қазрусeng
:
:
 
[budun] бұдұн
Халық, ел, жұрт деген мағыналы сөз. Бұл сөз «бүтін, бой, толық, дене, тұлға, ірі кесек» деген мәнді boy-//bod-//bud-//büt- түбір морфемадан туындаған. Қазіргі қазақ тілінде «бой, бүтін, биік, бұдан-» тұлғасында ғана сақталынған. Көне моңғол тілінде bütün> бүтүн> бүтэн - «толық, барлығы, бәрі, ірі», bodu> бодұ> бод - «үлкен, ірі, ірі қара» деген мағынада сақталынған.
Күлтегiн ғұрыптық кешені және бiтiктасы
14

Jabγuγ: Šadïγ149 : anta: bermis: berje: Tabγač: budun: yaγï: ermis: jïrïya: Baz qaγan: Toquz Oγuz 150: budunï: yaγï: ermis: Qïrγïz: Qurïqan: Otuz Tatar: Qïtaň:

Tatabï: qop: yaγï: ermis: аqanïm: qaγan: bunča:...

Йабғұны: Шадты: сонда: берді: бергі: Табғач: бүтін (халық): жауы еді: арғы қарай: Баз қаған: Тоғұз Оғыз: бүтін (халық): жау: еді: Қырғыз: Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: көп: жау: еді: әкем: қаған: бұнша:...
Күлі-чұр ғұрыптық кешені және бітіктасы
2

... Küli Čur: tarduš: budunïγ: ïtï ayu olurtï:

...Күлі Чұр: тардұш: бүтін (халық)ды: итере басқара отырды:
Оя (е-27) бітіктасы
7

Baγam: budunumqa: adïrïlt...

Бағам(руым):бүтін(халық)ыма: айырылд...
Уйбат III (е-32) бұғытасы және мәтіні
9

...qara: budun: ...m:öz: oγulïm: bökmedim:

қара: бүтін (халық): ...: өз: ұлым: бөгеле алмадым:
Көжелік-қобы (е-45) бітіктасы
4

El: tutum: budun: bašladïm: tïš: yaγïγ: yaγïladïm: eltim:

ел: ұстадым: бүтін (халық): бастадым:тыс: жауды: жауладым: иледім:
Or. 8212 (161) "Ырық бітік" қолжазба кітабы
53

boz : bulït : yoridi : bodun : üze : yaγdï : qara : bulit : yorïdï : qaïnaγ : üze : yaγdï : tarïγ : bisdi : yas : ot : ündi : yïlqïqa : kisike : edgü : boltï : tir : anča : biliŋler : edgü : ol.

Боз бұлт жылжыды. Бүтін (халық) үстіне жауды. Қара бұлт жылжыды. Барлығының үстіне жауды. Тары пісті. Жас от өнді. Жылқыға, кісіге игі болды дер. Сонша біліңдер: игі ол!
Чаа-Холь VII (e-19)
2

qara budunïma: yïta: esizime

қара бүтін-халқыма: жетім: иесіз
Алтын Көл II (e-29)
4

Erdemlig bulsar: budun: isrik/?/: jürümedi: erinčim: ikizime:

Ерлікті болса: халық: ашытқы (мас?): жүрмейді: екен: қос егізіме:
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.

қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.