табғач:бүтін (халық)пен: бiрге (қатар):
|
| Я прошел с войском до Железных ворот. На севере прошел с войском до земли Байырку. Я прошел с войском до всех этих мест. На горе Отюкен не было хорошего правителя. Место, откуда можно править страной - гора Отюкень. Сидя здесь я правил |
| I went on campaigns up to the Iron Gate. Northwards I went on campaigns up to Bayirqu land. I went on campaigns up to all these places. There was no good ruler in the Otukan mountain. The place from which the country can be controlled is the Otukan mountain. Having stayed in this place, I ruled |
| 8 | |
| оl jergerü: barsar: Türük: budun: öltečisеn: Ötüken: jer: olurup: аrqïš: tirkiš: ïsar: neŋ buŋïγ yoq: Ötüken: Yïš: olursar: beŋgü: el tuta: olurtačïsïn: Türük: budun: toq аrïqqasïn: аčsïq: tosïq ümüzsen: bіr: tоdsar: аčsïq: ümüzsen: antaγïŋïn: |
| ол жерге қарай: барса: Түрік: бүтін (халық): өлерсің: Өтүкен: жер(інде): отырып: арқыш (керуен): тіркес: ірісең: не мұңын жоқ: Өтүкен: Йыш: отырса: мәңгі: Ел: тұта: отырушы едің: Түрік: бүтін (халық): тоқ таза болыпсың: аштық: тоқты(ты): ойланбассың: бір: тойса: аштық(ты): ойланбассың: соншалықтығын: |
| Если вы пойдете к тем местам, О тюркский народ, то вы умрете! Если вы останетесь на земле Отюкен, и пошлете караваны оттуда, то у вас не будет никакой неприятности. Если вы останетесь в горах Отюкен, то вы будете жить, навсегда управляя другими странами! О тюркский народ, вы такие сытные. Вы не думаете о голоде и изобилии. Один раз насытившись вы никогда не думаете, что можете быть и голодными. Из-за вашего легкомыслия, |
| If you go toward those places, О Turkish people, you will die! If you stay in the land of Otukan, and send caravans from there, you will have no trouble. If you stay at the Otukan mountains, you will live forever dominating the countries! О Turkish people, you always regard yourselves as satiated. You do not think of being hungry or satiated. Once satiated, you forget of being hungry. On account of your being so, |
| 10 | |
| yoq: čïγaŋ: budunïg: qop: qubartïdïm: čïγaŋ: budunïγ: bay qïltïm: ne budunïγ: üküš: qïltïm: azu bu sabïmdï: іgіd barγu: Тürük: begler: budun: bunï: esidiŋ: Тürük budunïγ terip: el tutsaqïŋïn: bunta: urtum: yaŋïlïp: ölsekiŋin: yeme: |
| жоқ: шығай: бүтін (халық)ты: көп: құбылттым: шығай: бүтін (халық)ты: бай қылдым: неше бүтін (халық)ты: ұлғайта қылдым: айту бір ауыз бұ сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақ оны: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: |
| я устроил бедный и лишенный народ. Я сделал бедных людей богатыми и небольшой народ многочисленным. Мое слово благословенное. О, тюркские беки и народ, услышьте это! Чтобы объединить всех тюрков и направить страну, я оставил каменную надпись. Будучи обманутыми, вы умрете. |
| I changed all poor and destitute people. I made poor people wealthy and few people numerous. This word of mine is blessed! О Turkish lords and people, hear this! In order to join together all Turkish people and direct our country, I have inscribed here: Being deceived you will die. |
|
| 3 | |
| kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan: Estemi qaγan: olurmïš: olurupan: Türük: budunïŋ: Elin: törüsіn: tuta bermis: iti bermis: törüt: buluŋ: qop: yaγï ermis: sü sülepen: törüt: buluŋdaqï: budunïγ:(qop almïš: qop baz qïlmïs:)bašlïγïγ: jüküntürmüs: tizеligig:(sökürmüs: ilgerü: Qadïrqan: Jïšqa tegi: keri)
|
| кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/: |
| Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. С четырех сторон были враги. В сражениях они покорили народы со всех четырех сторон, усмирили их. Головы имеющих заставили склониться, колени имеющих заставили преклонить колена! На востоке до Кадырханской черни, |
| My ancestors Bumyn kagan and Istemi kagan were above these human beings. They ruled the nation by Turkic laws, they developed them. In battles they subdued the nations of all four sides of the world and suppressed them. They made those who had heads bow their heads, and who had knees genuflect them! In the east up to Kadyrkhan common people, |
| 4 | |
| Temir qapïγqa: tegi:qonturmus: ekin ara: ïdï oqsuz: Kök Türük: iti anča: olurur ermis: bilge: qaγan ermis: alïp qaγan ermis: bujruqï: bilge ermis erinč: alïp ermis erinč: begleri jeme: budunï (jeme: tüz ermis: anï ) üčün: Еlig: anča tutmus: erinč: Еlig tutup: (Тörüg: etmis: üze anča: kergek: bolmus: )
|
