TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Орхон аймағының ескерткіштері
«Шивээт Улаан» ғұрыптық кешені және таңбатасы
Татпар (Құтлық) қаған ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Хүйіс Толгой ғұрыптық кешендері мен бітіктастары
Нири қаған ғұрыптық кешені мен бәдізі
Ел етміш (Білге атачым) Йабғұның ғұрыптық кешенi және бiтiктастары
Күлтегiн ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы
Тұнық-ұқ ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Күлі-чұр ғұрыптық кешені және бітіктасы
Алтын Тамған Тархан ғұрыптық кешені және бітіктасы
"Чойр" ғұрыптық кешені мен бәдіздегі мәтін
Күлтарханға арналған жартастағы мәтін
«Их Хануй көлi» ғұрыптық кешені және барықтағы мәтін
Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары
Ел Етміш Білге қағанның (Тариат//Тэрх) екінші бітіктасы
«Тэсийн» бітіктасы
Орду-балық I (Қарабалғасұн I) бітіктасы
Орду-балық II (Қарабалғасұн II) бітіктасы
«Тэвш» бітіктасы
Қола мөрдегі жазу
Мыс тиындағы жазу
Тайхар жартастағы көне түрiк жазулары
Долоодойн бітіктасы
Сүүжийн бітіктасы
Сэврэй бітіктасы
«Дарви» жартас жазулары
Бөмбөгөр ғұрыптық кешені мен бітіктасы
“Зурийн овоо” жартастағы түрiк бiтiк жазуы
"Зүүн оройн өвөлжөө" (Ақ шоқы) түрік бітік мәтіні
"Гурвалжин уул" тауындағы түрiк бiтiк жазуы
Қара қату (Эрээн харганат) бұғытасындағы көне түрік мәтін
"Бага ойгор" (Кіші ойғыр) түрік бітік-жазуы
«Их бичигт» түрiк бiтiк жазуы
“Дэл уул” (Жалды тау) түрiк бiтiк жазуы.
“Шаахар толгой” (Шақ төбешiк) түрiк бiтiк жазуы
"Гурван мандал" (Ү­ш мандым) түрiк бiтiк жазуы
Байбалық қамалы
Өвөрхангай мұражайындағы тастың бетіндегі мәтін
«Өнгөт» ғұрыптық кешені
«Мухар» ғұрыптық кешені
"Даян нуур" ғұрыптық кешені мен бәдізі
"Өртеңбұлақ" көне түрік мәтіні
“Олон нуур” ғұрыптық кешені
"Ачит нуур" түрiк бiтiктасы
“Хөх хөтөл” түрiк бiтiк-жазуы
"Бигэр" жартастағы түрiк бiтiк жазуы
«Хөгнө Тарни» қорғаны мен бәдізі
"Цахир" жартастағы көне түрік жазулары
"Ямаан Ус" жартастағы «Ханан хад» көне түрік жазулары
"Зүрх уул" (Жүрек тауы) тауындағы түрік бітік мәтін
Налайхын бітігі
«Тэхтийн гол» жартасындағы көне түрік мәтіні
«Рашаан хад» жартасындағы көне түрік мәтіні
Хар-Салаа IV түрік бітік мәтіні
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы
Анықтама Мәтін Сурет Сызба Өлшем
Білге қаған бітіктас I бетіндегі мәтін (1-41)
1

Teŋіriteg : Тeŋiri : yaratmïš : Türük : Bilge : qaγan : sabїm : aqanїm : Türük : Bil/ge : qaγan : bödüke : olurtum : /anta : їmtї : al… tїsї er : Toquz Oγuz : eki Ediz ker külüg : begleri budunї : ......Türük : Тeŋiri : ...

Тәңірiтек: Тәңірi: жаратқан: Түрiк: Бiлге: қаған: сап-сөзім: ағайыным: Түрік: Біл/ге: қаған: бұ өтерге: отырдым:/ сонда: енді: ...тысы ер: Тоғыз Оғыз: екі Едіз кер күлік(атақты): бектерi бүтін (халық): ... ... Түрік: Тәңірі:...
2

üze : : qaγan : olurtum : olurtuqїma : ölütečiči : saqїnїγma : Türük : begler : budun : egirip : sebinip : tostamїš : közi : jügürü : körti : bödüke : özüm olurup : bunča : aγïr törüg : törüt buluŋdaqï : budunїγ : ..itdim : Őze : kök : Teŋіri : (asïra : yaγïz : Jer : qïlïntaquda : ekin ara : kisi : oγulï : qïlïnmïs :

Үсті/нде/: қаған: отырдым: отырғанымда: өлерменші: сағынғаныма: Түрік: бектер: бүтін (халық): иіліп: сүйініп: тосырқаған: көзі: жоғары: көрді: бұл шаққа: өзім отырып: бұнша: ауыр төрелікті: төрт бұрыштағы: бүтін (халық)ды:... еттім: Үсті көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаралғанда): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаралды):
3

kisi : oγulïnta : öze : ečüm apam : Bumïn qaγan : Estemi qaγan : olurmïš : olurupan : Türük : budunïŋ : Elin : törüsіn : tuta bermis : iti bermis : törüt : buluŋ : qop : yaγï ermis : sü sülepen : törüt : buluŋdaqï : budunïγ : (qop almïš : qop baz qïlmïs : )bašlïγïγ : jüküntürmüs : tizеligig : (sökürmüs : ilgerü : Qadïrqan : Jïšqa tegi : keri)

кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/:
4

Temir qapïγqa : tegi : qonturmus : ekin ara : ïdï oqsuz : Kök Türük : iti anča : olurur ermis : bilge : qaγan ermis : alïp qaγan ermis : bujruqï : bilge ermis erinč : alïp ermis erinč : begleri jeme : budunï (jeme : tüz ermis : anï ) üčün : Еlig : anča tutmus : erinč : Еlig tutup : (Тörüg : etmis : üze anča : kergek : bolmus : )

Темір Қапығқа: тие: құндақтады(жайладым): екі ара(сы): ие русыз: Көк Түрік: жете сонша: отырар еді: білік(ті): қаған еді: алып қаған еді: бұйрығы: білікті еді екен: алып еді екен: бектер де: бүтін (халық) да: (түзу еді: сол: ) үшін: Елді: сонша тұтып: еді: Елді тұтып: (Төре/лікті/: етті: үсті сонша: қайтыс болды:)
5

yoγučï : sïγïtčï : öŋre : kün : toγusïqda : Böküli : Čölüg el : Tabγač : Tüpüt : Apar Purum : (Q)ïrqïz : ÜčQurïqan : OtuzTatar : Qïtaň : Tatabï : bunča : budun : kelipen : sïγïtamïs : yoγulamïs : antïγ : külüg : qaγan ermis : (anta kisre : inisi : ) qaγan : ( bolmis erinč : )oγulï atï : qaγan : bolmis erinč : (anta kisre : inisi : ečisin teg : )

жоқтаушы: сықтаушы: өңірге (шығысқа): күн: тумысында: Бөкүлі: Шөлүк ел: Табғач-қытай: Түпіт: Апар Пұрым: [Қ]ырғыз: Үш Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: бұнша: бүтін (халық):келіп: сықтады: жоқтады: соншалықты: атақты (көлік) қаған еді: (сонда кері (кейін):інісі:) қаған: (болған екен: ) ұлы атаулы: қаған: болған екен: (сонда кері: інісі: атасындай: )
6

qïlïnmadïq erinč : oγulï : аqaŋïn teg : qïlïnmadïq erinč : bilgesiz : qaγan : olurmïs erinč : yablaq : qaγan : olurmïs erinč : bujruqï : jeme : bilgesiz ermiš erinč : yablaq ermis erinč : begleri : budunï : tüzsüz üčün : Tabγač budun : teblegin : körlü(üčün : armaqčïsïn : ) üčün : inili : (ečili : kеksürtükin : üčün : begli : budunlïγ : )

