TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  «Их Хануй көлi» ғұрыптық кешені және барықтағы мәтін
Анықтама Мәтін Сурет Сызба Өлшем

«Их Хануй көлi» ғұрыптық кешені және барықтағы мәтін

Тарихи анықтама

VII-VIII ғасыр.

Ескерткіш аталуы

«Их хануй нуур ескерткіші», «Эрдэнэ мандал ескерткіші», «Их хануй көлі ескерткіші»

Табылған жері мен cақтаулы жері

Қазiргi Моңғолияның Архаңғай аймағы, Эрдэнэ мандал сұмынынан 4 км оңтүстiгiндегi «Шантын хөндий» деген жерде (Шанты жазығында ) орналасқан. Бұл жерде «Хар хул хааны балгас //Хар бух балгас», «Ханын балгас» деп аталатын көне қалашық бар. Солтүстік ендік бойынша- 48º28´64’’; шығыс бойлық бойынша- 101º19´68´´.

Табылған орнында.

Ескерткіштің сипаттамасы

1. Барық (Сандық тас) – 2 дана

1. 1. Бірінші (шығыс) сандық тастың үш қапталы жерге орнатылған күйінде. Олар тұнбастастан жасалынған. Ал шығыс жақтағы орта тұсында тесікті (шеңбері -21,5 см) төртінші қапталында екі жол жазу жазылған.

1. 2. Оның екінші (батыс) сандықтастың төрт қапталы ақшыл граниттен жасалынған. Бұл төрт қапталында ою өрнектер салынған. Бұл қазір орнында жоқ.

Бітік - қара көк тұнбастас (сланец) қапталына қашалынған.

Ғылыми зерттеулері

1891 ж. Д.А.Клеменц бұл туралы алғашқы мәліметті тапты, ал соның негізінде В.В.Радлов мәтіннің аудармасын жасайды 197 . 1927 ж. Моңғол мен Тагна -Тува экспедиция мүшесi Б.Бямбаев қағаз қалыптық көшірмесін ( эстампажын) алған. 1978 ж. Н.Сэр-Оджав, В.Е.Войтов аталмыш ескерткіште археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген 198 . Х.Н.Орхун, Т.Текин, С.Г.Кляшторный 199 және т.б. ғалымдар мәтіндік зерттеулерiн жүргiздi. 2001ж., 2004 ж. Қазақстандық экспедициялар зерттеу жүргізді.

Қосымша мәлімет

  Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.129.

Толық мәтінді деректер
1.Дудинъ С.М. Приложеніе II. Предварительный отчетъ поездки изъ Эрденицзу въ Кяхту С.М Дудина
2.Клеменц Д.А. Приложение I. Письмо Д.А.Клеменца на имя академика Радлова //Отчет орхонской экспедиции
3.Левин Н.П. Предварительный отчет члена Орхонской экспедиции Н.П.Левина //Отчет Орхонской экспедиции. Приложение V., 1892
4.Радлов В.В., Меліоранскій П.М. Древне-Тюркскіе памятники Кошо-Цайдамъ.
5.Радлов В.В. Предварительный отчет.
6.Радлов В.В. Предварительный отчет о результатах экспедиции для археологического исследования бассейна р. Орхона //Сборник трудов Орхонской экспедиции, I, Санкт-Петербург, 1892. С. 1-54
7.Ядринцев Н. Отчет и дневник о путешествии по Орхону и в Южный Хангай в 1891 г. //Сборник трудов Орхонской экспедиции, V, Санкт-Петербург, pp. 1-54.
8.Ядринцев Н. Отчет экспедиции на Орхон. Глава I
9.Ядринцев Н. Отчет экспедиции на Орхон. Глава II
10.Ядринцев Н. Предварительный отчет об исследованиях по р.Толе, Орхону Южномъ Хангае
11.Выпуск второй. (Табл. VI, XXVII, XXXVI, LIII, LXI, LXIII, LXXI-LXXXII. Съ двумя маршрутами Орхонской Экспедиціи) //Атласъ древностей Монголіи. Изданный по поручению Императорской Академіи Наукъ В.В.Радловымъ. //Труды Орхонской экспедиціи. – Санктпетербургъ, Типография Императорской Академіи Наукъ, 1892.
12.Васильев Д.Д. Памятники тюркской рунической письменности азиатского ареала. //Советская тюркология, 1976. – № 1. – С.71-81.
13.P. I - LVII //Атласъ древностей Монголіи. Изданный по поручению Императорской Академіи Наукъ В.В.Радловымъ. //Труды Орхонской экспедиціи. – Санктпетербургъ, Типография Императорской Академіи Наукъ, 1892.
14.P. LVIII - LXX //Атласъ древностей Монголіи. Изданный по поручению Императорской Академіи Наукъ В.В.Радловымъ. //Труды Орхонской экспедиціи. – Санктпетербургъ, Типография Императорской Академіи Наукъ, 1892.
15.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (1)
16.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (2)
17.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (3)
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.