қазрусeng
:
:
  “Шаахар толгой” (Шақ төбешiк) түрiк бiтiк жазуы

“Шаахар толгой” (Шақ төбешiк) түрiк бiтiк жазуы


Бұл ескерткiш Моңғолия, Говь-Алтай аймағының Чандмань сұмыны(ауылы)-ның “Шаахар толгой ” деген жердегi жартаста бәдiзделген екен. Онда көне түрiк әрiптi жазу және т.б. таңба сызықтар бар.


Бұл туралы алғашқы мәлiметтi 1996 жылы Моңғолия Мәдени мұралар Орталығы тарпынан жүргiзген экспедиция мүшелерi тапқан екен.

Осы бiтiк-жазу туралы дерек зерттеушi Ю.Болдбаатардың мәлiметiне сүйенiп қаралды.

Зерттеушiлер “Чұр” сөзi атақ-лауазым дейдi. Мойұн-Чұр, Баға Чұр, Күл-Чұр, Ел Чұр т.б. көптеген атақтар бар. Бұл жазудағы таңбалар БАЛ-ЧР / БАЛА-ЧР / ЫБЫЛ-ЧР деген түрлердiң бiрiсi. Осындай қысқа жазулардың оқылуында қиындық аса мол. Өйткенi , оларда сөйлем аяқталмаған, өте қысқа түрде берiлетiнiмен ерекшелiнедi.Дәл шешiп анықтап айту да оңай болмайды.

1.Баярхүү Н. Ямаан усны хавцлын Ханан хаднаас шинээр илрүүлсэн бичээсүүд //Оюуны хэлхээ. Fasc.6. Улаанбаатар, 2009. II.(04). 40-49.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.