қызмет етпеген еді: ұлы әкесіндей: қызмет етпеген еді: біліксіз: қаған: отырған екен: жабайы (жаман): қаған: отырған екен: бұйрығы: да: біліксіз болған екен: жабайы (жаман) болған екен: бектері: бүтін (халық)ы: түзусіз үшін: Табғач бүтін (халық): тепкісін: көрген: үшін: арбалғандығы: үшін: інілі: ( аталы:кектескені: үшін: бекті: бүтін (халық)ты:)
7

yoŋušurtuqïn : üčün Türük : budun : elledik : Еlin : ïčγanu : ïdmïs : qaγanladïq : qaγanïn : jetіrü : ïdmïs : Tabγač budunqa : beglik : urï oγulïn : qul qïltï : silik qïz oγulïn : küŋ qïltï : Türük : begler : Türük : atïn : ïtï : Tabγačγï : begler : Tabγač : (atïn : tutupan : Tabγač : qaγanqa : körmüs : elig jïl : )

жоныстырдығы: үшін: Түрік: бүтін (халық): ел еткен: Елін: ішін бұзып: итермеледі: қаған еткен: қағанын: жетелей: итерді: Табғач бүтін (халық)ына: бектік: ұрық ұлын: құл болды: сұлу қыз ұлын: күң болды: Түрік: бектер: Түрік: атын: итере: Табғачғы: бектер: Табғач: (атын: тұтып: Табғач: қағанға: көрді (бағынды):елу жыл:)
8

isig küčüg : bermis : ilgerü : kün toγusïqda : Böküli : qaγanqa : tegi : sülüjü : bermis : qurïγaru : Temir : qapïγqa : tegi : sülüjü : bermis : Tabγač : qaγanqa : Еlin : törüsin : alï bermis : Türük : qara : qamïγ : budun : anča temis : Еllig : budun (ertim : Еlim : ïmtï qanï : kemke : Еlig : qazγanurman : tеr ermis : )

ісін күшін: берді: ілгері: күн тумысында: Бөкүлі: қағанға: тие: сүңгілей: берді: кері қарай: Темір: Қапығқа: тие: сүңгілей: берді: Табғач: қағанға: Елін: төресін: ала берді: Түрік: қара: қамтылған: бүтін (халық): сонша деген екен: Елді: бүтін (халық) ( едім: Елім: енді қайсы: Кімге: Елді: қаз тұрғызамын: деп еді: )
9

qaγanlïγ : budun : ertim : qaγanïm : qanï : ne qaγanqa : isig küčüg : berürmen : tir ermiš : anča tep : Tabγač qaγanqa : yaγï bolmïs : yaγï bolïp : etіnü : yаrаtunu : umаdïq : yana : ičіkmis : bunča : isig küčüg : bertükerü : saqïnmаtï : Türük : budun : ölürüjen : urïγsaratïyan : ter ermis : yuqadu : barïr : ermis : öze :

қағанды: бүтін (халық): едім: қағаным: қайсы: не қағанға: істі күшті: беремін: деп еді: сонша деп: Табғач қағанға: жау болды: жау болып: жеткені: жаратқанына: шыдадық: жаңа(дан): ішіне енді: бұнша: істі күшті: бергеннен бері: сақтанбады: Түрік: бүтін (халық): өлерменше: ұрығ асыратамын: деген еді: жоқ бола берді: үсті:
10

Türük : Teŋrisi : Türük : ÏduqJeri : subï : ančatemiserinč : : Türük : budun : yoq : bolmazun : tejin : budun : bolčun : tejin : аqanïm : Elterisqaγanïγ : ögüm : Elbilgeqatunïγ : Teŋіri : töpesinte : tutup : jügürü : kötürtü erinč : aqanïm qaγan : jeti jegirmi : erin : tašqïmïs (tašra : yoruyor : tejin : üküеsidіp : balïqdaqï : taγïqmïs : taγdaqï : )

Түрік: Тәңірісі: Түрік: Ұйық Жері: Суы: сонша деген екен: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық): болсын: дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем-Өгейім: Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерді екен: ағам қаған: жеті: жиырма: ерін: тасалады: ( тасалай: жортты: дейін: күллісі естіп: балық(қала)дағы: таулады: таудағы: )
11

inmis : tirilip : jetmis er : bolmïs : Teŋіri : küč : bertük : üčün : аqanïm qaγan : süsi : böri teg : ermiš : yaγïsï : qoň teg : ermiš : ilgerü : qurïγaru : sülep : tеrmiš : qubartmïš : qamïγï : jeti jüz er : bolmïs : jeti jüz er : bolïp : (elsiremis : qaγansïramïš : budunïγ : küŋdemis : quldamïš : budunïγ : Türük : törüsün : ïčγanmïš : )

інді: тіріліп: жетпіс ер: болған: Тәңірі: күш: берген: үшін: Ағам қаған: сүңгісі: бөрі тек: екен: жауы: қой тек: екен: ілгері: кері қарай: сүңгілеп: терген: құратқан: қамтылғаны: жеті жүз ер: болған: жеті жүз ер: болып: (елсіреген: қағансыраған: бүтін (халық)ты: күңденген: құлданған: бүтін (халық)ты: Түрік: төресін: ішін бүлдірген:: )
12

budunïγ : ečüm аpam : törüsünče : yarаtmïš : bušγurmïš : Töles : Tarduš : budunïγ : anta itmis : Jabγuγ : Šadïγ : anta bermiš : berіje : Tabγač : budun : yaγï : ermiš : jïrïya : Baz qaγan : Toquz : Oγuzbudun : yaγï : ermis : (Qïrγïz : Qurïqan : OtuzTatar : Qïtaň : Tatabï : qop : yaγï : ermis : аqanïm : qaγan : bunča : ...qïrïq : artuqï : )

Бүтін (халық)ты: атам үлкенім: төресінше: жаратқан: босаңсыған: Төлес: Тардұш: бүтін (халық)ты: сонда: етті: Йабғұны: Шадты: сонда берді: бергі: Табғач: бүтін (халық): жауы еді: арғы қарай: Баз қаған: Тоғұз: Оғыз бой-халық: жау: еді:(Қырғыз: Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: көп: жау: еді:әкем: қаған: бұнша:... қырық: артық:)
13

jeti : yolï : sülemiš : jegirmi : süŋüš : süŋüsmiš : Teŋіri : yarïlqaduq üčün : elligig : elsіretmiš : qaγanlïγïγ : qaγansïratmïš : yaγïγ : baz qïlmïs : tizelіgig : sükürmiš : bašlïγïγ : jüküntümiš : qaŋïm : (qaγan ... törüg : qаzγanïp : uča : barmïs : )аqaŋïm : (qaγanqa : bašlayu : Baz qaγanïγ : balbal : tikmis : ...)

