қазрусeng
:
:
  Тұнық-ұқ ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Тұнық-ұқ бiтiктасының мәтіні (1-62 жол)
1

Bilge Tuňuquq177 : ben özüm : Tabγač eliŋe : qïlïntïm : 178Türük budun : Tabγačqa : ükü erür erti179 :

Бiлге Тұнық-ұқ: мен өзiм: Табғач елiнде: қылындым (өмiр сүрдiм): Түрiк бүтін (халық): Табғачқа: тобымен ерген едi:
2

Türük budun : qanïn bolmayïn : Tabγačda : adïrïltï : qanlantï : qanïn : qodup : Tabγačqa : yana ičikdi : Teŋіri : anča temiš erinč : qan bertim :

Түрiк бүтін (халық): қанын болмайын(ша): Табғачда(н): ажыратылды: қанданды: қанын: қойып: Табғачқа: жанасып iшiне кiрдi: Тәңiрi: сонша деген екен: қан бердiм:
3

qanïn : qudup : ičikdiŋ : ičikdük üčün : Teŋіri : ölütmüš erinč : Türük budun : ölti alqïntï : yoq boltï : Türük : Еsir180 budun : jerinte :

қанын:қойып: iшiне ендiң: iшiне енгенi үшiн: Тәңiрi: өлімтік болдырған екен: Түрiк бүтін (халық): өлдi алқынды: жоқ болды: Түрiк: Есiр («ер тақты») бүтін (халық): жерiнде:
4

bod : qalmadï : ïda tašda : qalmasï : qubranïp : jeti jüz boltï : iki ülügi : atlïg erti : bir ülügi : yadag erti : jeti jüz : kisig :

бой (халық): қалмады: ой таста: қалғаны: шығып: жетi жүз болды: екi үлесi: атты едi: бiр үлесi: жаяу едi: жетi жүз: кiсiнi:
5

uduzgïma : uluγï : šad ertim : yagïl tedi : yagïmsï ben ertim : Bilge Tuňuquq : qaganïm uqïsayïn tedim : saqïntïm : toruq buqalï : semiz buqalï : ïraqda :

артымнан ерткен: ұлығы: шад едiм: жиыл дедi: жиюшысы мен едiм: Бiлге Тұнық-ұқ: қағаным(а) ұқтырайын дедiм: сақтандым (ойландым): тұралау бұқалы: семiз бұқалы: ұзақ-жырақта:
6

Bu(i)lser : semiz buqa : toruq buqa tejin : bilmez ermis tejin : anča saqïntïm : anta kisre : Teŋri bilig bertük üčün : özüm ök : qaγan qïsdïm : Bilge : Tuñuquq : Boyla Baγa Tarqan181 :

бiлсе: семiз бұқа: тұралау бұқа дей: бiлмес едi дей: сонша: сақтандым: сонда кейiн: Тәңірi бiлiк берген үшiн: өзiм ғана: қаған қысдым (көтердім, еттiм): Бiлге: Тұнық-ұқ: Бойла Баға Тархан:
7

birle : Elteris qaγan : boluyu : beriye : Tabγačïγ : öŋre : Qïtaсïγ : yarïya Oγuzïγ : üküš ök : ölürti : bilgisi : čabïsï : ben ök : ertim : Čuγay quzïŋïn : Qara Qumuγ : olurur : ertimez :

бiрлесе: Елтерiс қаған: болайын: бергi жаққа: Табғачды: өңiрге: Қытанды: арғы жаққа: Оғұзды: өңшең-ғана: өлтiрiлдi: бiлiктiсi: сапшысы мен ғана: едiм: Чұғай құздың: Қара Құмық: отырар: едiмiз:
8

keyik jijü : tabïšγan jijü : olurur ertimez : budun : boγïzï : toq erti : yaγïmïz : tegre : uč oq teg erti : biz : seg : ertimiz : anča olurur erikli : Oγuz : adïntan : körüg kelti :

