Бага ойгор
Бұл ескерткіш Моңғолия, Баян-Өлгей аймағының Ұлан-құс сұмыны (ауылы) Бага ойгор “Кіші ойғыр” деген жердегі жартасқа жазылған. Мұны 1995 жылы Моңғол-Америка-Орыс мемлекеттерінің “Ежелгі Алтай” проектісі бойынша зерттеу жүргізген экспедиция мүшелері Д.Цэвээндорж, Э.Якобсон, В.Д.Кубарев тапқан.435
Жалпы бұл жартастарда 100-ге жуық петроглиф-суреттер бар екені анықталған. Ежелгі петроглиф-суреттері б.з.б. 3-6 мың жылға қатысты екен.
Осы жердегі көне түрік бітік жазуы мынадай:
Таңба-әріптері:
P T P T O N D R G L D
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
AP..AP..: Күшейткіш мағыналы демеулік. “Мұнысын да, онысын да, және…және де” деген қолданыстарымен үндес қолданған. Басқаша айтқанда, “Атын да, тонын да “деген тіркестің көне түрікше қолданысы AP AT, AP TON 436. Қазақ тіліндегі “Ат тонын ала қашу” фразасы екеніне күмән жоқ.
AT: мініс ат, жылқы.
TON: Түрік бітіктерінде жиі қолданатын сөз “ton, tonluq”.437
EDER: Түркі тілдерінде eyer-,eder-,eger- “қуалау, қуу, іздеу” т.б. мәнді сөз.438
EGІLDІ: “Иілу, бас иію, езілу ” деген мағынадағы сөз.439
Осы көне жазу туралы алғашқы аударманы жасаған, зерттеуші Баттулга Ц. "Апа ата ап атун едер өгеледі"- деп дыбысталуын тізіп, "ата баба таза атын қайта ұқты, шынықты ол" 440 деген мәнде аударғаны тым үстірт болған деп ойлаймыз.