жеті: жолы: сүңгіледі: жиырма: сүңгілес (соғыс): сүңгілесті: Тәңірі: жарылқадық үшін: Елдікті: елсіретті: қағандықты: қағансыратты: жауды: басып басымдылық қылды: тізелікті: шөктірді: бастықты: жүгіндірді: әкем: (қаған:...төре(лік)ті:қаз тұрғызып: ұша: барды: ) әкем: (қағанға: бастай: Баз қағанды: балбал: тікді:... )
14

qaγan : učduqda : özüm : sekiz yašda : qaldïm : ol törüde : üze : ečüm qaγan : olurtï : olurupan : Türük : budunïγ : ječe : itdim : ječe : igti : čïγaŋïγ : bayqïltï : azïγ üküš : qïltï : ečüm qaγan : olurtïqda : özüm : tegin : /eriklig ...Teŋiri : yarïlqadï : ermiš erinč :

қаған: ұшқанда: өзім: сегіз жаста: қалдым: ол төрелікте: үстінде: атам қаған: отырды: отырып: Түрік: бүтін (халық)ты: жекеше (жақсы): еттім: жекеше: жетілдірді: шығайды: бай: қылды: азды: өңшең көп: қылды: атам қаған: отырғанда: өзім: тегін: ерікті... Тәңірі: жарылқады: еткен екен:
15

törüt : yegirmi : yašïmqa : Tarduš : budun : öze : šad olurtum : ečüm qaγan : birle : ilgerü : Yašïl ügüz : Šantuŋ : yazïqa tegi : süledimiz : qurïγaru : Temir : qapïγqa : tegi : süledimiz : Kögmen : аša : Qï/rqïz : jeriŋe : tegi : /süledimiz : /qamïγï : beš otuz : süledimiz : üč jegirmi : süŋüšdimiz : Еlligig : elsiretdimiz : qaγanlïγïγ : qaγansïratdïmïz : tizеligig :

төрт: жиырма (14): жасымға: Тардұш: бүтін (халық): үстіне: шад отырдым: атам қаған: бірлесе: ілгері: Йасыл өзен: Шантұң: жазыққа: тие: сүңгіледіміз: кері қарай: Темір: Қапығқа: тие: сүңгіледіміз: Көгмен: аса: Қырқыз: жеріне: тие: /сүңгіледіміз/ қамтылғаны: бес отыз (25): сүңгіледіміз: үш жиырма: сүңгілестіміз: Елдікті: елсіреттіміз: қағандықты: қағансыраттымыз: тізелікті:
16

sökürtimiz : bašlïγïγ : jöküntürtimiz : Türügeš : qaγan : Türüküm : budunïm : erti : bilmedikin : üčün : bizіŋe : yaŋïltïqïn : yazïntïqïn : üčün : qaγanï : ölti : buyruqï : begleri : jeme : ölti : On oq : budun : emgek : körtü : Ečü (müz : apamïz : tutmïs : Jer subidsiz : bolmazun : tejin : az budunïγ : ïtï : jar ...)bars beg :

шөктірдіміз: бастықты: жүгіндірдіміз: Түргеш: қаған: Түрікміз: /бүтін (халық)мыз: еді: білмедіктен: үшін: бізге: жаңылғаны: жазықтанғаны: үшін: қағаны: өлді:бұйрығы: бектері: және: өлді: Он-оқ: бүтін (халық): бейнет?: көрді: әке (міз:атамыз:тұтқан: Жер Су: иесіз: болмасын: дейін: аз: бүтін (халық)ты: етті:...) ... барыс бек:
17

erti : qaγan atïγ : bunta : biz bertimiz : siŋilim : qunčuyum : bertimiz : üze yazïntï : qaγanï : ölti : budunï : küŋ qul : boltï : Kögmen : Jer sub : idsiz : qalmazun tejin : az Qïrqïz : budunïγ : anča : jaratïp : keltimiz : ...ilgerü : Qadïrqan : Jïšïγ : aša : budunïγ : anča : qonturtïmïz : anča : itdimiz : qurïγaru :

еді: қаған атын: бұнда: біз бердік біз: сіңілім: ханшайым: бердік біз: үсті жазында: қағаны: өлді: бүтін (халық)ы: күң құл: болды: Көгмен: Жер су: иесіз: қалмасын: дейін: аз Қырғыз: бүтін (халық)ты: сонша: жаратып: келдіміз: ... ілгері: Қадырқан: Йышты: аса: бүтін (халық)ты: сонша: құндақтадымыз: сонша: еттік біз: кері қарай:
18

KeŋüTarbanqa : tegi : Türük : budunïγ : anča qonturtïmïz : anča іtedimiz : ol ödke : qul : qullïγ : bolmïs küŋ : küŋlig : bolmïš : erti : inisi : ečisin : bilmez : erti : oγulï : аqaŋïn : bilmez : erti : anča : qazγanmïš : anča : etmis : Еlіmiz : /törümіz : erti : Türük : Oγïz : begleri : / budun : esidiŋ : üze Teŋіri : basmasar : asra Jer : tilinmeser :

Кеңү Тарбанға: тие: Түрік: бүтін (халық)ы: сонша: құндақтадымыз: сонша еттік біз: ол шақта (өтерге): құл: құлдық: болған: күң: күңдік: болған: еді: інісі: атасын: білмес: еді: ұлы: әкесін: білмес: еді: сонша: қаз тұрғызған: сонша: еткен: Еліміз: ( төре(лігі)міз: еді: Түрік: Оғыз: бектері:)бүтін (халық): естіңдер: Үсті Тәңірі: баспаса: Асты Жер: тілінбесе:
19

Türük : budun : Еliniŋ : törügün : kim : artatï : udаčï erti : Türük : budun : ertіz : ökün : körügüŋin : üčün : igidmiš : qaγaŋïn : ermiš : barmïš : edgü Еliŋе : kentü yaŋïltïγ : yablaq : kegürteg : yarаqlïγ : qantan : kelіp : yayaеltedi : süŋgülüg : qandan : kelіp : süre еltedi : /Ïd/uq Ö/tüken : / Jïš budun : bardïq : ilgerü : (barïγma ) bardïγ : qurïγaru :

Түрік: бүтін (халық): Елін: төрелігін: кім: артқызады: күшейтеді: Түрік: бүтін (халық): едіміз: өкін: көрінгенін(бағынған): үшін: игілік екен: қағанын: еді: барды: игі Еліңе: өзі жаңылды: жабайы (жаман): кекірттенді: жарақты: қайдан: келіп: жаяу ертеді: сүңгілі: қайдан: келіп: сүргілей ертеді: Ұйық Өтүкен: Йыш бүтін (халық): бардық: ілгері: барғанынша: бардық: кері қарай:
20

barïγma : bardïγ : bardïq : jerde : edgüg : ol erinč : qanïŋ : ügüzče : jügürti : söŋüküg : taγča : yatdï : beglik : urï oγulïŋ : qul qïltïγ : silik qïz oγulïŋ : küŋ qïltïγ : ol bilmedük üčün : yablaqïŋïn : üčün : ečüm qaγan : uča bardï : bašlayu : Qïrqïz qaγanïγ : (balbal : tikdim : )Türük : budunïγ : atï küsü : yoq bolmazun : tijin : aqaŋïm qaγanïγ :

барғанынша: бардық: барған: жерде: игіні: ол еді екен: қанын:өзенше: жүгірді (ақты): сүйегін: тауша: жатты: бектік: ұрық ұлың: құл болды: сұлу қыз ұлың: күң болды: ол білмедік үшін: жабайылығын (жамандығын): үшін: атам қаған: ұша барды: бастай: Қырғыз қағанды: (балбал:тікдім:) Түрік: бүтін (халық)ты: аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: әкем: қағанды:
21

ögüm qatunïγ : kötürіgme : Teŋіri : Еl bеrigme : Teŋіri : Türük : budun : atï küsü : yoq bolmazun : tijin : özümüz : ol Teŋіri : qaγan : olurtadï erinč : neŋ yïlïsïγ : budunta : üze : olurmadïm : ičre ačsïz : tïšra : tonsuz : yabïz yablaq : budunta : (üze : olurtum : inim Kül) tegin eki šad : birle : sözlešdimiz : аqaŋïmïz :