| Темір Қапығқа: тие: құндақтады(жайладым): екі ара(сы): ие русыз: Көк Түрік: жете сонша: отырар еді: білік(ті): қаған еді: алып қаған еді: бұйрығы: білікті еді екен: алып еді екен: бектер де: бүтін (халық) да: (түзу еді: сол: ) үшін: Елді: сонша тұтып: еді: Елді тұтып: (Төре/лікті/: етті: үсті сонша: қайтыс болды:)
|
| на западе до Железных Ворот завоевали. Синие Тюрки без властителей кочевали. Эти каганы были мудры. Эти каганы были велики. И служители их были мудры и велики. И беки с народом были честны и прямы. Так они правили народом. Так они властвовали над ними. Умерли они. |
| In the west up to the Iron Gate conquered. Blue Turks moved without the rules. These kagans were wise. These kagans were great. Their servants were wise and great too. Beks were honest and direct with people. They ruled the nation this way. This way they held away over them. They died. |
| 10 | |
| Türük: Teŋrisi: Türük: ÏduqJeri: subï: ančatemiserinč: :Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun: bolčun: tejin: аqanïm: Elterisqaγanïγ: ögüm: Elbilgeqatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup: jügürü: kötürtü erinč: aqanïm qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs (tašra: yoruyor: tejin: üküеsidіp: balïqdaqï: taγïqmïs: taγdaqï:)
|
| Түрік: Тәңірісі: Түрік: Ұйық Жері: Суы: сонша деген екен: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық): болсын: дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем-Өгейім: Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерді екен: ағам қаған: жеті: жиырма: ерін: тасалады: ( тасалай: жортты: дейін: күллісі естіп: балық(қала)дағы: таулады: таудағы: )
|
| Тенгри Тюрков, Тюрков священная Земля и вода сказали: "дабы не исчезли Тюркский народ, дабы вновь стали страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев. Услышав, что те отправились в поход, кто был в городах вышли на поле, кто был в горах, спустились |
| Tengri of Turks, Turks sacred Earth and water told: “let the Turkic people not degenerate, let them be the state again”. They mounted my father, El-Teris kagan, and my mother El-Bilge katun to the throne to be above them. My father, kagan, gathered seventeen brave beks (lords). Having heard that they went on campaign, those, who were in towns went out to the field, those, who were in mountains, went down |
| 25 | |
| tapa: süledim: budunïγ: anta bozdïm: Tabγač On Tutuq: bes tümen: sü kelti: Ïduq: bašda: süŋüšdimiz: ol süg: anta yoq qïšdïmïz: yegirmi: yašïma: Basmïl ïduq at: oγušum: budun: erti: arqïš ïdmaz: tejin: süledim:q ...ičgertim: qalïŋ ebrü kelürtim: eki otuz: yašïma: Tabγač: |
| таман: сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: Табғач Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: Ыдұқ: баста: сүңгілестіміз: Ол сүңгіні: сонда жоқ қылдым: жиырма: жасымда: Басмыл Ыдұқ ат: уыс-руым: бүтін (халық): еді: Керуен етпеді: дейін: сүңгіледім: Қ...ішке ендірдім: қалың үйге келтірдім: екі отыз (22): жасыма:Табғач:
|
| и сразил их. Табгачский(Китайский) Онг-Тутук шел с пятьюдесятью тысяч войском (против нас). И мы сражались у Идук. Я сразил эту армию тогда. Когда мне было двадцать, наши подданые Басмыл Идуки не прислали караван. Я пошел (на них) войной. ... захватил и заставил прийти. Когда мне было двадцать два, пошел войной на Табгач(Китай) |
| and subdued them. Chinese Ong-Tutuk attacked us with fifty thousand’s army. We fought at Iduk. I bit the army then. When I was twenty, our subjected people did not send a caravan. I went with war to them… conquered and made them come. When I was twenty two I went with war to Tabgach (China) |
|
| 10 | |
| ölürti: uluγ: oγulïm: aγïrïp: yoq bolča: Uquγ Seŋünig: balbal: tike: bertim: men: toquz: jegirmi: yašïma: olurtïm: toquz jegirmi: jïl: qaγan: olurtïm: El tutdïm: otuz artuqï: bir: yašïma:......
|
| өлтірді: ұлық: ұлым: ауырлап: жоқ болса: Ұқұғ Сеңгүнді: балбал: тіге: бердім: мен: тоғыз: жиырма (19): жасыма: отырдым: тоғыз жиырма (19): жыл: қаған: отырдым: ел тұтдым: отыз артық: бір (31): жасыма: ...
|
| убили. Старший сын заболел и умер. Я поставил балбалы для Укуг Сенгун. В девятнадцать лет я стал каганом. Девятнадцать лет я был каганом и правил страной. Когда мне было тридцать один год... |
| Were killed. The eldest son got ill and died. I established balbals for Ukug sengun. In my nineteen I became a kagan. Nineteen years I was the kagan and ruled the country. When I was thirtyone years old… |
| 11 | |
| Türüküme: budunuma: jegin: anča qazγanu: bertim: bunča: qazγanup: aqaŋïm qaγan: it jïl: onunč ay: altï otuzqa: uča: bardï: laγzïn: jïl: birinči ay: jeti: otuzqa: yoγ: ertürtim: Buquγ Tutuq:...