киік жей: қоян жей: отырған едіміз: бүтін -халық: бұғағы: тоқ еді: жауымыз: тегіс: үш оқ тек еді: біз: әлсіз жемтік: едіміз: сонша отырар ерікті: Оғұз: атынан: көрік -елші келді:
9

körüg : sabïntaγ : Toquz Oγuz : budun : öze : qaγan : olurtï ter : Tabγačγaru : Qunï Seŋünig : ïdmïs : Qïtañγaru : Toŋra Semig : ïdmïs : sab anča ïdmïs : azqïŋa : Türük

көрiк-елші: сөзiнде: Тоғұз Оғұз:бүтін (халық): үстi: қаған: отырды: дер: Табғачқа қарай: Құны Сеңгүндi: итерген: Қытан қарай: Тоңра Семiк: итерген: сөз сонша итерген: аз ғана: Түрiк
10

Yorï yor ermis : qaγanï : alïp ermis : ayγučïsï : bilge ermis : ol eki kisi : bar erser : esini : Tabγačïγ : ölürteči : etermen : öŋre Qïtañïγ : ölürteči : etermen : bizi Oγuzïγ :

жорық жору едi: қағаны: алып едi: айғұшысы бiлiктi едi: ол екi кiсi: бар болса: есi көршi: Табғачты: өлермен етермiн: өңiрге Қытанды: өлермен етермiн: бiздiң Оғұзды:
11

ölürtečig : etermen : Tabγač : beriden yenteg : Qïtaŋ : önden yenteg : ben yïrdantayïn : tegijin : Türük : esir budun : jerinte : ïdï yormazun : učrïdï : ay : oq qisalïm :

өлермен: етермiн: Табғач: бергi жақтан жөнелмек: Қытан: өң жақтан жөнелмек: мен арғы жақтан: тиейiн: Түрiк: Есiр (ер тақты)бүтін (халық): жерiнде: итере жортқызбай: ұшырады: ай: оқ(тай) қысайық:
12

termez : ol sabïγ : esidip : tün : udusïqïm : kelmedi : küntüz : olursïqïm kelmedi : anta ötrü : qaγanïma ötüntüm : anča ötüntüm : Tabγač : Oγuz : Qïtañ : bu üčegü : qabsar :

дедiмiз: ол сап-сөздi: есiтiп: түн: ұйықтағым келмедi: күндiз: отырғым келмедi: сонда өткізіп: қағаныма: өтiндiм: сонша өтiндiм: Табғач: Оғұз: Қытаң: бұ үшеуi: қапсырар(айқасып):
13

qaltïčï biz : özü iči : tïsïn : tutmus tegbiz : yuyqa erikli : topluγlï učuz ermis : jenčige eriklig : üzügli : učuz : yuyqa : qalïn bolsar : topluγ uluq : alp ermis : jenčige

қалқасы бiз: өз iшi: тысын: тұтып ұстаймыз: жұқа еткендi: топтаулы арзан едi: жiңiшке еткендi: үзуi: арзан: жұқа: қалын болса: топталуы ұлық: алып едi: жiңiшке
14

yoγun : bolsar : üzüglük alp ermis : öŋre : Qïtaŋda : berije : Tabγačda : qurïya : Qurudïnta : yarïya : Oγuzda : eki üč biŋ : sümüz : keltečimiz : barïmïna : anča ötüntüm :

жуан:болса: үзiк ету алып (күш) едi: өңiрге Қытаңда: бергi оң жаққа: Табғачда: керi батысқа: Құрұдында: арғы (сол қол ) жаққа: Оғұзда: екi үш мың: сүңгi әскерiмiз: келтiремiз: барымына: сонша: өтiндiм:
15

Qaγan( m : ben) : özüm : Bilge Tuňuquq : ötüntük : ötünčümüz : esidü berti : küŋülüŋče : uduz etdi : Köküŋ ügüs : yoγru : Őtükün : yïsγaru : uduz etim : Inigek kölke : Toγulada : Oγuz kelti :

қаған(ым:мен): өзiм: Бiлге Тұнықұқ: өтiндiк: өтiнiшiмiз: есiде бердi: көңiлiнше: ұйғарды: Көкүң өзен: жуық: Өтүкен: жайсаңға: ұйғарылдым: Iнiгек көлге: Туылада: Оғұз келдi:
16

süsü altï biŋ ermis : biz : : eki biŋ : ertimez : süŋüšdümüz : Teŋri yarïlqadï : yaňïdamïz : ügüzke : tüsdi : yaňïduq yolta : yeme : ölti kök : anta ötrü : Oγuz qapïn : kelti :