шешем-өгейім қатұнды: көтеруші: Тәңірі: Ел беруші: Тәңірі: Түрік: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: өзіміз: ол Тәңірі: қаған: отыртған еді: нең ылдилы: бүтін (халық)қа: үстіне: отырмадым: ішінде: ашсыз: тысында: тонсыз.жабы жабайы: бүтін (халық)та: ( үсті: отырдым: інім Күл ) тегін екі шад: бірлесе:сөздестіміз: әкеміз:
22

ečümüz : qazγanmïš : budun : atï küsü : yoq bolmazun : tijin : Türük : budun : üčün : tün udïmadïm : küntüz : olurmadïm : іnim : Kül/tegin/ birle : ölü jitü : qazγandïm : anča qazγanïp : bіrіki : budunïγ : ot sub qïlmadïm : /men... / Jersayu : barmïš : budun : ölü jitü : /yadaγan : yalïŋïn : yana/

атамыз: қаз тұрғызған: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: Түрік: бүтін (халық): үшін: түн ұйықтамадым: күндіз: отырмадым: інім: Күл/тегін/ бірлесе: өлі жіті: қаз тұрғыздым: сонша қаз тұрғызып: біріккен: бүтін (халық)ты: от су қылмадым: /мен... / Жер сайұ: барды: бүтін (халық)ты: өлі жіті: /жадаған: жалаңы: жаңа/
23

kelti : budunïγ : igіdejin tijin : jїrїγaru : Oγuz : budun : tapa : ilgerü : Qïtan : Tatabï : budun tapa : bergerü : Tabγač : tapa : eki jegirmi : süledim : /süŋüš/ süŋüšdüm : аnta kisre : Teŋіri : yarïlqaduq : üčün : qutum : ülügüm : bar üčün : ölüteči : budunïγ : tirigerü : igitim : yalaŋ budunïγ : tonlïγ : qïltïmčïγaň : budunïγ : bay qïltïm :

келді: бүтін (халық)ты: игі етейін дейін: арғы қарай: Оғыз: бүтін (халық): таман: ілгері: Қытаң: Татабы: бүтін (халық) таман: бергі қарай: Табғач: таман: екі жиырма (12): сүңгіледім: / сүңгілес/ сүңгілестім (соғыс жасадым): сонда кері кейін: Тәңірі: жарылқадық: үшін: құтым: үлесім:бар үшін: өлермен: бүтін (халық)ты: тірілте: жеткіздім: жалаң бүтін (халық)ты: тонды: қылдым: шығай: бүтін (халық)ды: бай қылдым:
24

az budunïγ : üküš qïltïm : ïγar : Еlligde : ïγar qaγanlïγda : jeg qïltïm : törüt buluŋdaqï : budunïγ : qop baz qïltïm : jaγsïz : qïltïm : qop : maŋa : ükü еrtі : yeti jegirmi : yašïma : Taŋut171 : tapa : süledim : Taŋut : budunïγ : bozdïm : oγulïn : yotïzïn : yïlqïsïn : barïmïn : anta altïm : sekiz jegirmi : yašïma : Altï Čub ...

аз бүтін (халық)ты: өңшең көп қылдым: ығыр: Елдікте: ығыр: қағандықта: жетік қылдым: төрт бұрыштағы: бүтін (халық)ды: көп басым қылдым: жаусыз: қылдым: көп: маған: күллі қарайтын еді: жеті жиырма (17): жасыма: Таңғыт: таман: сүңгіледім: Таңғыт: бүтін (халық)ты: бұздым: Ұлын: жұбайын: жылқысын: барлығын: сонда алдым: сегіз жиырма (18): жасыма: Алты Чұб...
25

tapa : süledim : budunïγ : anta bozdïm : Tabγač On Tutuq : bes tümen : sü kelti : Ïduq : bašda : süŋüšdimiz : ol süg : anta yoq qïšdïmïz : yegirmi : yašïma : Basmïl ïduq at : oγušum : budun : erti : arqïš ïdmaz : tejin : süledim : q ...ičgertim : qalïŋ ebrü kelürtim : eki otuz : yašïma : Tabγač :

таман: сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: Табғач Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: Ыдұқ: баста: сүңгілестіміз: Ол сүңгіні: сонда жоқ қылдым: жиырма: жасымда: Басмыл Ыдұқ ат: уыс-руым: бүтін (халық): еді: Керуен етпеді: дейін: сүңгіледім: Қ...ішке ендірдім: қалың үйге келтірдім: екі отыз (22): жасыма:Табғач:
26

tapa : süledim : Čača Seŋün : sekiz : tümen : sü birle : süŋüšdim : süsin : anta : ölürtim : altï otuz : yašïma : Ček budun : Qïrqïz : birle : yaγï boltï : Kem keče : süledim : Ček tapa : süledim : Őrpünte : süŋüšdimiz : süsin : sančdïm : Az ...m...yeti : otuz : yašïma : Qïrqïz : tapa : süledim : süŋük batamï :

таман: сүңгіледім: Чача Сеңгүн: сегіз түмен: сүңгі бірлесе: сүңгілестім: сүңгісін: сонда: өлтірдім: алты отыз: жасыма: Чек бүтін (халық): Қырғыз: бірлесе: жау болды: Кем (өзен) кеше: сүңгіледім: Чек таман: сүңгіледім: Өрпенте: сүңгілесдіміз: сүңгісін: шанышдым: Аз...м... жеті: отыз (27): жасыма: Қырғыз: таман: сүңгіледім: сүңгі батар:
27

qarïγ : süküpen : Kögmen : Jïšïγ : toγa : yorïp : Qïrγïz : budunïγ : uda : basdïm : qaγanïn : birle : Suŋa jïšda : süŋüšdüm : qaγanïn : öltürtim : Elin : anta altïm : ol jïlqa : Türügeš : tapa : Altun Jïšïγ : aša : Ertis : ügüzüg : keče : yoru/dum : Türügeš : budunïγ : / uda : basdïm : Türügeš : qaγan : süsi : otča borča : kelti :

қарды: сөгіп: Көгмен: Йышды: доғалай: жорып: Қырғыз: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): бастым: қағанын: бірлесе: Сұңға Йышда: сүңгілесдім: қағанын: өлтірдім.Елін: сонда алдым: ол жылғы: Түргеш: таман: Алтын Йышды: аса: Ертіс: өзенді: кеше: жорттым: Түргеш: бүтін (халық)ты: ұтқылай (қуып): басдым: Түргеш: қаған: сүңгісі: отша боранша: келді:
28

Bolčuda : süŋüšdümiz : qaγanïn : yabγusïn : šadïn : anta ölürtim : elin : anta altïm : otuz yašïma : Besbalïq : tapa : süledim : аltï yolï süŋüšdüm : ... süsin : qop : ölürtim : anta : ičreki ne : kišitin : ... k : yoq boltačï : erti : ...kiši... : uqγalï : kelti : basdïm : Besbalïq : anï üčün : ozdï : otuz artuqï :

Болчұда: сүңгілесдіміз: қағанның:йабғұсын: шадын: сонда өлтірдім: елін: сонда алдым: отыз жасыма: Бесбалық: таман: сүңгіледім: алты жолы сүңгілесдім:...сүңгісін: көп: өлтірдім: сонда: ішкі не: кісіден:... жоқ боладысы: еді:.кісі...ұққалы келді: басдым: Бесбалық: сол үшін: озды (ұтты): отыз артық:
29

bir yašïma : Qarluq : budun : buŋsïz erür : barur : erikli : yaγï boltï : Tamaγ ïduq : bašda : süŋüšdüm : Qarluq : budunïγ : ölürtim : anta altïm : ...dïm : Basmïl : ...edü...Qarluq : budun : tеrilip : kelti : ...sančdïm : ölürtim : Toγuz Оγuz : meniŋ : budunïm : erti : Тeŋiri : Jer : bulγaqïn : üčün : ödiŋ.....

