TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Этномәдени сөздік
[tutuq] тұтұқ
Tutuq > Тұтық. «Тұтық». Көне түрік тілінде tut-, tud- «тұту, ұстау» деген мағыналы түбірден туындаған Tut+ uq // oq > Tutuq тұлғалы «руды билеуші, ру басы» деген сөз. Uq // oq – көне түрік тілінде «ру, әулет, сүйек туыстар», oγuš > оғұш «рулар, тайпалар» деген сөз. Түрік әскери қанаттарының ең кіші бірлігі ондықты билеуші онбасы. Čigil Tutuq > Чигил тутук.
Qošu Tutuq > Қошу тутук.
Tay Вilge Tutuq > Тай билгэ тутук.
El Tuγun Tutuq > Ел Тугун тутук.
Küni Tіrіg Külüg Tutuq > Күни Тириг Күлүг тутук.
Kül Čeküŋ Tutuq > Күл Чекүн тутук.
Alïp Tutuq > Алып тутук.
Ögüne Tutuq > Өгүне тутук.
Töleš alïp Tutuq > Төлес алып тутук.
Töleš bilge Tutuq beg > Төлес билге тутук бег.
Tabγač On Tutuq >Табгач он тутук.
Мәлімет қорынан қара
Мына ескерткіштерде осы сөз кездеседі
Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы
11

Türüküme: budunuma: jegin: anča qazγanu: bertim: bunča: qazγanup: aqaŋïm qaγan: it jïl: onunč ay: altï otuzqa: uča: bardï: laγzïn: jïl: birinči ay: jeti: otuzqa: yoγ: ertürtim: Buquγ Tutuq:...

Түрікіме: бүтін (халық)ыма: жинай: сонша қаз тұрғызып: бердім: бұнша: қаз тұрғызып (иеленіп): әкем қаған: ит жыл: оныншы ай: алты отызқа: ұша барды: лағзын (доңыз): жыл: бірінші ай: жеті: отызға: жоқтауын: өткіздім: Бұқұғ Тұтұқ: ...
Уюк-Тарлақ (е-1) бұғытасы және мәтіні
1

Аtïm: El Tuγun: Tutuq: ben: Teŋiri: Elim: ke: еlčisi: ertim: altï: baγ: budun:qa: (beg: ertim:)

Атым: Ел Тұғұн: Тұтұқ: мен: Тәңірі. Елім:е: елшісі: едім: алты: бау (ру): бүтін (халық):ге: [бек: едім:]
Означенное (е-25) бітіктасы
2

Kül Čeküŋ: Tutuq: esizime: adïrïldïm:

Күл Чекүң: Тұтұқ: иесізіме: айырылдым:
Теле (е-46) бітіктасы
2

Ögüne:Tutuq:er erdemi:üčin:elime: tapаdïm:

Өгүне: Тұтұқ: ер ерлігім: үшін: еліме: тұтдым:
Абақан (е-48) бітіктасы
1

Erdemlig: elinte: bökmedi Töleš alïp: Tutuq: іšiŋe: bökmedi: jeg: Terkin: esiz: yïta čïγa

Ерлікті: елінде: бөгеле алмады Төлес алып: Тұтық: ісіне: бөгеле алмады:Игі: Теркін: иесіз: жетім шығай
Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары
17

Tay Вilge: Tutuq: yablaqïn: üčün: bir eki atlïq: üčün: qara: budunïm: öltiŋ: jetdeŋ: yaŋa ičik ölmeči: jetmeči: sen tedim: jiče: isig: küčüg: bergil: tedim: eki ay kütdim: kelmedi: sekizinč ay: bir yaŋïqa: sü yorïyïn: tedim: tuγ: tašqïr: erikli:

Тай Білге: Тұтық: жабайын (жаман): үшін: бір екі атты: үшін: қара: бүтін(халық)ым: өлдің: жеттің: жаңа іші өлмеші: жетпесі: сен дедім: игі (жетерінше): істі: күшті: бергей: дедім: екі ай күттім: келмеді: сегізінші ай: бір жаңасы: сүңгі жорытайын: дедім: ту: тасушы тасқыр: ерікті:
Барық II (е-6) бітіктасы
2

Külüg: Tutuq: ečim: kiši qïldï

Күлік: Тұтұқ: атам: кісі қылды
Чаа-Қол IV (e-16) бітіктасы
1

Alïp uruŋu: Tutuq: ben: quyda: qunčuyïm: eki oγlanïma: esizime: yanuš: qïzïma

Алып Ұрұңұ: тұтұқ: мен: құзда: ханшайым: екі ұлым: иесіз: жаңғыз: қызым:
Этномәдени сөздікпен қатар Түрік бітік мәтін қорында көне түрік-қазақ сөздігі бар.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.