|
| Түрікіме: бүтін (халық)ыма: жинай: сонша қаз тұрғызып: бердім: бұнша: қаз тұрғызып (иеленіп): әкем қаған: ит жыл: оныншы ай: алты отызқа: ұша барды: лағзын (доңыз): жыл: бірінші ай: жеті: отызға: жоқтауын: өткіздім: Бұқұғ Тұтұқ: ... |
| Моих Тюрков, мой народ собрал и установил власть. После установления власти мой отец, каган, двадцать шестого дня десятого месяца года собаки умер (букв. улетел). Семнадцатого числа первого месяца года кабана оплакивали. Букуг Тутук ... |
| I gathered my Turks, my nation and established the power. After establishing the power, my father, the kagan, died ( litr. flied away) on the twenty sixth day of the tenth month of the Dog year. On the seventeenth day of the first month of the Boar year we mourned over Bukug Tutuk… |
|
| 3 | |
| Ersenke: tegi: süledim: Tüpütke: kičig: tegmedim: qurїγaru: Jenčü ügüz: keče: Temir Qapїγqa: tegi: süledim: jїrїγaru: Jer Bayїrqu: jeriŋe: tegi: süledim:
bunča: jerke: tegi: yorutdїm: Őtüken: yїšda: jeg: їdї yoq: ermi: El tutsar: jer: Őtüken: yїš ermiš: bu jerde: olurupan: Tabγač: budun: birle:
tüzeltim: аltun: kümüš: is /igti:
|
| Ерсенге: тие: сүңгiледiм: Түпiтке: кiшiк: тимедiм: керi қарай: йенчү (Iнжу) өзен(дi): кеше: Темiр Қапығқа: тие: сүңгiледiм: арғы қарай: Жер Байырқұ: жерiне: тие: сүңгiледiм: бұнша: жерге: тие: жорыттым: Өтүкен: Йышында: жеке: иесi жоқ: екен: Ел тұтар: жер: Өтүкен: Йыш: екен: бұ жерде: отырып: Табғач:бүтін (халық)мен: бiрге: түзеттiм: алтын: күмiс: аштыны:
|
| Воевал до Ерсен. Почти достиг Тибета. На запад переправившись через реку Йенчу (Жемчуг-Сырдария), я прошел с войском до Железных ворот. На север прошел с войском до земли Байырку. Я прошел с войском до всех этих мест. На горе Отюкен не было хорошего правителя. Место, откуда можно править страной - гора Отюкен. Сидя здесь я правил табгачским(китайским) народом. Табгач(Китай) давал нам золото, серебро, алкоголь |
| Fought till Ersen. Nearly reached Tibet. In the west having crossed through the Pearl river (Syrdariya), I passed with my army to Iron Gates. To the north I passed with the army to Bairku land. I passed with my army to all these places. To the grief of Otuken there was no a good ruler.The place where it is possible to rule the country is the Otuken mountain. Sitting here I ruled Tabgach (Chinese) people. Tabgach (China) gave us a lot of gold, silver, alcohol |
| 6 | |
| bilmez: kiši: ol sabïγ: alïp: yaγïru: barïp: üküš kiši: ölteg: оl jergerü: barsar: Türük: budun: öltečisеn: Ötüken: jer: olurup: аrqïš: tirkiš: ïsar: neŋ buŋïγ yoq: Ötüken: Yïš: olursar: beŋgü: el tuta: olurtačïsïn: Türük: budun: toq аrïqqasïn: аčsïq: tosïq ümüzsen: bіr: tоdsar: аčsïq: ümüzsen: antaγïŋïn: üčün: іgіdmiš: qaγanŋïn:
|
| білмес: кісі: ол сап сөзді: алып: жақындап: барып: күллі кісі: өлдік: ол жерге қарай: барса: Түрік: бүтін (халық): өлерсің: Өтүкен: жер(інде): отырып: арқыш (керуен): тіркес: ірісең: не мұңын жоқ: Өтүкен: Йыш: отырса: мәңгі: Ел: тұта: отырушы едің: Түрік: бүтін (халық): тоқ таза болыпсың: аштық: тоқтық(ты): ойланбассың: бір: тойса: аштық(ты): ойланбассың: соншалықтығын: үшін: игі еткен: қағанның:
|
| Неблагоразумные люди следовали за этим словами, приблизились, и все умерли. Если вы пойдете к тем местам, О тюркский народ, то вы умрете! Если вы останетесь на земле Отюкен, и пошлете караваны оттуда, то у вас не будет никаких неприятностей. Если вы останетесь в горах Отюкен, то вы будете жить, навсегда управляя другими странами! О тюркский народ, вы такие сытные. Вы не думаете о голоде и изобилии. Один раз насытившись вы никогда не думаете, что можете быть и голодными. Из-за вашего легкомыслия, и не повиновения вашему кагану, |
| Ignorant people followed these words, came near and all died. If you go to those places, oh, Turkic people, you would die! If you stay in Otuken land, and send caravans from there, you will not have any troubles. If you stay in Otuken mountains you will live, ruling other nations forever! Oh, Turkic people, you are so full. You do not think of hunger and abundance. Having been full once you never think of being hungry. Because of your frivolity and your disobedience to your kagan, |
| 8 | |
| sabïmdï: іgіd barγu: Тürük: begler: budun: bunï: esidiŋ: Тürük budunïγ terip: el tutsaqïŋïn: bunta: urtum: yaŋïlïp: ölsekiŋin: yeme: bunta: urtum: neŋ neŋ: sabïm: erser: beŋgü: tašqa: urtum: aŋar körü: biliŋ: Тürük amtï: budun: begler: bödüke: körügme: begler gü: yaŋïltïčïsïn: men: b/eŋgü: tašqa: urtum: /
|
| сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақтың: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: оны көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге(шаққа): көруші: бектер ше: жаңылғандарсың: мен: м/әңгі тас: ұрдым/