бір (31)жасыма: Қарлұқ: бүтін (халық): мұңсыз еріп: барып: ерікті: жау болды: Тамағ Ыдұқ: басында: сүңгілесдім: Қарлұқ: бүтін (халық)ды: өлтірдім: сонда алдым: ...дым: Басмыл: ...игі...Қарлұқ: бүтін (халық): теріліп: келді:...шанышдым: өлтірдім: Тоғыз Оғыз: менің: бүтін (халық)ым: еді: Тәңірі: Жер: бұрқағы: үшін: өті...?
30

кöni : tegdük : üčün : yaγï boltï : bir jïlqa : törüt : yolï : süŋüšdüm : eŋ ilki : Toγu Balïqda : süŋüšdüm : Toγula : ügüzüg : jüzti : kečip : sü kelti : ekinti : Antarγuda : süŋüšdüm : süsi : sančdïm : ...üčünči : ... süŋüšdüm : Türük : budun : Аdaq Qamïšdï : yablaq :

нақты: тигендері: үшін: жау болды: бір жылға: төрт: жолы: сүңгілесдім: ең ілкі: Тоғұ Балықда: сүңгілесдім: Тоғұла: өзенді: жүзді: кешіп: сүңгі келді: екінті: Антарғұда: сүңгілесдім: сүңгісін: шанышдым: үшінші: ... сүңгілесдім: Түрік: бүтін (халық): aдақ Қамышда: жабыраңқы (жаман):
31

boltačï erti üze : yaŋï : keligme : süsin : aγïtïm : üküš ölti : anta terilip : anta : Toŋïra : Jïlpaγït : bir : oγušuγ : Toŋa : tegin : yoγun...egere : toqïdïm : törütünč : Ezgenti : Qadïzda : süŋüšdüm : süsin anta : sančdïm : yabrïtdïm : ...barïmï...ma...Maγï Qurγan : qïšladuqda : yut : boltï : yazïŋa :

боларман еді үсті: жаныса: келуші: сүңгісін: ағыттым: көп өлді: сонда теріліп: сонда: Тоңыра: Йылпағұт: бір: уыс-руды: Тоңа: тегін: жоқтауын... иіре: тоқытдым: төртінші: Езгенті: Қадызда: сүңгілестім: сүңгісін сонда: шанышдым: жайпыраттым....барлығын...ма... Мағы Қорған: қыстауында: жұт: болды: жазында:
32

Oγuz tapa : süledim : ilki sü : tašqïmïš : erti : ekin sü : ebde : erti : Üč Oγuz : süsi : basa : kelti : yadaγ : yabïz : boltï : tep : alγalï : kelti : sïŋar süsi : ebig barïqïγ : yolγalï : bardï : sïŋar süsi : süŋüšgeli : kelti : biz : az ertimiz : yabïz : ertimiz : Oγuz ... : yaγ...küč bertük : üčün : anta sančïdïm :

Оғыз таман: сүңгіледім: ілкі сүңгі: тасып келген: еді. екінші сүңгі: үйінде: еді: Үш Оғыз: сүңгісі: баса: келді: жадау жаяу: жабыраңқы: болды: деп: алғалы: келді: сыңар: сүңгісі: үйін: барықын (барлығын): жұлғалы: барды: сыңар сүңгісі: сүңгілесгелі: келді: біз: аз едік: жабыраңқы (әлсіз): едік: Оғыз...жау... күш берген: үшін: сонда шанышдым:
33

yaňdïm : Teŋiri : yarïlqaduq üčün : men qazγanduq : üčün : Türük : budun : ...mïš erinč : men inilegü : bunča : bašlayu : qazγanmadïn : Türük : budun : ölteči : erti : yoq : boltačï : erti : ...begler : saqïnïŋ : anča biliŋ : Oγuz budun : ...d : ïdmayun : tejin : süledim :

жеңдім: Тәңірі: жарылқадық: үшін. мен: қаз тұрғызған (иелік еткен): үшін:Түрік: бүтін (халық): ...ген екен: мен інілікпен: бұнша: бастап: қаз тұрғызбасам: Түрік: бүтін (халық): өлермен: еді: жоқ: боларман: еді: ...бектер: сақтанын: сонша білін: Оғыз бүтін (халық):... итермейін: дейін: сүңгіледім:
34

ebin : barïqïn : buzdïm : Oγuz budun : Toγuz Tatar : birle : tirilip : kelti : Aγuda : eki uluγ : süŋüšdüm : süsin : buzdïm : Elin : anta altïm : anča qazγanïp : ... : /Teŋiri/yarïlqaduq : üčün : /men/otuz artuqï : üč yašïma : ...yoq erti : ödseg : ütüleg : küč :

үйін: барықын: бұздым: Оғыз бүтін (халық): Тоғыз Татар: бірлесе: теріліп: келді: Ағұда: екі ұлық: сүңгілестім: сүңгісін: бұздым: Елін: сонда алдым: Сонша қаз тұрғызып (иемденіп): ... Тәңірі жарылқадық: үшін: мен отыз артық: үш жасыма: ... жоқ еді: өтерлік: ...күш:
35

igidemiš : /qaγan : /yaŋïltï üze : Teŋiri : ïduq : Jer sub /asra/qaγan : qutï : tapïqlamadï erinč : Toquz : Oγuz : budun : jerin : subïn : ïdïp : Tabγačγaru : bardï : Tabγač : budun : bu jerde : kelti : igidejin : tejin : ... budunïγ :

жинаған: қаған: жаңылды: үсті: Тәңірі: Ыдұқ: Жер су: асты: қаған: құты: табаламады екен: Тоғыз: Оғыз: бүтін (халық): жерін: суын: итеріп: Табғачқа қарай: барды: Табғач: бүтін (халық): бұ жерде: келді: жинайын: дейін:... ...бүтін (халық)ды:
36

yazïqlatï : ...berije : Tabγačda : atï küsi : yoq boltï : bu jerde : maŋa : qur ? boltï : men özüm : qaγan : olurtïqïm : üčün : Türük : budunïγ : ....qïlmadïm : ... : jerde : qazγantïm : Ï /dï bašda/ : tirilip : je...

жазықданды... бергі: Табғачда: аты көсегесі: жоқ болды: Бұ жерде: маған: қарасты болды: мен өзім: қаған: отырғандығым: үшін: Түрік: бүтін (халық)ды:... қылмадым:... жерде қаз тұрғызып: Ыды басында: теріліп: ж...
37

.. /süŋ/üšdüm : süsin : sančïdïm : ičikgime : ičikdi : budun : boltï : ölügme : ölti : Seleŋe : qodï yorïpan : Qarаγan : qïšlata : biz : barïqïn : anta buzdïm : .....jïšqa : аγdï : Uyγar Elteber : yüzče erin : ilger....te...

