|
|
|
|
|
|
[Bumïn qaγan] Бұмын қаған |
Бұмын қаған (542 - 552 ж.) Түрік Елінің негізін қалаушылардың бірі. Қағандық ресми атағы : El qaγan > Ел қаған . Әкесінің аты: Тұбұ (Ұлық йабғұ). Өз аты: Елік ?. Бұмын қағанды 10 мың атты әскерді басқарған кезіндегі қытайша, T’u-men > Тумень Tümen/bašï/> Түмен атағымен «Тумэнь» деп жазды, одан Түрік империясының 100 мың атты әскерді басқарған Бұмын қаған атақты болған кезінде оны «Или кехань» деп хаттай бастады. Дәл осы кезеңде Түрік империясының ауыр қаруланған атты әскерлер саны 1 миллиондай болған еді, көне түрікше Бұмын қағанға El qaγan > Ел қаған ресми атағы да берілді. Хұн қағандығының «Тоуман» атауы да осы атаумен бірдей. Көне түрік т. tüm+on > tümen > түмен «оң мың» (tümen mïŋ «түмен мың, мың есе мың, бір миллион, көп, өте көп» [Divanü lugat-it-Türk, I.402]) |
|
|
| Күлтегiн ғұрыптық кешені және бiтiктасы |
| 1 |
|
| Öze Kök: Teŋіri132 : asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs: kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan133 :Estemi qaγan134 :olurmïš: olurupan: Türük: budunïγ: Elin: törüsün: tuta: bermis: iti: bermis:
| | Үсті Көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаратылғанында): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаратылды): кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған: отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді:
| | Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы |
| 3 |
|
| kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan: Estemi qaγan: olurmïš: olurupan: Türük: budunïŋ: Elin: törüsіn: tuta bermis: iti bermis: törüt: buluŋ: qop: yaγï ermis: sü sülepen: törüt: buluŋdaqï: budunïγ:(qop almïš: qop baz qïlmïs:)bašlïγïγ: jüküntürmüs: tizеligig:(sökürmüs: ilgerü: Qadïrqan: Jïšqa tegi: keri)
| | кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/: |
|
|
|
|
|
|
|
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы
"Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды.
Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.
|
|