сүңгiлi(сұсты) әскерi: алты мың едi: бiз: екi мың: едiк: сүңгiлестiмiз: Тәңiрi жарылқады: жаңылдырдымыз: өзенге: түстi: жаңылған жолда: және: өлдi: көк: сонда өтер: Оғұз қаптай: келдi:
17

kelürtim ük Türük : budunïγ : Őtükün jerke : ben özüm : Bilge Tuňuquq : Őtükün jerig : qonmus tejin : esidip : beryeki : budun quryaqï : yarïyaqï : öŋreki : budun kelti :

келтіргінім -ақ: Түрiк: бүтін (халық)ын: Өтүкен жерiне: мен өзiм: Бiлге Тұнық-ұқ: Өтүкен: жерiн: қонғанға дейiн: естiп: бергi оң жақ: бүтін (халық) керi: арғы сол жақ: өңiрге: бүтін (халық) келдi:
18

Eki biŋ erimez : ...(b)oltï : Türük : budun : olurγalï : Türük : qaγan : olurγalï : Santun balïqa : Taluy ögüzke : tegmis jоq ermis : qaγanïma : ötünüp : süledim

Екi мың едiмiз...болды: Түрiк: бүтін (халық): отырғалы: Түрiк: қаған отырғалы: Сантұн балыққа: Талұй өзенге: тиген жоқ едi: қағаныма: өтiнiп: сүңгiледiм:
19

Santun balïqa : Taluy ögüzke : tegürtim : Üč оtuz balïq : еsdi : Usïn buntatu : jurtïda : yatu qalur erti : Tabγač qaγan : yaγïmïz erti : On Oq qaγanï : yaγïmïz erti :

Сантұн балыққа: Талұй өзенге: тектедiм: үш отыз (23) балық: талқандалды: Ұсын Бұнтатұ (?): жұртында: жата қалар едi: Табғач-қытай қаған: жауымыз едi: Он Оқ қаған: жауымыз едi:
20

artuq...küč ...boltï : ol üč qaγan : üglesip : Altun Yïs öze : qabïslam temis : anča üglesmis : öŋre Türük : qaγanγaru : süllemis temis : eŋru sülemiser : qačïn erser : ol bizini :

артық: ...күш...болды: ол үш қаған: үндесiп: Алтын Йыс үстiне: қапсырам дептi: сонша үндесiп: өңiрге Түрiк: қағанға қарай: сүңгiлесемiз дептi: егер сүңгiлемесе: қашқақтаса етсе: ол бiздi:
21

qaγanï alïp ermis : ayγučïsï bilge ermis : qačanïŋ erser : ölürteči ökük : üčegün : qabïsïp : süllemis : anï joq qïsalïm : temis : Türges : qaγan anča temis : bеniŋ budunïm anta erür : temis :

қағаны алып едi: айғұшысы-кеңесшiсi бiлiктi едi: қашқақтай етсе: өлтiрмешi: болмақ: үшеуi: қабысып: сүңгiлемесе: оны жоқ қысайық: деген: Түргеш: қаған сонша деген: менiң бүтін (халық)м: сонда бар: дедi:
22

Türük : budunï jeme : Bulγaq ol temis : Oγuzï jeme : tarqančul temis : ol sabïn : esidip : tün jeme : udusqïm kelmez erti : olursaqmaz : kelmez erti : anta saqïntïma :

Түрiк: бүтін (халық) және: бұлғақтау ол деген: Оғұзды және: тарқақтау дедi: ол сап-сөзiн: естiп: түн жамылып: ұйықтағым келмес едi: отырғым: келмес едi: сонда: сақтандым:
23

...a : sü... tedim : Kögmen : yolï : bir ermis : tumïs tejin esidip : bu yolun : yorïsar : yarïmčï tedim : ...jerči tiledim : čölügiz eri : boltïm :

...: сү...дедiм: Көгмен: жолы: бiр едi: тұманды деп естiп: бұ жолын: жорытса: жартысы (төте) дедiм: ...жершi тiледiм: шөлдемес ерi: болдым:
24