...сүңгілестім: сүңгісін: шанышдым: ішіне енушісі: ішке енді: бүтін (халық): болды: өлуші: өлді: Селеңге: құйып жорытып: Қараған: қыстай: біз: барығын: сонда: бұздым: ...йышқа қарай: ақты: Ұйғыр Елбетер: жүздей ерін: ілгері...
38

....Türük : budun : ač erti : ol jïlqïγ : alïp egitim : otuz artuqï : törüt : yašïma : Oγuz : tezip : Tabγačqa : kirti : ökünüp : süledim : suqïn : ...oγulïn : yotuzïn : anta altïm : eki Elteberig : budun : ...

... Түрік: бүтін (халық): аш еді: Ол жылқыны: алып игіттім: отыз артық: төрт: жасыма: Оғыз: тежеп: Табғачқа қарай: кірді: өкініп: сүңгіледім: сұғын:...ұлын: жатынын: сонда алдым: екі Елтеберді: бүтін (халық): ...
39

..../Tatab/ï : budun : Tabγač qaγanqa : körti : yalbačï edgü : sabï : ötügi : kelmez tejin : yayan süledim : budunïγ : anta buzdïm : jïlq...süsi : terilip : kelti : Qadïrqan Jïšda : qu....

...татабы: бүтін (халық): Табғач қағанға: көрді: Жалбауы игі: сап-сөзі: өткір: келмес: дейін: жаяу сүңгіледім: бүтін (халық)ды: сонда бұздым: жыл...сүңгісі: теріліп: келді: Қадырқан: Йышда: құ...
40

.....γaqïŋa : subïŋaru : qontï : berije : Qarluq : budun tapa : süle : tep : Tudun : Yamtarïγ : ïtïm bardï : .....Elteber : yoq bolmiš : inisi : bir : qurïγa...

... ғанына: суға қарай: қонды: бергі: Қарлұқ: бүтін (халық) таман: сүңгіле: деп: Тұдұн: Йамтарды: итере барды: ... Елтебер: жоқ болды: Інісі: бір: кері ...
41

.....arqïšï : kelmedi : anï anča tuyun : tep : süledim : qurïγaru : eki üč kišiligin : tezip bardï : qara budun : qaγanïγ : kelti tep : ög.....qa : at bertim : kečig atlïγ : ...

... керуен: келмеді: оны: сонша тұтамын?: деп: сүңгіледім: кері қарай: екі үш кісілігін: тежеп барды: қара бүтін (халық): қағанды: келді деп: ... ат бердім: кіші атты:...
Білге қаған бітік тасы бірінші қапталы (1-17)
1

...öŋüg : yoγuru : sü yorïp : tünli : künli : jeti : ödüške : subsïz : kečtim : Čuruqqa : tegip : yoluγ...

...өңді: жоғары: сүңгі жортып: түнлі: күнлі: жеті: мерзім: сусыз: кештім: Чұрыққа: тиіп: жол... ...
2

...γač : atlïγ : süsi : bir tümen : artuqï : jeti biŋ : süg : ilki : kün : ölürtim : yadaγ : süsin : ekinti kün : qop...

...Табғач: атты: сүңгісі: бір түмен: артық: жеті мың: сүңгіні: ілкі: күн: өлтірдім: жаяу: сүңгісін: екінші күн: көп... ...
3

...ulï : süledim : otuz artuqï : sekiz : yašïma : qïšïn : Qïtaŋ tapa : süledi : ...

...: сүңгіледім: отыз артық: сегіз (38): жасыма: қысын: Қытаң таман: сүңгіледі...
4

men...ölürtim : oγulïn : yotuzïn : jïlqïsïn : barïmïn : ...

мен...өлтірдім: ұлын: жатынын: жылқысын: барылығын: ...
5

budun...

бүтін (халық)...
6

yor...

жор...
7

süŋü... üčün :

сүңгі... үшін:
8

bertim : alïp erin : balbal : qïlu : bertim : elig : yašïma : Tatabï : budun : Qïtaŋda : аdïrïl...

бердім: алып: ерді: балбал: қылып: бердім: елу: жасыма: Татабы: бүтін (халық): Қытаңда: айырыл...
9

Uquγ Seŋün : bašda : törüt : tümen : sü kelti : Tüŋker : taγda : tegip : toqïdtïm : üč tümen : süg : .......

Ұқұғ Сеңгүн: басда: төрт: түмен: сүңгі келді: Түңкер: тауда: тиіп: тоқытдым: үш түмен: сүңгі...
10

ölürti : uluγ : oγulïm : aγïrïp : yoq bolča : Uquγ Seŋünig : balbal : tike : bertim : men : toquz : jegirmi : yašïma : olurtïm : toquz jegirmi : jïl : qaγan : olurtïm : El tutdïm : otuz artuqï : bir : yašïma : ......

өлтірді: ұлық: ұлым: ауырлап: жоқ болса: Ұқұғ Сеңгүнді: балбал: тіге: бердім: мен: тоғыз: жиырма (19): жасыма: отырдым: тоғыз жиырма (19): жыл: қаған: отырдым: ел тұтдым: отыз артық: бір (31): жасыма: ...
11

Türüküme : budunuma : jegin : anča qazγanu : bertim : bunča : qazγanup : aqaŋïm qaγan : it jïl : onunč ay : altï otuzqa : uča : bardï : laγzïn : jïl : birinči ay : jeti : otuzqa : yoγ : ertürtim : Buquγ Tutuq : ...

Түрікіме: бүтін (халық)ыма: жинай: сонша қаз тұрғызып: бердім: бұнша: қаз тұрғызып (иеленіп): әкем қаған: ит жыл: оныншы ай: алты отызқа: ұша барды: лағзын (доңыз): жыл: бірінші ай: жеті: отызға: жоқтауын: өткіздім: Бұқұғ Тұтұқ: ...
12

аqaŋï : Li sün : Tay Seŋün : bašda : bes yüz erin : kelti : uquqluq : ö...altun : kümüs : kergeksiz : kelürti : yoγ : yïparïγ : kelürip : tike : berti : čïntan : ïγač : kelürip :

öz yarïš...

әкесі: Лі Сүн: Тай Сеңгүн: бастап: бес жүз ері: келді: әсемдік?. ... алтын: күміс: керексіз /сансыз/: келтірді: жоқтау: жапырылып: келтіріп: тіге: берді: чынтан (ырғай, жұпар терек): ағаш: келтіріп: өз жарас...
13

bunča : budun : sačïn : qulaqqïn : yaŋa/qïn/ : …/bï/čdï : edgü özlük atïn : qara : kišin : kök : tejeŋin : sansïz : qop : qutï...

бұнша: бүтін (халық): шашын: құлағын: жаңауын (жағын): пісті (пышақтады): игі өзлек атын: қара: кісін: көк: тиынын?: сансыз: көп: құт...
14

Teŋіriteg : Тeŋiri : yaratmïš : Türük : Bilge : qaγan : sabїm : aqanїm : Türük : Bilge : /qaγan : / olurtuqïnta : Türük : їmtї : begler : kisre : Tarduš : begler :

Kül čur : bašlayu : Šad apït : begler : öŋre : Töles : begler : Apa Tarqan : ...

Тәңірiтек: Тәңірi: жаратқан: Түрiк: Бiлге: қаған: сап-сөзім: әкем: Түрік: Білге: /қаған:/ отырғанында: Түрік: ендігі: бектер. кейінгі: Тардұш: бектер: Күл Чұр: бастаған: Шад апыт: бектер: өңірге: Төлес: бектер: Апа Тархан....
15

bašlayu : ulayu : Šad apït : begler : Buyruq...Taman Tarqan : Tunjuquq : Boyla Baγa Tarqan : ulayu : Buyruq ...Ič Buyruq : Sebeg Kül Erkin : bašlayu : ulayu : Buyruq : bunča : ïmtï : begler : aqaŋïm : ertüŋü : ...

