қазрусeng
:
:
 
[bökümedim] бөкмедім
«Бөгеле алмадым, берік бекем болып «бөге» тұра алмадым». Енисей ескерткіштерінде өте жиі қолданылған сөз. Зерттеушілер «Bökmedim - қанағаттанбадым, тойынбадым, тоймадым, бөкмедім /тою, кенелу және т.б./ (не насладился)» деп түсіндіріп келеді. Мәселенің талас туғызатын тұсы да осы өйткені «бөкмедім» деп түрік дәуірінде тіршілігіне «тоймай, тойынбай» кетіп бара жатқан «қанағатсыз бір тұлға» етіп баяндау көңілге қонбайды.
Уюк-туран (е-3) бұғытасы және мәтіні
1

Quyïda: qunčuyïm: özde: oγulïm: yïta 276 : esizime: yïta: bökümedim 277 : adïrïldïm: ekinim: qadašïm: yïta: adïrïldïm:

Құзда: ханшайым: өзекте: ұлым: жетім: иесізіме: жетім: бөгеле алмадым: айырылдым:нағашым: немере ағайыным: жетім: айырылдым:
Барық III (е-7) бітіктасы
3

Teŋirideki künke jerdeki: elimke bökümedim

Тәңірідегі күнге жердегі: еліме бөгеле алмадым:
Оя (е-27) бітіктасы
5

Elimke: bökmedim: esize elim...

Еліме: бөгеле алмадым: иесіз елім...
Уйбат III (е-32) бұғытасы және мәтіні
7

Elimke:qanïmqa: bökmedim: ...erime: inime: ečime: ïmyam ekim: kü...

Елімге: әкеме: бөгеле алмадым: ... еріме: ініме: үлкеніме: ымырам шешейім: к...
Бегре (е-11) бітіктасы
3

üč oγulïm: adïrïldïm: yïta bökümedim qatïγlanγïl

үш ұлым: айырылдым: жетім: бөгеле алмадым: қатайындар
Бай-бұлын I (е-42) бітіктасы
4

Šuγur šad: bitidim: biŋ: sekiz adaqlïγ: barïmïm: baγïšïma: tiriti: bökmedim

Шұғыр шад: жаздым: мың: секіз аяқты: барлығым: бағыштауыма: терді: бөгеле алмадым:
Көжелік-қобы (е-45) бітіктасы
11

...Yabïzïγ: kümülümüz: bedük: qïldï: esizim: bökümedim...

...Йабызды: Күмүліміз: биік: қылды: иесізім: бөгеле алмадым: ...
Елегест III (е-53) бұғытасы және мәтіні
3

Beg Tarqan Öge Tirig ben esiz elim aqanïma: bökmedim:

Бек Тархан Өге Тіріг мен Иесіз елім әкеме: бөгеле алмадым:
Кербис-бары (е-59) бітіктасы
6

Qalïn: qadašïmqa: bökmedim: yïta: ekinim ečelі

Қалың: немере туысыма:бөгеле алмадым: Жетім: нағашым: әкелі
Чаа-Қол XI (e-23)
2

Isig ïnal : elime begime bökmedim

Ісік ынал: еліме бегіме бөгеле алмадым
Чаа-Қол IV (e-16) бітіктасы
2

Teŋiri: elimke: yašda: begimke: bökmedim: esizime: qïrïq: yašïmda: q…

Тәңірі: Еліме: жасты: бегіме: бөгеле алмадым: иесіз: қырық: жасымда:....
Барық IV (e-8) бітіктасы
1
Әкеме: еліме: бөгеле алмадым

aqanïmqa: Elimke: bökmedim:

Чаа-Қол II (e-14) бітіктасы
2

quyda: qunčuyïmqa: üzde: oγulïma bökmedim: esizime

Құзда: ханшайымға: өзекте: ұлыма: бөгеле алмадым: иесіз қалды
Алтын Көл II (e-29)
1

...ma : qunčuyma: bökmedim/e/ /budun/ ïmqa: bökmedim:

Ханшайыма: бөгеле алмадым: халқыма-(бүтін): бөгеле алмадым
Тува стеласы «Г» (e-55) бітіктастағы мәтін
1

Üč jüz bodraq: yontïmqa: bökmedim

Үш жүз басты: жылқыма: бөгеле алмадым.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.