..özüm; az jer ...nï b..ermis : bir turuqï : ermis : anïn barmïs : ïŋra yatïp : bir atlïγ barmïs tejin : ol yolun : yorïsar : unč tedim : saqïntïm : qaγanïma :

өзiм: аз жер...едi: бiр тұрақтау бар едi: оған барды: іңiр жатып: бiр атты барды деп: ол жолын: жорытса: ұтымды дедiм: сақтандым: қағаныма:
25

Őtüntüm : sü yorïtïdïm : atlat : tedim : Aq terimlig keče : uγra qalïtdïm : at öze : ben tere qarïγ : sökdüm : yoqaru : at jete yadaγun : ïγačï tutun : aγturtïm : öŋre eki er :

өтiндiм: сүңгілі-әскер жорыттым: аттан: дедiм: Ақ терiмлiктi кешiп: ұраға қалдырдым: ат үстi: мен қарды: сөктiм: жоғары:ат жетелей жаяу: ағаш тұтып: ақтардым: өңiрге екi ер:
26

yoγurča : ïdïp Ïbar basï : asdïmïz : yoblu : intemiz : on tünke : yantaqï : Toγ berü : bardïmïz : jerči : jer yaŋïlïp : boγazlantï : buŋ ïdïp : qaγan : jelükü ertmis :

жұқарғанша: етiп Ыбар басын: асдымыз: қыраттап түсдiмiз: он түнге: жантаймалы:Тоғ беруге: бардымыз: жершi: жер жаңылып: бауыздан(ыл)ды: мұң етiп: қаған: желiп ерттi:
27

Anï sub…b...m… : ol sub qudï : bardïmïz : sanïγlï : tüsürtemiz : taγ : ïqa : bayur ertemiz : kün jeme : tün jeme : jelü : bardïmïz : Qïrqïzïγ : oqa basdïmïz :

Ол су ...: ол су құлдырай: бардымыз: санаулы (рет) түсiре тоқтатамыз: тау: ықта: баурайлай ертемiз: күн де: түн де: желiп: бардымыз: Қырғызды: оққа басдымыз:
28

...u süŋügün : ačdïmïz : qanï : süsü : terilmis : süŋüšdimiz : sančïdïmïz : qanïn : ölürtümiz : qaγanqa : Qïrqïz : budunï : išikdi :

...сүңгiлерiн: аштыдым (шайқастық): сұсты-әскері: ханы: терiлдi (жиналды): сүңгiлесдiмiз: шанышдымыз: ханын:өлтiрдiмiз: қағанға: Қырғыз: бүтін (халық):iшiне ендi (бағынды):
29

Qïrqïzda : yantïmïz : Türges qaγanta : körüg kelti : sabï enteg : öŋden qaγanγaru : sü jorïlam temis : yorumasar : bizіni : : qaγanï : alïp rmis : ayγučïsï : bilge ermis : qač neŋ erser :

Қырғызда: қайта жөнелдiк: Түргеш қағсонда: көрiк-елшi келдi: сабы сөзi осылай: өңден қағанға қарай: сүңгілі-әскер жорыталым дептi: жорымаса: бiздi: қағаны: алып едi: айғұшысы-кеңесшісі: бiлiк едi: қанша не болса:
30

Bizni : ölürtečik ök : temis : Türges : qaγanï : atsïqmïs tedi : On oq budunï : qalïsïz atsïqmïs : ter : Tabγač süsü : bar ermis : ol sabïγ : esidip : qaγanïm : ben beg erü : tüsüjin tedi :

бiздi: өлермен өктем: деген: Түргеш: қағаны: аттанды дедi: Он оқ бүтін (халық): қалмай аттанды: деп: Табғач сүңгілі-әскерi: бар едi: ол сап-сөздi: естiп: қағаным: мен бек болып: түсейiн: дедi:
31

qatun : yoq bolmïs erti : anï yoγïlatïjïn tedi : sü barïŋ : tedi : Altun yïsda : oluruŋ tedi : sü basï : Inel qaγan : Tardus sad : barzun : tedi : Bilge Tuňuq-uqa : baŋa : aydï :