бастай: ұласу: Шад апыт: бектер: Бұйрық... Там/ғ/ан Тархан: Тұнйұқұқ: Бойла Баға Тархан: ұласу: Бұйрық: ... Іш Бұйрық: Себек Күл Еркін: бастай: ұласу: Бұйрық: бұнша: ендігі: бектер: әкем: ерекше: ...
16

ertüŋü : eti ïmаγ : ...Türük : beglerin : budunïn : ertüŋü : eti ïmаγ itdi : ügde : aqaŋï qaγan : ...ča : aγïr : tašïn : yoγïnïγ : Türük : begler : budun : iti : ...erti : özime : bunča : ...

ерекше: ете мақтау... Түрік: бектердің: бүтін (халық)ын: ерекше: ете мақтау етті: ... әкем қаған: ...ша ауыр: тасын: жоқтауын: Түрік: бектер: бүтін (халық): ете: ...еді: өзіме: бұнша: ...
17

...qaγan : ...Yoluγtegin : bitidim : bunča : barïqïγ : bedizig : uzuγ : ...qaγan : atïsï : Yoluγtegin : men : ay artuqï : törüt kün : olurïp : bitidim : bedizti :

...қаған: ...Йолықтегін: бітідім: бұнша: барықты: бәдізін: ұзұғ:... қаған: аталығы: Йолықтегін: мен: ай артық: төрт күн: отырып: бітікледім: бәдіздедім:
Білге қаған бітік тасы екінші қапталы (1-15 жол)
1

Teŋіriteg : Тeŋiride : bolmuš : Türük : Bilge qaγan : bödüke : olurtum : sabїmїn : tüküti : esid : ulayu : inijügünüm : oγlanїm : biriki : oγušum : / budunum : birije : šad apїt begler : jїrїya : tarqat : bujruq : begler : Otuz ... Toquz Oγuz : begleri budunї : bu sabїmїn : edgüti : esid : qatїγdї : tїŋla : ilgerü : kün : /

Тәңірiтек: Тәңірiде: болған: Түрiк: Бiлге қаған: бұ шақта /өтерге/: отырдым: сап сөзiмдi: түгел: есiт !: ұласу: iнiшектерім: ұлым: бiрiк(кен): оқ-уысым (руым): бүтін / халқым/: бергi (оң қол): шад апы+т бектер: арғы (сол қол) тарха+т: бұйрық: бектер: Отыз ... Тоғыз Оғыз: бектерi бүтін (халық): бұ сап сөзімді: игi (ақылды): есiт !: қатты (көңілді): тыңда !: ілгерi (алдыға): күн:
2

toγusїqїŋa : birgerü : kün : ortusїŋaru : qurїγaru : kün : batїsїqїna : jїrїγaru : tün : ortusїŋaru : аnta : ičreki : budun : qop : maŋa : ükü erür erti : anča : budun qop : etdim : ulamtї : aňїγ yoq : Türük : budun : Őtüken : yїš : olursar : elte : buŋ yoq : іlgerü : Šantuŋ : yazїqa tegi : süledim : Taluyqa : kičig : tegmedim : birgerü : Toquz : /

(тоғысу) тумысына: бергi (оң жақ ): күн: ортасына (қарай) керi қарай: күн: батысына: арғы(сол қол ) қарай: түн: ортасына (қарай): cонда: (осы) iшіндегі: бүтін халық: көбі(қобы): маған: тобымен өңшең ерген: сонша: бүтін- халық: (қобы) көп: еттiм: ұласқанда: анық жоқ: Түрiк: бүтін( халық): Өтүкен: Йышында: отырса: Елде: мұң жоқ: ілгерi: Шаңтұң: жазығына тие: сүңгiледiм: Теңiзге: кiшiк: тимедiм: бергi (оң жаққа) қарай: Тоғыз:
3

Ersenke : tegi : süledim : Tüpütke : kičig : tegmedim : qurїγaru : Jenčü ügüz : keče : Temir Qapїγqa : tegi : süledim : jїrїγaru : Jer Bayїrqu : jeriŋe : tegi : süledim :

bunča : jerke : tegi : yorutdїm : Őtüken : yїšda : jeg : їdї yoq : ermi : El tutsar : jer : Őtüken : yїš ermiš : bu jerde : olurupan : Tabγač : budun : birle :

tüzeltim : аltun : kümüš : is /igti :

Ерсенге: тие: сүңгiледiм: Түпiтке: кiшiк: тимедiм: керi қарай: йенчү (Iнжу) өзен(дi): кеше: Темiр Қапығқа: тие: сүңгiледiм: арғы қарай: Жер Байырқұ: жерiне: тие: сүңгiледiм: бұнша: жерге: тие: жорыттым: Өтүкен: Йышында: жеке: иесi жоқ: екен: Ел тұтар: жер: Өтүкен: Йыш: екен: бұ жерде: отырып: Табғач:бүтін (халық)мен: бiрге: түзеттiм: алтын: күмiс: аштыны:
4

qutuy : buŋsuz : anča berür : Tabγač : budun : sabї süčig : aγїsї : jїmšaq : ermiš : süčig : sabїn : jїmšaq : aγїn : arїp : їraq : budunїγ : anča yaγutї er : ermiš :

yaγuru : qontuqda : isire : aňїγ bilgin anta üjür : ermis : еdgü : bilge : kišig : edgü : alїp : кišig : jorutmaz : ermis : bir кiši : yaŋїlsar : oγušї : budunї : besükiŋe : tegi : uqїdmаz :

мата мұңсыз (шексiз): сонша берер: Табғач: бүтін (халық)(+тың): сөз сабы: сүйкімді: жібегі: жұмсақ: екен: сүйкімді: сөз сабын: жұмсақ: жібегін: ырықтап (ерiтiп): ырық(ты): бой халықты: сонша (көздiң) жауын алар: екен: көздiң жауын алып: қоңдықтап: кейiн: аңсыз бiлiктi: сонша үйірер: едi: игi: бiлiктi: кiсiні: игi: алып кiсiнi: жорытпас: екен: бiр кiсi жаңылса: оқ-уысты руы: бүтін (халық): бесігіне: тие: ұқтырмас:
5

ermis : süčig : sabїŋa : jїmšaq : aγїsїŋa : аrturїp : üküš : Türük : budun : ölteg : Türük : budun : ölsekiŋ : berje : Čuγay : Yїš : Тügeltin : yazї : qonuyїn tеser : Türük : budun : ölsekiginte : аňїγ kiši : anča : bošγurur : ermis : їraq erser : yablaq : aγї berür : yaγїl : erser : edgü : aγї berür : tep anča : bošγurur : ermis : bilig :

екен: сүйкiмдi: сөзi: жұмсақ: жібегіне: арқаланып: күллi: Түрiк: бүтін (халық): өлдiк: Түрiк: бүтін (халық): өлерсің: бергі (жаққа): Чұғай: Йыш: Түгелтен: жазық: қонайын: десе: Түрiк: бүтін (халық): өлермен болғсонда: аңсыз: кiсi: сонша: босаңсытар: екен: жырақ болса: жабайы: жібек: берер: жақын: болса: игi: жібек: берер: деп: сонша: босаңсытар: екен: білік:
6

bilmez : kiši : ol sabïγ : alïp : yaγïru : barïp : üküš kiši : ölteg : оl jergerü : barsar : Türük : budun : öltečisеn : Ötüken : jer : olurup : аrqïš : tirkiš : ïsar : neŋ buŋïγ yoq : Ötüken : Yïš : olursar : beŋgü : el tuta : olurtačïsïn : Türük : budun : toq аrïqqasïn : аčsïq : tosïq ümüzsen : bіr : tоdsar : аčsïq : ümüzsen : antaγïŋïn : üčün : іgіdmiš : qaγanŋïn :