|
| Мое слово благословенное. О, тюркские беки и народ, услышьте это! Чтобы объединить всех тюрков и направить страну, я оставил каменную надпись. Чтобы вы не были обмануты и истреблены, написал слова на вечный камень. Читайте эти слова. Вы, тюркские беки и народ! Я писал эти вечные камни вместе с беками, которые были уже обмануты. |
| My word is blessed. О Turkish lords and people, hear this! In order to join together all Turkish people and direct our country, I left the stone inscription. For you not to be deceived and destroyed I have inscribed on this eternal stone. Read these words! You, Turkish people and lords! I wrote these eternal stones together with the lords who had already been deceived. |
|
| 13 | |
| qaltïčï biz: özü iči: tïsïn: tutmus tegbiz: yuyqa erikli: topluγlï učuz ermis: jenčige eriklig: üzügli: učuz: yuyqa: qalïn bolsar: topluγ uluq: alp ermis: jenčige
|
| қалқасы бiз: өз iшi: тысын: тұтып ұстаймыз: жұқа еткендi: топтаулы арзан едi: жiңiшке еткендi: үзуi: арзан: жұқа: қалын болса: топталуы ұлық: алып едi: жiңiшке
|
| Каждый из нас оберегает только свою орду. «Тонкого» растоптать – (дело) легкое! А «тонким» собраться и сделаться «толстым» – не сложно! Если «тонких» |
| Each of us protects only his own horde. To crush the ”thin” – is an easy (matter)! But to become “thick” from “thin” – is not difficult! If to gather “thins” |
| 25 | |
| Őtüntüm: sü yorïtïdïm: atlat: tedim: Aq terimlig keče: uγra qalïtdïm: at öze: ben tere qarïγ: sökdüm: yoqaru: at jete yadaγun: ïγačï tutun: aγturtïm: öŋre eki er:
|
| өтiндiм: сүңгілі-әскер жорыттым: аттан: дедiм: Ақ терiмлiктi кешiп: ұраға қалдырдым: ат үстi: мен қарды: сөктiм: жоғары:ат жетелей жаяу: ағаш тұтып: ақтардым: өңiрге екi ер:
|
| просил: «Приведи конное войско!» Переправившись через реку Ак-Тэрмель, я оставил (тыловой) лагерь. Я пробил дорогу вверх сквозь снег, ведя лошадей на поводу, держась за деревянные шесты. Пока на востоке два воина |
| “Bring cavalry troop!” Havinggone across the river Ak-Termel I left rear camp. I made a road up through the snow, walking the horses, leaning on wooden staffs. While two soldies raised in the east |
| 41 | |
| qoruqmadïmïz: süŋüsdimiz: Tardus: sad ara: udï: yaŋdïmïz: qaγanïn: tutdumïz: yabγusïn: sadïn:
|
| қорықпадымыз: сүңгiлестiмiз: Тардұш: Шад: арасы: ұдайы (ұтыспен созыла) жеңдiмiз: қағанын: тұтдымыз: йабғұсын: шадын:
|
| мы не боялись их числа. Мы сражались. Мы победили Тардушского шада. Их кагана мы схватили. А их ябгу и шада |
| We were not afraid of their number. We fought. We won the Tardush Shad. We captured their kagan. And their yabgu and shad |
| 42 | |
| anta ölürti: eligče er: tutdïmïz: uluq tün: budunïn sayu: ïtdïmïz: ol sabïγ: esidip: On oq begleri: budunï: qop
|
| сонда: өлтiрдi: елудей ер: тұтдымыз: ұлық түн: бүтін (халық)ның санай: жөнелттiмiз: ол сап-сөздi: естiп: Он оқ бектерi: бүтін (халық): көп
|
| там казнили. Около пятидесяти человек мы пленили. В ту же ночь мы отправили (послов) к каждому народу. Услышав эти слова, беки и народ "Десяти стрел" все |
| Killed there. We took to prison about fifty persons. That night we sent (messengers) to every nation. Having heard these words, beks and people of “Ten Arrows” all |
|
| 6 | |
| ... elig tutdï /ker.?./ ...erti: Küli Čur: Türük budun ... |
| ...елді тұтды: ... .еді: Күлі Чұр: Түрік бүтін (халық):... |
| ... он правил страной... Кули Чор Тюркский народ... |
| … he ruled the country… Kuli – Chur. Turkic people…. |
| 12 | |
| ...Tab/γačqa: bunča süŋüšüp: alpïn: erdemin üčün üküs: bunča tutdï:
|
| ... /Таб/ғачқа: бұнша сүңгілесіп: алыбы: ердені үшін көсегесі: бұнша тұтды:
|
| ...В битвах с Табгачами (Китаем) много раз прославился как великий воин. Он столько завоевал! |
| …In battles with Tabgaches (China) he many times got fame as a great warrior. So much he had conquered! |
|
| 1 | |
| Küli Čur: Teŋiri: tutdï: |
| Күлі Чұр: Тәңірі: тұтды: |
| Кули Чур поклонился Тенгри. |
| Kuli Chur bent Tengri. |
|
| 10 | |
| tutdïm: qatunïn: anta: altïm: Türük budun: anta: ïnγaru: yoq: boltï аntа kisre: // taqïγqu: yïlqa: ...budun: ...tuyup
|
| тұтдым: қатұнын: сонда: алдым: Түрік бүтін (халық): сонда: осылай: жоқ болды сонда кейін://тауық: жылға: ... бүтін (халық):... |
| жену-катун тогда я взял. Исчез Тюркский народ таким образом. После, в год Петуха ... народ... |
| I married to my wife–katun. This way the Turkic people vanished. Then in the year of Hen… people… |
| 11 | |
| Üč Qarluq: yablaq ašqïnïp teze bardï quruya On Oqa: kirti: laγ // zin yïlqa: ...Tay Bilge: Tutuqïγ: ......