қатын: жоқ болған едi: оны жоқтайын дедi: сүңгілі-әскер барсын: дедi: Алтын йышда: отырсын дедi: сүңгілі әскер басы: Iнел қаған: Тардұш шад: барсын: дедi: Бiлге Тұнық-ұққа: маған: айтты:
32

Bu süg elti : tedi : qïyïnïγ : küŋülüŋči ay : ben seŋe ne ayayïn : tedi : kelir erser : körü : kеlür : kelmez erser : et ïlïγ sabïγ alï olur : tedi : Altun yïsda : olurtïmïz :

Бұ cүңгілі-әскердi ерт дедi: қиындығын: көңiлiнше айт: мен саған не айтайын: дедi: келер болса: көрү: келер: келмес болса: ет жылы (?) сап-сөздi алып отыр: дедi: Алтын йышда: отырдымыз:
33

Üč körüg kisi : kelti : sabï : bir : qaγanï sü atsïqdï : On oq süsü : qalïsïz : atsïqdï : ter : Yarïs yazïda : tirillemis temis : ol sabïγ esidip : qaγanγaru : ol sabïγ ïtïm : Qantuyun : sabïγ : yana es b...

Үш көрүг-елші кiсi: келдi: сап-сөзi: бiр: қағаны сүңгілі-әскерi аттанды: Он оқ сүңгілісі: қалмай: аттанды: дер: Йарыш жазықта: терiлiп жиналамыз дедi: ол сап-сөздi естiп: қағанға қарай: ол сап-сөздi: жөнелттiм: Қайтадан (?) сап-сөздi: және ...
34

kelti : oluruŋ tejin : ejelme : qaraγu : edgüti : uruγïl : basïtma : temis : Bögü qaγan : baŋaru : anča ayïdmïs : Apa Tarqanγaru : ičre sab : ïdmïs : Bilge Tuтuq-uq : añïγ ol : öz ol : aŋlar...

келдi: отырайын деп: желме?: қарауыл: игi: ұрықта: бастырма: дедiм: Бөгү қаған: маған қарай: сонша айтты: Апа Тарханға қарай: iшкi сап-сөздi: жөнелттi: Бiлге Тұнық-ұқ: анық ол: өз ол: аңдып...
35

Sü yorïlïm tediči : ona maŋa : ol sabïγ esidip : sü jorïtïdïm : Altun yïsïγ : yolsïzïn asdïm : Ertis ügüzig : kečigsizin : kečdimiz : tün qatïdïmïz : Bolčuqa : taŋ öntürü : tegdimiz :

Сүңгілі-әскер жорытайық дегенi: оны маған: ол сап-сөздi естiп: сүңгілі жорыттым: Алтын йышты: жолсызын астым: Ертiс өзендi: кешусiз кештiмiз: түн қатып жүрдiмiз: Болчұға: таң ата: тидiмiз:
36

Atïlïγ kelürti : sabï antaγ : Yarïs yazïda : on tümen : sü tirilti : ter : ol sabïγ esidip : begler : uqupun :

Атты келтiрдi: сап-сөзi сондай: Йарыш жазықта: он түмен: сүңгілі-қол терiлдi:ол сап-сөздi естiп: бектер: ұғысып:
37

Yanïlïm : arïγ ubatï jeg : tedi : bеn anča termen : ben : Bilge Tuñuq-uq : Altun yïsïγ : asa keltimiz : Ertis ügüzig :

қайтамыз: ар ұяты артық: дедi: мен сонша деген едiм: Мен:Бiлге Тұнық-ұқ: Алтын йышды: аса келдiмiз: Ертiс өзендi
38

keče keltimiz : kelmesi : alp tedi : tuymadï : Teŋri Umay : Ïduq jer sub : basa berti erinč : neke : tezerbiz :

кеше келдiмiз: келмесi алып дедi: тулап шаршамады: Тәңірi Ұмай: Ұйық Жер су: басым бердi едi: неге: тежелеймiз: (қашқақтаймыз)
39

üküs tejin : neke qorqurbïz : az tejin : ne basïn alïm : teglem tidim : tegdimiz : yulïdïmïz : ekinti kün :

өңшең көп дейiн: неге қорқармыз: аз дейiн: не бастырамыз: тием дедiм: тидiмiз: жойдымыз: екiншi күнi:
40

