қазрусeng
:
:
 
[tutuq] тұтұқ
Tutuq > Тұтық. «Тұтық». Көне түрік тілінде tut-, tud- «тұту, ұстау» деген мағыналы түбірден туындаған Tut+ uq // oq > Tutuq тұлғалы «руды билеуші, ру басы» деген сөз. Uq // oq – көне түрік тілінде «ру, әулет, сүйек туыстар», oγuš > оғұш «рулар, тайпалар» деген сөз. Түрік әскери қанаттарының ең кіші бірлігі ондықты билеуші онбасы. Čigil Tutuq > Чигил тутук.
Qošu Tutuq > Қошу тутук.
Tay Вilge Tutuq > Тай билгэ тутук.
El Tuγun Tutuq > Ел Тугун тутук.
Küni Tіrіg Külüg Tutuq > Күни Тириг Күлүг тутук.
Kül Čeküŋ Tutuq > Күл Чекүн тутук.
Alïp Tutuq > Алып тутук.
Ögüne Tutuq > Өгүне тутук.
Töleš alïp Tutuq > Төлес алып тутук.
Töleš bilge Tutuq beg > Төлес билге тутук бег.
Tabγač On Tutuq >Табгач он тутук.
Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы
11

Türüküme: budunuma: jegin: anča qazγanu: bertim: bunča: qazγanup: aqaŋïm qaγan: it jïl: onunč ay: altï otuzqa: uča: bardï: laγzïn: jïl: birinči ay: jeti: otuzqa: yoγ: ertürtim: Buquγ Tutuq:...

Түрікіме: бүтін (халық)ыма: жинай: сонша қаз тұрғызып: бердім: бұнша: қаз тұрғызып (иеленіп): әкем қаған: ит жыл: оныншы ай: алты отызқа: ұша барды: лағзын (доңыз): жыл: бірінші ай: жеті: отызға: жоқтауын: өткіздім: Бұқұғ Тұтұқ: ...
Уюк-Тарлақ (е-1) бұғытасы және мәтіні
1

Аtïm: El Tuγun: Tutuq: ben: Teŋiri: Elim: ke: еlčisi: ertim: altï: baγ: budun:qa: (beg: ertim:)

Атым: Ел Тұғұн: Тұтұқ: мен: Тәңірі. Елім:е: елшісі: едім: алты: бау (ру): бүтін (халық):ге: [бек: едім:]
Означенное (е-25) бітіктасы
2

Kül Čeküŋ: Tutuq: esizime: adïrïldïm:

Күл Чекүң: Тұтұқ: иесізіме: айырылдым:
Теле (е-46) бітіктасы
2

Ögüne:Tutuq:er erdemi:üčin:elime: tapаdïm:

Өгүне: Тұтұқ: ер ерлігім: үшін: еліме: тұтдым:
Абақан (е-48) бітіктасы
1

Erdemlig: elinte: bökmedi Töleš alïp: Tutuq: іšiŋe: bökmedi: jeg: Terkin: esiz: yïta čïγa

Ерлікті: елінде: бөгеле алмады Төлес алып: Тұтық: ісіне: бөгеле алмады:Игі: Теркін: иесіз: жетім шығай
Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары
17

Tay Вilge: Tutuq: yablaqïn: üčün: bir eki atlïq: üčün: qara: budunïm: öltiŋ: jetdeŋ: yaŋa ičik ölmeči: jetmeči: sen tedim: jiče: isig: küčüg: bergil: tedim: eki ay kütdim: kelmedi: sekizinč ay: bir yaŋïqa: sü yorïyïn: tedim: tuγ: tašqïr: erikli:

Тай Білге: Тұтық: жабайын (жаман): үшін: бір екі атты: үшін: қара: бүтін(халық)ым: өлдің: жеттің: жаңа іші өлмеші: жетпесі: сен дедім: игі (жетерінше): істі: күшті: бергей: дедім: екі ай күттім: келмеді: сегізінші ай: бір жаңасы: сүңгі жорытайын: дедім: ту: тасушы тасқыр: ерікті:
Барық II (е-6) бітіктасы
2

Külüg: Tutuq: ečim: kiši qïldï

Күлік: Тұтұқ: атам: кісі қылды
Чаа-Қол IV (e-16) бітіктасы
1

Alïp uruŋu: Tutuq: ben: quyda: qunčuyïm: eki oγlanïma: esizime: yanuš: qïzïma

Алып Ұрұңұ: тұтұқ: мен: құзда: ханшайым: екі ұлым: иесіз: жаңғыз: қызым:
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.