|
| Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)асып тежей барды: кері Он Оққа: кірді: до//ңыз жылға:...Тай Білге Тұтұқды:... |
| Три Карлука заблудились (предали нас), ушли на запад и присоединились к Десяти Оккам (Стрелам). В год кабана ... Тай Бильге Тутук ... |
| Three Karluks lost (betrayed us), went to the east and joined the Ten Arrows. In the year of Boar… Tai Bilge Tutuk… |
| 13 | |
| tutdïm: ...birle...anta: Bökеgük/de/: jetdim: kеče yarïq ba//tar:erikle: süŋüsdim: anta: šančdïm: kün: /artatïlmïs?: / tün/ öčürilmis?:/Bökеgükde: Segiz Oγuz: Toquz Tatar: qalmaduq: eki yaŋïqa: kün toγuru: süŋüsdim: qulum küŋüm: budunïγ: Teŋri:
|
| тұтдым: ...бірлесе:...сонда: Бөкегүкде: жеттім: кеше жарық: батар: еркінмен: сүңгілестім (соғыстым): сонда: шанышдым: күн: /аттырып?:/ түн /өшкілей өшіріліп?/: Бөкүгүкде: Сегіз Оғыз: Тоғыз Татар: қалмады: екі жанаса: күн туысына: сүңгілестім: құлым күңім: бүтін (халық)ды: Тәңірі: |
| взял ... вместе ... там добрался до горы Букегук до темноты. Сражался с еркином. Тогда я сражался ... день ... ночь ... не осталось в Букегук Восемь Огузов, Девять Татаров (все вышли на сражение). Сражался я два дня две ночи. Тенгри дал моим слугам, служанкам и моему народу |
| took… together… reached the mountain Byukyagyuk. Fought with… then I bit…day… night… neither Eight Oguzes nor Nine Tatars had left in Byukyagyuk (everybody went to fight). I fought two days. Tengri gave my servants, housemaids and my people |
| 14 | |
| jer: аyu: berti: anta: šančdïm: yazïqlïγ аtlïlïγ ...Teŋri: tuta berti: // qara: igіl: budunïγ: yoq qïlmadïm: еbin barqïn yïlqïšïn: yulmadïm: qïyïn: aydïm: turγuru qutum: kentü budunïm: tedim: udu: kelin tedim: qudup: bardïm: kelmedi: yiče:
|
| жер: билік: берді: шанышдым: жазықты атты... Тәңірі: ұстай берді: қара: иілген: бүтін (халық)ты жоқ қылмадым: үйін барықын жылқысын: жұлмадым: қиындық айттым: тұрақты құтым: өз бүтін (халық)ым: дедім: сөйтіп: келсін дедім: қозып бардым: келмеді: тағы:
|
| Дал землю и власть. Я вонзил копьями виновных... поклонились Тенгри. Не стал убивать простой покорный народ. Не отбирал их имущества, лошадей. Я их признал своим народом и разрешил им присоединиться. Но они не стали повиноваться, я был зол и пошел к ним. Они снова не пришли. |
| land and power. I thrusted spears into the guilty… bent Tengri. I did not kill common obedient people. I did not take away their property, horses. I confessed them as my people and let them join. But they did not obey; I became angry and went to them. But they did not come again. |
| 16 | |
| Кerügün: Šaqïšïn: Šïpbašï: köre: kelti: altï učï: Seleŋeke tegi: čerig itdi: besinč ay toquz: otuzqa: süŋüs: dim: anta šančdïm: Seleŋeke: šïqa: šančdïm: yazï qïltïm: üküsi: Seleŋe: qodï: bardï: biz: Seleŋe: keče: udu: yorïdïm: süŋüsde: tutup: on er idim:
|
| Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім: |
| Кергуди Шакышты поднялся на холм Шып, разведать обстановку. Они разбили шесть лагерей вблизи (реки) Селенга. Двадцать девятого числа пятого месяца состоялся бой. Тогда я их заставил отступить к Селенге. Я их наказал. Они отступали через (реку) Селенга. Я гнал их по (реке) Селенга. Отправил десять воинов (за ними). |
| Kergudi Shakyshty climbed the Shyp hill to reconnoiter the situation. They pitched six camps near the Selenga (river). On the twenty nine of the fifth month there was a struggle. I made them to retreat to the Selenga then. I punished them. They retreated through the Selenga river. I pursued them on the Selenga (river). Sent ten warriors (after them). |
| 17 | |
| Tay Вilge: Tutuq: yablaqïn: üčün: bir eki atlïq: üčün: qara: budunïm: öltiŋ: jetdeŋ: yaŋa ičik ölmeči: jetmeči: sen tedim: jiče: isig: küčüg: bergil: tedim: eki ay kütdim: kelmedi: sekizinč ay: bir yaŋïqa: sü yorïyïn: tedim: tuγ: tašqïr: erikli:
|
| Тай Білге: Тұтық: жабайын (жаман): үшін: бір екі атты: үшін: қара: бүтін(халық)ым: өлдің: жеттің: жаңа іші өлмеші: жетпесі: сен дедім: игі (жетерінше): істі: күшті: бергей: дедім: екі ай күттім: келмеді: сегізінші ай: бір жаңасы: сүңгі жорытайын: дедім: ту: тасушы тасқыр: ерікті: |
| Из-за подлого Тай-Бильге Тутука, из-за нескольких ничтожеств, о, мой простой народ, ты погиб! Я просил тебя по доброму служить мне. Я ждал два месяца. (Ты) не пришел. Я решил вступить в поход первого числа восьмого месяца. Знаменосец |
| Because of mean Tai-Bilge tutuq, because of some nothingness, oh, my common people. You died! I asked you kindly to serve me. I was waiting for two months. (You) did not come. I decided to go on campaign on the first of the eighth month. A flag carrier |
| 23 | |
| qabšïlïm temis: Őtüken......temis:...z: ..aŋï ...sü yorïdïm: ....tutuq: bašïn: Čik tapa: ebiŋe: ïtdïm: Isi jer tapa: Az er ïtdïm: kör tedim: Qïrqïz qanï: Kögmen: irinte:
|
| қапсырамыз деген: Өтүкен:... деген:...сүңгі жорыттым:... ...Тұтық: басын: Чек таман: үйіне итердім: Есі жер таман: Аз ер (батыр) итердім: көр дедім: Қырғыз ханы: Көгмен: жерінде: |
| Отюкен ... Я отправил войско ... Тутука отправил к Чекам. На землю Ыссы отправил воина Аз. Я велел разведать. Киргизский хан на земле Когмен |
| Otuken… I sent army… I sent Tutuq to Cheks. Az was sent to Yssy land. I ordered to reconnoiter. Kyrgyz khan on the land of Kogmen |
| 24 | |
| ...ermis: jelmisin Іs: jeriŋerü: ïtïdïm: jelmisin menіŋ еr anta bašmïš: atïl tutmïš: qanïŋa: ...