білмес: кісі: ол сап сөзді: алып: жақындап: барып: күллі кісі: өлдік: ол жерге қарай: барса: Түрік: бүтін (халық): өлерсің: Өтүкен: жер(інде): отырып: арқыш (керуен): тіркес: ірісең: не мұңын жоқ: Өтүкен: Йыш: отырса: мәңгі: Ел: тұта: отырушы едің: Түрік: бүтін (халық): тоқ таза болыпсың: аштық: тоқтық(ты): ойланбассың: бір: тойса: аштық(ты): ойланбассың: соншалықтығын: үшін: игі еткен: қағанның:
7

sabïn : almatïn : Jer sayu : bardïq : qop anta : alqïntïγ : arïltïγ : anta qalmïšï : Jer : sayu qop : turu : ölü : yorïyor erteg : Teŋіri : yarïlqadïqïn : üčün : özüm : qutum : bar üčün : qaγan : olurtum : qaγan : olurup : yoq : čïγaŋ : budunïg : qop : qubartïdïm : čïγaŋ : budunïγ : bay qïltïm : ne budunïγ : üküš : qïltïm : azu bu

сөз сабын: алмадың: жер-сайға: бардық: көп сонда: алқындық: арыдық: сонда: қалғаны: жер-сайға көп: тұра: өлі: жорыта етті: Тәнірі: жарылқадығын: үшін: өзім: құтым: бар үшін: қаған: отырдым: қаған: отырып: жоқ: шығай: бүтін (халық)ты: көп: құбылттым: шығай: бүтін (халық)ты: бай қылдым: неше бүтін (халық)ты: ұлғайта қылдым: айту бұ
8

sabïmdï : іgіd barγu : Тürük : begler : budun : bunï : esidiŋ : Тürük budunïγ terip : el tutsaqïŋïn : bunta : urtum : yaŋïlïp : ölsekiŋin : yeme : bunta : urtum : neŋ neŋ : sabïm : erser : beŋgü : tašqa : urtum : aŋar körü : biliŋ : Тürük amtï : budun : begler : bödüke : körügme : begler gü : yaŋïltïčïsïn : men : b/eŋgü : tašqa : urtum : /

сап сөзімді: игі бар ғой: Түрік: бектер: бүтін (халық): бұны: естіңдер: Түрік бүтін (халық)н теріп: Ел тұтсақтың: бұнда: ұрдым: жаңылып: өлерсің: және: бұнда: ұрдым: не ненің: сап сөзім: болса: мәңгі: тасқа: ұрдым: оны көре: біліңдер: Түрік енді: бүтін (халық): бектер: бұ өтерге(шаққа): көруші: бектер ше: жаңылғандарсың: мен: м/әңгі тас: ұрдым/
9

qaγan : ečim qaγan : olurtïqunta : törüt : buluŋdaqï : budunïγ : bunča : itmis : bunča : yaratmïš : Teŋiri : yarïlqaduq : üčün : özüm : qaγan : olurtuqïma : törüt : buluŋdaqï : itdim : yaratdïm : ...qïltïm : men : Türügeš : qaγanqa : qïzïmïn : bertim : erteŋü : uluγ : törün : alï bertim : Türü...

қаған: әкем қаған: отырғанында: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ды: бұнша: еттім: бұнша: жараттым: Тәңірі: жарылқадық: үшін: өзім: қаған: отырғанымда: төрт: бұрыштағы: еттім: жараттым:... қылдым: мен: Түргеш: қағанға: қызымды: бердім: ертіп: ұлық: төрелігін: алып бердім. Түрік...
10

qïzïn : erteŋü : uluγ : törün : oγulïma : alï bertim : T...erteŋü : uluγ : törün : alï bertim : ...ertürtimi...bašlïγïγ : jöküntürtim : tizеligig : sökürtim : üze : Teŋiri : asïra : Jer : yarïlqaduq : üčün :

қызын: ертіп: ұлық төрелігін: ұлыма: алып бердім: Тү... ертіп: ұлық: төрелігін: алып бердім: ... өткізгенім... бастыны: жүгіндірдім: тізелікті: шөктірдім.Үсті: Тәңірі: асты: Жер: жарылқадық: үшін:
11

közün : körmedük : qulaqqïn : esidmedük : budunmïn : ilgerü kün : toγsïqïŋa : ...birgerü : Tab...qa...qurïγaru : ...jïrγaru : ......tïn : örüŋ kümüšin : qïraγï aγïlï : qutayïn : ekinlik : isigtisin : özlek : atïn : adγïrïn : qara kišin : ...

көзі: көрмеген: құлағы: естімеген: бүтін (халық) ым: ілгері күн: тумысына: бергі жаққа: Таб...қа... кері... ары ... ...тын... өрелі ақ: күмісін: оюлы жібекті: матасын: егіншілік: қышқылдысын (арағын): өзлек: атын: айғырын:қара кісін: ...
12

kök : teyiŋin : Türüküme : budunïma : qazγanu : bertim : iti bertim...buŋsïz : qïltïm : üze Teŋiri : eriklig : .....bud...tümen : ...rin : budu...

көк тиыннын: Түрікіме: бүтін (халқыма): қаз тұрғызып (иеленіп) бердім: ете бердім:... мұңсыз: қылдым: Үсті Тәңірі: ерікті... ..бүті (халық)...түмен...рін.... бүтін (халық)...
13

...ma : egidiŋ : emgetimiŋ : tolγatmaŋ : olurtum : Türük : begler : Türük : budunum : ...bertim : ...tašïγ...qazγanmïš : aγïman : bu qaγanïŋda : beglerig...Türük...

..игі ет: бейнетленбе: толғатланба: отырдым: Түрік: бектер: Түрік бүті(халқым): ... ...бердім: ... тасты....қаз тұрғызып иеленіп: байлық: бұ қағанында: бектерін...Түрік...
14

meni : edgü : körtečisin : ebiŋe : kirtečisin : buŋsuz : boltačïsïn : ......kisre : Tabγač : qaγanta : bedizči : kelürtim : ...sabïmï : sïmadï : ...ičreki : bedizčig : ïtï : aŋar : tašïγ : barïqïn : yaratdïm : ičin : tïšïn : adïnčïγ : barïq : urturdïm : ...

мені: игі: көргейсің:үйіңе: кіргейсің: мұңсыз болғайсың: ... кері кейін: Табғач-қытай: қағанда: бәдізші: келтірдім: ...сап-сөзімді сындырмады: ...ішкі: бәдізшіні: етті: әсем: тасты: барықты: жараттым: ішін: тысын: айшықты: барық: ұрғыздым: ...
15

On oq : oγulïŋa : tatïŋa : tegi : bunï : körü : biliŋ : taš : toqïtdïm : .....jertr...

Он оқ: ұлына: жатыңа: тегі (дейін): мұны: көре: біліңдер: тас тоқытдым: ...жерде...
Қытай мәтінді бетіндегі түрік бітік (1-7)
1

...öze ...

...үсті...
2

Bilge qaγan : ...

Білге қаған:...
3

yay bolsar : ....

жаз болса:...
4

Ük öbürgesi : erteči : ....

?...еді...
5

taγda : sïγun : teser : ...

тауда: сиын: десе:...
6

saqunurmïn : aqaŋïm : ...

сағынармын: әкем....
7

tašïn : özüm : qaγan : ....

тасын: өзім: қаған....
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.