TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  «Тэсийн» бітіктасы
Анықтама Мәтін Сурет Сызба Өлшем

«Тэсийн» бітіктасы

Тарихи анықтама

761-762 ж. ?

747- 759 ж. билік құрған Ел Етмiш Бiлге қаған дәуірінде жазылған.

Ескерткіш аталуы

«Тэсийн ескерткіші», «Ел етміш Білге Тұр-айын қағанның бірінші ескерткіші »

Табылған жері мен cақтаулы жері

қазіргі Моңғолия Хөвсгөл аймағы Цагаан уул сұмыны Тэс өзенінің сол жағалауындағы Авдрантын хөндий деген жерден табылған.

Моңғолия Археология институтының зертхана қоймасында сақтаулы тұр.

Ескерткіштің сипаттамасы

Бітіктас қызғылтым күрең түсті граниттен жасалынған. Бұл тұғырға орнатылатын төменгі тұсының сынығы. Соған қарағанда бітіктас ұзын биік болған тәрізді. Бір қапталының бұрышында таңба қашалған. Бітіктастың аталмыш сынығында 22 жол мәтін қашалған. Оның біраз бөлігі өшіңкі.

Ескерткіш өлшемі

ұзындығы –0, 85 м, ені – 0,35 м, қалыңдығы-0,22 м

Ғылыми зерттеулері

1976 ж. Совет-Моңғолия бірлескен тарихи-мәдени экспедициясы кезінде С.Г.Кляшторный, С.Қаржаубай, А.Очир жергілікті тұрғын Л.Цэдэвтің айтуынша тапқан 219 . Алғашқы мәтіндік, тарихи-деректанулық зерттеулерін С.Қаржаубай 220 , С.Г.Кляшторный221 , М.Шинэхүү222 жариялады.

1996-1997 ж. Моңғолия-Жапония бірлескен экспедициясы бітіктасты мұқият зерттеген 223 .

2004 ж. Қазақстандық экспедиция зерттеу жүргізді.

Қосымша мәлімет

  Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.146-148.

Толық мәтінді деректер
1.Кляшторный С.Г. Эпиграфические работы в Монголии //Археологические Открытия 1976 г, Москва, С. 588-589
2.Кляшторный С.Г. Тэсинская стела //Советская Тюркология 1983-6, pp. 76-90
3.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (1)
4.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (2)
5.Баттулга Ц. Монголын руни бичгийн бага дурсгалууд. Улаанбаатар. - 2005 (3)
6.Ramstedt G.J. Zwei uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei (Tafeln II) //Journal de la Société Finno-Ougrienne T. XXX, fasc. 3. Helsingfors, 1913
7.Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник истории по Средней Азии. – М.: Наука, 1964.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.