|
| ... ...екен: желкелеуші Ес: жеріне: итедім (жібердім): желкелеуші: менің ер сонда басқан: атылу тұтқан: ханына:...
|
| ... был. Их направил на землю Ес. Тогда мой воин пришел к их хану, который веровал ... |
| …was. I sent them to Es land. My warrior came to their khan then, who believed…. |
| 26 | |
| anta: toqïdïm: anta: yanï: tüsdim: Čіk budunïγ: bïŋam süre: kelti: ...Tez bašï: čïtïmïn yayladïm: yaqa: anta: yaqаladïm: Čіk budunqa: tutuq bertim: Іš barïš: Tarqad: anta: anča oldum: ...antа: er kеlti: Qazluq költe:
|
| сонда: жеңдім: сонда: жаңа түстім: Чек бүтін (халық)ты: мыңдығым сүрте: келді: ...Тез басы: чытымды (құрылыс): жайладым: жағасын (шетін)сонда жағаластырдым: Чек бүтін (халық)қа: Тұтық бердім: Ыс Барыс: Тархат: сонда: соншалықты болдым: ...сонда: ер келді. Қазлұқ көлде:... |
| поразил. Тогда вышел. Народ Чеков .... У истоков Тез я велел построить чыт (каменные сооружения), оградил его. Я дал Тутука народу Чек (чтобы управлять ими). Я был Ыс Барыс Тархатом. ... тогда пришел воин... На озере Казлук |
| bit. Cheks people went out. At Tez I odered to build chyt (stone errections), fenced it. I gave Tutuq to Chek people. I was Ys Barys Tarkhan… then a warrior came… On the lake Kazluq… |
| 35 | |
| ...bir jegirminč ay jegirmike: Qara: Bulaq öŋden: Suqaq yolï: anta: ČigilTutuq: ......
|
| ... ...бір жиырма ай жиырмаға: Қара: Бұлақ өңірден: Сұқақ жолы: сонда: Чігіл Тұтық: ... ... |
| ... Одинадцатый месяц из Кара Булака, в пути Сукак, Чигил Тутук .... |
| …Eleven months from Kara Bulaq, on the way Sukak, Chigil Tutuq… |
|
| 26 | |
| ......tutdïm........atïštïm......el atamïš taqïγu yïlqa: yorïdïm yïl [...]besinč ay: ü yegirmike: qalčïšdï |
| ......тұтдым.........атыстым......Ел атанған тауық жылға: жорыттым жыл ...бесінші ай: үш жиырмаға: шауып кеттік |
| …… подчинился ….стрелял из лука……. В год Петуха выступил в поход … тринадцатого числа пятого месяца отправились |
|
| 1 | |
| Bunï yaratïγma böke tutam |
| Бұны: жаратуыма бөге (берік) тұтам |
| Буду строго придерживаться выполнения этого |
|
| 1 | |
| Аtïm: El Tuγun: Tutuq: ben: Teŋiri: Elim: ke: еlčisi: ertim: altï: baγ: budun:qa: [beg: ertim:]
|
| Атым: Ел Тұғұн: Тұтұқ: мен: Тәңірі. Елім:е: елшісі: едім: алты: бау (ру): бүтін (халық):ге: [бек: едім:]
|
| Мое имя : Эль Тогун: Тутук: Я: был посланником Неба (Тенгри): для моего государства: [был беком:] для моего народа: шести племен (родов). |
| My name is El-Tuγun Tutuq. I was the ambassador of my Tengri country. I was lord of six destiny people: |
|
| 2 | |
| Otuz: erig: bašlayu: Tutuγqa: bardï... |
| Отыз: ерді: бастай: Тұтұғқа: барды... |
| Возглавив тридцать воинов отправился к Тутуку ... |
| Leading thirty men he went to Tutuγ ... |
| 14 | |
| Er ..demin üčün: i...da: yoqladï: qulï: alïp tutsar: küč: ič ečim |
| Ер ерлігі үшін: ...жоқтады: құлы: алып тұтса: күш: іш үлкенім |
| Во имя доблести ... оплакивали. Если его слуга служил ему великому, старший |
| In valor of a brave man ... mourned. If his servant served him the great, the elders |
|
| 2 | |
| Kül Čeküŋ: Tutuq: esizime: adïrïldïm: |
| Күл Чекүң: Тұтұқ: иесізіме: айырылдым: |
| [Я]- знаменитый Чекюнг-тутук. Потерял я (родных), остались без хозяина. |
| [I am] well-known Čeküŋ Tutuq. I have lost my ownerless relatives. |
|
| 4 | |
| El: tutum: budun: bašladïm: tïš: yaγïγ: yaγïladïm: eltim:
|
| ел: ұстадым: бүтін (халық): бастадым:тыс: жауды: жауладым: иледім:
|
| я правил страной, возглавлял народ, захватил и правил внешними врагами. |
| I ruled a country, lead people. I went on campaign and conquered enemies. |
|
| 2 | |
| Ögüne:Tutuq:er erdemi:üčin:elime: tapаdïm:
|
| Өгүне: Тұтұқ: ер ерлігім: үшін: еліме: тұтдым:
|
| (Я -) Огюне-тутук. Во имя доблести мужа, я правил моей страной. |
| (I am)Ögüne Tutuq. In valor of my bravery I ruled my country. |
|
