TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Талас жазба ескерткіштері
Талас I бітіктасы
Талас II бітіктасы
Талас III бітіктасы
Талас IV бітіктасы
Талас V бітіктасы
Талас VI/1 [357] және VI/2 ескерткіші
Ашық-тас (Талас VII) таяқшасы
Талас VIII бітіктасы
Талас IX бітіктасы
Талас X бітіктасы
Талас XI бітіктасы
Талас XII бітіктасы
Талас XIII бітіктасы
«Құры-бақайыр» жартастағы түрік бітік мәтіндері
«Қошқор аңғары» тастарындағы түрік бітік мәтіндері
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Ашық-тас (Талас VII) таяқшасы
Анықтама Мәтін Сурет Сызба Өлшем

Ашық-тас (Талас VII) таяқшасы

Тарихи анықтама

VIII-X ғ

Ескерткіш аталуы

«Ағаш таяқша», «VII ескерткіш», «Ашық Тас жазуы»

Табылған жері мен cақтаулы жері

Талас өзені бойы Ашық-Тас деген жерден геологиялық барлау жұмыстары кезінде 5 метр тереңдіктен табылған.

Ресей, Мемлекеттік Эрмитажда сақтаулы. Инв. № СК-800

Ескерткіштің сипаттамасы

Ағашқа ойылған мәтін

Шырша ағаштан жасалынған таяқшаның төрт қапталында 4 жол «руникалық» таңба-әріптер ойылып жазылған.

Ескерткіш өлшемі

(шамамен) 15,6 x 1,5 x 1,4 x 1,2 см.

Ғылыми зерттеулері

1932 ж. И.Ф.Марниньян тапқан. М.Е.Массон 364 анықтап С.Е.Маловқа хабарлаған 365 . Х.Н.Орхун 366 , И.А.Батманов 367 , Ч.Жумагулов 368 , А.С.Аманжолов 369 , И.Л.Кызласов 370 , А.М.Щербак 371 зерттеу жүргізген.

А.С.Аманжоловтың пікірнше көне түрік қағандары VI-VIII ғасырларда буддизмге ерекше ниет танытқан әрі таяқшадағы жазу буддизмнің магиялық түсініктерімен астарласып жатыр деп қарастырады. Оның транскрипциясы мен орысша аудармасы: 1. Aγïpap oz. altu eb eni ... m d n č 2. jupd ačïn ajγu ig. Apïn ančïp ïnčup qamu ïq ... 3. aγïlt abïn. aj qačïγ qaγanïγ anïd 4. ačuγ qašuq (1) Поднявшись вверх, избавляйся (от мучений ада) Подготовся к «шести жилищам» (шести формам существования) (2)...Раскройся (покайся) и расскажи (обязательно) о болезнях ! Утешься, таким образом, всякий ! ... (3) Застваь подниматься вверх (возноситься) и утешься ! Расскажи об элементе сознания qačïγ (в учениибуддизма) и подготовь кагана ! (4) Дарственная ложка (возможно, для совершения жертвенного окропления).

С.Маловтың орысша аудармасы: (1) Поднявшись, я перевалил через вершину горы. Своих домашних товарищей... Теперь открывая сосуды... (2) Крайняя (на изгибе, на краю находящаяся) равнина (или: каменная насыпь, жертвенная гора камней). Помогая друг другу на новом пути через вершину горы и поднимаясь выше, огибая таким образом... (3) Я подошел, вот-равнина. Переваливая через внутреннее ущелье (устье горы), восхождение хор(ошо)... (4) Открывая (дорогу) и высоко переправляясь, немного...

Қосымша мәлімет

  Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.227-228.

Толық мәтінді деректер
1.Малов С.Е. Таласские эпиграфические памятники. - М.-Ленинград. - 1936. //Материалы УЗКОМСТАРИСА. Выпуск 6-7.
2.Массон М.Е. К истории открытия древне-турецких рунических надписей в Средней Азии. - М.-Ленинград. - 1936. //Материалы УЗКОМСТАРИСА. Выпуск 6-7.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.