örtče : qïzï kelti : süŋüsdimiz : bizinte : eki učï : sïŋarča : artuq erti : Teŋri yarïlqaduq üčün : üküs tejin : biz :

өртше: қызу келдi: сүңгiлестiмiз: бiзден: екi: ұшы: сыңарша: артық едi: Тәңірi жарылқадық үшiн өңшең көп дейiн: бiз:
41

qoruqmadïmïz : süŋüsdimiz : Tardus : sad ara : udï : yaŋdïmïz : qaγanïn : tutdumïz : yabγusïn : sadïn :

қорықпадымыз: сүңгiлестiмiз: Тардұш: Шад: арасы: ұдайы (ұтыспен созыла) жеңдiмiз: қағанын: тұтдымыз: йабғұсын: шадын:
42

anta ölürti : eligče er : tutdïmïz : uluq tün : budunïn sayu : ïtdïmïz : ol sabïγ : esidip : On oq begleri : budunï : qop

сонда: өлтiрдi: елудей ер: тұтдымыз: ұлық түн: бүтін (халық)ның санай: жөнелттiмiз: ол сап-сөздi: естiп: Он оқ бектерi: бүтін (халық): көп
43

kelti : jükünti : keligme : beglerin : budunïn : ïtïp yïγïp azča : budun : tezmes erti :

On oq süsün : sületdim :

келдi: жүгiндi(бас идi): келушi: бектерiн: бүтін (халық)ын: етiп жиып азша: бүтін (халық): қашпас едi: Он оқ сүңгілі-қолын: сү(ңгi)леттiм
44

Biz jeme : süledimiz : anï ertimiz : Jenčü ügüzig : keče : Tinsi oγulï : yataγïma : Biŋlig eki taγïγ : ertü...

Бiз және: сүңгiледiмiз: оны ерттiмiз: Йенчү (Інжу) өзендi: кеше: Тiнсi ұлы: жатағыма: Мыңлық (Біңлік) екi тауды: қуалай:...
45

Temir Qapïγqa : tegi : ertimiz : anta yanturtïmïz : Inel qaγanqa : ... Aqrïm : alï atïγqa : Tezik : Toqursïn :

Темiр Қапығқа: тие: ерттiмiз: сонда: қайтардымыз: Iнел қағанға: ...Ақрым: ? атаққа: Тәжiк: Тоқұрсын(Тоқарстан):
46

anta berüki : As-oq baslïγaru : Soγdaq : budun : qop kelti : jükünti : ..tegti : Türük budun : Temir Qapïγqa : Tensi oγulï :

сонда бiрiккен: Ас-оқ бастаған: Соғды: бүтін (халық): көп келдi: жүгiндi: ол күнде: тидi: Түрiк бүтін (халық): Темiр қапығқа: Тенсi ұлы:
47

Tensi oγulï : yataγma taγqa : tegmisïdï yoq ermis : ol jerte : ben Bilge Tuтuq-uq : tegürtük üčün

Тенсi ұлы: жатағыма тауға: тимес иесi жоқ едi: ол жерде: Мен Бiлге Тұнық-ұқ: тектеп апарғаным үшiн:
48

sarïγ altun : örüŋ kümüs : qïz qoduz : egri tebi : aγï buŋsuz : kelürti : Elteris qaγan : Bilge ...

сары алтын: өрпек -ақ күмiс: қыз әйел: нар түйе: мата сыйды мұңсыз: келтiрдi: Елтерiс қаған: Бiлге (қаған)...
49

alpin üčün : Tabγačqa : jeti jegirmi : süŋüsdi : Qïtañqa : jeti süŋüsdi : Oγuzqa : bes süŋüsdi : anta Ayγučï...

алптығы үшiн: Табғачқа: жетi: жиырма(13) сүңгiлесдiмiз: Іытанға: жетi сүңгiлесдiмiз Оғұзға: бес сүңгiлесдiмiз: сонда Айғұчы-кеңесшісі...
50

jeme : ben : ök ertüm : ayγïčïsï : jeme : ben ertim : Elteris qaγanqa : ... : Türük Begi qaγanqa : Türük Bilge qa...