| 1 | |
| Erdemlig: elinte: bökmedi Töleš alïp: Tutuq: іšiŋe: bökmedi: jeg: Terkin: esiz: yïta čïγa
|
| Ерлікті: елінде: бөгеле алмады Төлес алып: Тұтық: ісіне: бөгеле алмады:Игі: Теркін: иесіз: жетім шығай
|
| В доблестной стране не мог остаться. Могучий Толес Тутук не мог остаться для своего дела. Добрый Теркин осиротел и обеднел без хозяина. |
| He couldn't stay in valor country. Töleš the great Tutuq couldn't stay for his deed. Kind Terkin become ownerless poor and orphan. |
| 2 | |
| Töleš bilge Tutuq beg: altï jegirmi: yašda: almïš: qunčuyŋïz: bökmedi: beg ečim
|
| Төлес білге Тұтық бек:Aлты жиырма (16): жаста: алған:Ханшайымыңыз: бөгеле алмады:
бек үлкенім
|
| Мудрый Толес Тутук бек, ваша жена взятая (в жены) в шестнадцать лет не смогла остаться. Старший бек, |
| Lord Töleš the wise Tutuq, your wife married in your sixteen couldn't stay. The senior lord, |
| 4 | |
| Toγday: turñazï: artzun: qušladačï: bilge Tutuq: yoq: artzun: alïp kögšin: oluru qaltï
|
| Тоғдай: тырнаңыз: артсын:Құстаушы: Білге Тұтық: жоқ:артсын:Алып Көкшін: отыра қалды
|
| (Пусть) ваш журавль Тогдай множится! Мудрого птичника Тутука нет. (Пусть) множится! Могучий Кокчин (внезапно) сел. |
| (Let) your Toγday crane increase! There is no more poultry-man the wise Tutuq. Let increase! The great Kögšin sat down (suddenly). |
| 5 | |
| Ič jer: elke: artzun: atčï: alïp Tutuq yoq: yušqadïŋ elke azman atïγ üküz at: yanaq: yïta
|
| Іш жер: елге: артсын:Атшы:алып Тұтық жоқ: ЙҰШҚАДЫң: елге азман атты өгіз ат: ЙАНАҚ: жетім
|
| Пусть на его земле множатся страны! Конюха Могучего Тутука нет. Конь Йушка, конь Йанак осиротели. |
| Let your country increases in your land. There is no more groom the great Tutuq. The horse Yušqa, the horse Yanaq became orphan. |
| 7 | |
| Erdemi bar üčün qanïnta: kü tutuq: atqa tegmiš: esiz: er bašï yïta: čïγa
|
| Ерлігі бар үшін әкесінде:Көсегесі тұтық: атқа мінген:Иесіз: ер басы: шығай
|
| Во имя доблести отца, бравый Тутук сел на коня. Без хозяина муж обеднел. |
| In valor of brave father, dashing Tutuq mounted his horse. The ownerless man become poor. |
|
| 6 | |
| taγdaqï: qara adïγïγ: elіgen tut... |
| Таудағы: қара аюды: елікті: тұт... |
| В горах черного медведя, оленя ... |
| 11 | |
| ...siz: Tutuγ: taš budunγa: qanï |
| .сіз: Тұтұғ: тас бүтін (халық)ға: қайда |
|
| 16 | |
| toruq : at : semriti : yirin : öpen : yügürü : barmis : utru : yirde : oγri : soqusup : tutupan : minmis : yiliŋe : qudursuγïŋa : tegi : yaγrïpan : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋ : yablaq : ol. |
| Тұралау ат семіріпті. Жерін сүйіп жоғары барыпты. Басқа жерде ұры кезігіп ұстап мініпті. Жалына жонына дейін жараланған қамшыға салғанда тұрар дер. Сонша біліңдер! Жаман ол! |
| Говорят: тощая лошадь пожирнела. Она пошла верх по пастбищу. В другом пастбище встретился вор, он поймал ее и сел на нее верхом. (Лошадь) была в коростах от гривы до хвоста. Говорят, только хлыстом ее можно заставить встать. Так знайте: это плохо! |
| A lean horse fattened itself. It went up grazing. A thief came across on that place. He caught and mounted it. (The horse), having galled up to its mane and tail, stands only if whip, it says. Know thus: This is bad. |
| 29 | |
| oyma : er : oγlanin : kisisin : tutuγ : urupan : osïč : oyγalï : barmis : oγlïn : kisisin : utuzmaduq : yana : toquz on : bos : qoň : utmis : oγlï : yutuzï : qop : ögirer : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ойын (құмар) еркек ұлын, кісісін тұтқын (бәске) ұрып ойнағалы барды. Ұлын, кісісін ұтылмады. Қайта тоқсан бас қой ұтты. Ұлы мен әйелі көп қуанды дер. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: азартный мужчина играл поставив на кон своего сына и слуг. Он не потерял сына и слуг. Более того, он выиграл девятьсот овец. Говорят, его сын и жена были счастливы. Так знайте – это хорошо. |