және: мен: ғана өктем едiм: айғычысы-кеңесшісі: және: мен едiм: Елтерiс қағанға:... Түрiк Бегi қағанға: Түрiк Бiлге қағанға: ...
51

Qapaγan qaγan : jeti otuz : yasqa : ...anta...erti : ... : tün udumatï

Қапаған қаған: жетi отыз (23): жасқа:...сонда:...едi: түн ұдымады...
52

küntüz : olurmatï : qïzïl qanïmï : tökti : qara terim : yügürtü : isig küčüg berti ök : uzun jelmeg : jeme : ïtmïq :

күндiз: отырмады: қызыл қаным(д)ы: төктi: қара терiм: жүгiрттi: iсті күшті бердiм-ақ: ұзын желмек: және: итермек:
53

Arqur qaruγuγ : uluγ artïdïm : basïnïγma : yaγïγ : kelürir ertim : qaγanmen : sületidimiz : Teŋri yarïlqazu

Арқұр қарауылды: ұлық арттырдым: басынуға: жауды: келтiрдiм: қағанмен: сүңгiлестірдiмiз: Тәңірi жарылқай:
54

Bu Türük budunqa : yarïlïγ yaγïγ : jeltürmedim : tüginlig atïγ : jügürtemedim : Elteris qaγan : qazγanmasar :

Бұ Түрiк бүтін (халық)ына: жараулы жауды: желдiрмедiм: тулы (түгел) атты: жүгiрттiрмедiм: Елтерiс қаған: қаз тұрғызып (иелік етпесе)
55

Udu ben özüm : qazγanmasar : el jeme : budun jeme : yoq erteči erti : qazγantuq in üčün : uduγ elim : qazγantuqum üčün :

ұдайы мен де өзiм: қаз тұрғызбасам (иелік етпесем:): ел де: бүтін (халық) та: жоқ болар едi: қаз тұрғызып (иелік еткен)үшiн: ұдайы елім: қаз тұрғызғаным (иелік еткенім) үшін:
56

El jeme : el boltï : budun jeme : budun boltï : özüm qarï boltïm : uluγ boltïm : eneŋ jerdeki : qaγanlïγ : budunqa :

Ел де: ел болды: бүтін (халық) та: бүтін (халық) болды: өзiм қария (күш-қарусыз) болдым: ұлық (жасты) болдым: неткен жердегi: қағандық: бүтін (халық)қа:
57

bön tegi : barsar : ne buŋï : bar erteči ermis :

Бөнтегі (?): бар болса: не мұңы: бар болар еді:
58

Türük Bilge qaγan : eliŋe : bititdim : ben Bilge Tuñuq-uq

Түрiк Бiлге қаған: елiне: бiтiтдiм: мен Бiлге Тұнық-ұқ:
59

Elteris qaγan : qazγanmasar : yas eri erser : ben özüm : Bilge Tuñuq-uq : qaγanmasar : ben yoq ertim erser :

Елтеріс қаған: қаз тұрғызбаса (иелік етпесе): жас ері болса: мен өзім: Білге Тұнық-ұқ: қаз тұрғызбаса (иелік етпесе): мен жоқ
60

Qapaγan qaγan : Türük Еsir budun : jerinte : bod jeme : budun jeme : kisi jeme : ïdï yoq erteči erti :

Қапаған қаған: Түрiк Есiр (ер тақты) бүтін (халық): жерiнде Бой-ру болсын: бүтін (халық) болсын: кiсi болсын: иесi жоқ болған едi:
61

Elteris qaγan : Bilge Tuñuq-uq : qazγantuq üčün : Qapaγan qaγan : Türük Еsir budun : yorïdïqï bu

Елтерiс қаған: Бiлге Тұнық-ұқ: қаз тұрғызған (иелік еткен) үшiн: Қапаған қаған: Түрiк Есiр (ер тақты) бүтін (халық): жорытқаны бұ:
62

Türük Bilge : qaγan : Türük Еsir budunïγ : Oγuz budunïγ : egіdü : olurur :

Түрiк Бiлге: қаған: Түрiк Есiр (ер тақты) бүтін (халық)ты: Оғұз бүтін (халық)ты: игілікте (артқыза): отырғызар:
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.