| A reckless man went gambling betting his son and men. He didn’t loose his son and men. Moreover he won ninety sheep. His son and wife were happy (for that), is says. Know thus: This is good. |
| 63 | |
| qanlïq : süsi : abqa : ünmis : saγïr : ičre : elik : kiyik : kirmis : elïγin : tutmis : qara : qamaγ : süsi : ögirer : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Хан сүңгісі(әскері) аңға шықты. Сағыр(қоршау) ішіне елік киік кірді. Хан елікті ұстады. Қара түгел сүңгісі(әскері) шаттанар дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: войско хана выступило на охоту. В облаву попалась косуля. Хан поймал его. Все рядовое войско его радовалось. Так знайте – это хорошо! |
| The army of the khan went out for hunting. (Meanwhile) a roe deer entered the game battue. The khan caught it. All his common soldiers rejoice, it says. Know thus: This is good. |
|
| 4 | |
| aγïntïrtï Uyγur qanïm tuttulmïš: ...k...[taqï] γu yïl... |
| көтерілді Ұйғыр ханым тұтып ұстаған:... к /тау/ықжыл... |
| ... был поднят (на войлочном ковре, т.е. возведен на трон). Когда мой Уйгурский хан правил (страной) ... в год Петуха ... |
| ... was risen (on felt carpet, i.e. mounted to the throne). When my Uigur kagan ruled (the country) .....in the year of Rooster... |
| 8 | |
| olurmuš:biŋ (anïŋ): Eli üč yüz yïl: el tutmuš: ančïp: budunï: bardï:
|
| отырған:мың ? (оның): Елі үш жүз жыл: Ел тұтқан:сөйтіп: бүтін (халық)ы:барды:
|
| ... они на троне сидели. Триста лет множеством (букв.: тысячами) стран они правили. Потом их народ ... |
| ... they ruled (the country). They ruled over thousand countries for three hundred years. Then their people went ... |
| 16 | |
| Teŋride bolmuš: /El etmiš: Bilge qa/γanïm: olurtï: El tutdï:
|
| Тәңіріде болған:/Ел Етміш Білге: қа/ғаным: отырды:Ел тұтды:
|
| ... Мой созданный Тенгри Иль Етмиш Бильге каган сел на трон. Страной правил. |
| ... My Tengri-born El Etmiš Bilge kagan sat (on the throne). The ruled the country. |
|
| 6 | |
| totud : y... |
|
| 2 | |
| Külüg: Tutuq: ečim: kiši qïldï |
| Күлік: Тұтұқ: атам: кісі қылды |
| Мой дед Кюлюг Тутук сделал [меня] человеком. |
| My grandfather Külüg Tutuq made me a man. |
|
| 1 | |
| Alïp uruŋu: Tutuq: ben: quyda: qunčuyïm: eki oγlanïma: esizime: yanuš: qïzïma |
| Алып Ұрұңұ: тұтұқ: мен: құзда: ханшайым: екі ұлым: иесіз: жаңғыз: қызым: |
| Я - Могучий Урунту Тутук. Жена у очага, два сына, единственная дочь, остались без покровителя. |
| I am Great Uruŋu Tutuq. I left my wife, two sons and only daughter. |
|
| 4 | |
| tutuq Bozač tutuq erd- |
| Тұтұқ, Бозачы Тұтұқ, Ер |
| Тутук Бозачы Тутук Ер |
| 5 | |
| e Bürüt : tutuq : Altun t- |
| Бөрүт Тұтұқ, Алтын Т- |
| Борут Тутук Алтын Т- |
| 7 | |
| üze Apa tutuq : ol atï qamï- |
| үстінде Апа Тұтұқ. Ол аты және бар- |
| наверху Апа Тутук, конное |
|
| 17 | |
| ïγ : üzi : üze : tutsar : q- |
| ын : өзі : үстіне : тұтса : к- |
| держит на голове, то |
| 23 | |
| özinte : tutsar :: yat : ki- |
| өзінде : тұтса (ұстаса) :: жат : кі- |
| такой камень у себя, то |
| 28 | |
| te : tutsar : aγuluγ : qu- |
| де : тұтса (ұстаса) : улы : құ- |
| у себя, то ядовитые насекомые |
|
| 4 | |
| Jegiš jigen šayu ... Tutuq beg: Arqï :jeri |
| Йегіш: жиен: ... Тұтұқ бек Арқы жері |
| Племянник Йегиш... Тутук бек, земля Аркы |
| Jegiš nephew ... the lord, the Arky land |
|
| 2 | |
| ...Künč Tutuq |
| Күнч Тұтық |
| ... правитель Кунч... |
| ...The lord Künč... |
|
| 3 | |
| Šeŋün tutuq : ben uyar üčün törüŋin :ete berdim |
| Сеңүн Тұтық: мен «ұят»-намыс үшін төрелікті: басқара бердім |
| Я - владыка Сегун, с честью правил. |
| I, the lord Segun, ruled with honor! |
|
| 2 | |
| Kökmiš Tutu [q] ....m üčün es erdem |
| Көкмеш тұтұқ ..үшін ес ерлік |
| Владыка Кокмеш ... ради доблести... |
| The lord Kokmesh... for honor of a man... |
