TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Орхон аймағының ескерткіштері
«Шивээт Улаан» ғұрыптық кешені және таңбатасы
Татпар (Құтлық) қаған ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Хүйіс Толгой ғұрыптық кешендері мен бітіктастары
Нири қаған ғұрыптық кешені мен бәдізі
Ел етміш (Білге атачым) Йабғұның ғұрыптық кешенi және бiтiктастары
Күлтегiн ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Бiлге қаған ғұрыптық кешені және бітіктасы
Тұнық-ұқ ғұрыптық кешені және бiтiктасы
Күлі-чұр ғұрыптық кешені және бітіктасы
Алтын Тамған Тархан ғұрыптық кешені және бітіктасы
"Чойр" ғұрыптық кешені мен бәдіздегі мәтін
Күлтарханға арналған жартастағы мәтін
«Их Хануй көлi» ғұрыптық кешені және барықтағы мәтін
Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары
Ел Етміш Білге қағанның (Тариат//Тэрх) екінші бітіктасы
«Тэсийн» бітіктасы
Орду-балық I (Қарабалғасұн I) бітіктасы
Орду-балық II (Қарабалғасұн II) бітіктасы
«Тэвш» бітіктасы
Қола мөрдегі жазу
Мыс тиындағы жазу
Тайхар жартастағы көне түрiк жазулары
Долоодойн бітіктасы
Сүүжийн бітіктасы
Сэврэй бітіктасы
«Дарви» жартас жазулары
Бөмбөгөр ғұрыптық кешені мен бітіктасы
“Зурийн овоо” жартастағы түрiк бiтiк жазуы
"Зүүн оройн өвөлжөө" (Ақ шоқы) түрік бітік мәтіні
"Гурвалжин уул" тауындағы түрiк бiтiк жазуы
Қара қату (Эрээн харганат) бұғытасындағы көне түрік мәтін
"Бага ойгор" (Кіші ойғыр) түрік бітік-жазуы
«Их бичигт» түрiк бiтiк жазуы
“Дэл уул” (Жалды тау) түрiк бiтiк жазуы.
“Шаахар толгой” (Шақ төбешiк) түрiк бiтiк жазуы
"Гурван мандал" (Ү­ш мандым) түрiк бiтiк жазуы
Байбалық қамалы
Өвөрхангай мұражайындағы тастың бетіндегі мәтін
«Өнгөт» ғұрыптық кешені
«Мухар» ғұрыптық кешені
"Даян нуур" ғұрыптық кешені мен бәдізі
"Өртеңбұлақ" көне түрік мәтіні
“Олон нуур” ғұрыптық кешені
"Ачит нуур" түрiк бiтiктасы
“Хөх хөтөл” түрiк бiтiк-жазуы
"Бигэр" жартастағы түрiк бiтiк жазуы
«Хөгнө Тарни» қорғаны мен бәдізі
"Цахир" жартастағы көне түрік жазулары
"Ямаан Ус" жартастағы «Ханан хад» көне түрік жазулары
"Зүрх уул" (Жүрек тауы) тауындағы түрік бітік мәтін
Налайхын бітігі
«Тэхтийн гол» жартасындағы көне түрік мәтіні
«Рашаан хад» жартасындағы көне түрік мәтіні
Хар-Салаа IV түрік бітік мәтіні
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  “Олон нуур” ғұрыптық кешені
Анықтама Мәтін Сурет Сызба Өлшем

“Олон нуур” ғұрыптық кешені

Ескерткіш аталуы

“Olon Nuur memorial inscriptions”, “Олон Нуурын Хөндийн дурсгал”

Табылған жері мен cақтаулы жері

Моңғолиядағы Хаңғай тау жоталарының оңтүстігінен 2048 м қашықтықта, солтүстік ендік бойынша 46°35΄03.0˝, шығыс бойлық бойынша 100°04΄43.9˝ жерде табылған. Бұл Баянхонгор аймағының Галуут сұмынындағы Олон Нуур деп аталатын жер.

Кешеннің көп бөлігі табылған орнында. Екі мүсінтас Баянхонгор аймақтық музейіне әкелінген.

Ескерткіштің сипаттамасы

Ескерткіш кешенінің құрамында 1 сандықтас, мүсінтастар, тас тұғырлар, 54 балбал тастар бар. Сандықтас 4 қапталдан тұрған. Үш қапталының сыртына өсімдік бейнелі ою-өрнек қашалған. Табылған кезде олар құлап, сынып, көміліп жатқан. Солтүстік батысқа қарап тұрған төртінші қаптал құламаған, бетіне ешнәрсе қашалмаған. Бір қапталында тесік бар.

Балбал тастар кешеннің оңтүстік шығысына қарай 784 метрге тізілген.

Сандықтастың оңтүстік шығысқа қарап тұрған бедерленген қапталының шетіне түрік бітік қашалған. Қапталдың шетіне тігінен екі жол мәтін, жоғарғы шетіне көлденең бір жол мәтін қашалған. Бұл жолдың көп бөлігі өшіп кеткен.

Сынып түскен басқа қапталдың бөлігінде де түрік бітік бар. Ол мәтіннің үш таңбасы ғана оқылады.

Ескерткіш өлшемі

1) Түрік бітік жазылған қапталдың өлшемі: ұзындығы 221 см, ені 108 см, қалыңдығы 16 см. Таңбалардың биіктігі 4-6.7 см, ені 2.3-5.1 см аралығында.

2) Түрік бітік жазылған сынған бөліктің өлшемі: ұзындығы 93 см, ені 76 см, қалыңдығы 11 см, таңбалардың биіктігі 14.1-7.5 см, ені 4.5-6.9 см аралығында.

Ғылыми зерттеулері

2005 жылдың қыркүйегінде осы кешеннің тоналғаны туралы ақпарат түседі. 2008 жылдың маусымында Моңғолия Ғылым Академиясы проф.Д.Баяр бастаған, құрамында Р.Мөнхтулга, С.Хүрэлсүх бар экспедицияны кешенді іздеуге жібереді. Экспедиция кешенді тауып, 13-16 маусымда қазба жұмыстарын жүргізеді. Аталмыш ғалымдар осы ескерткіштің фотосуреттерін, сызбаларын, транскрипциясын, оқылуын, түсініктемелерін және моңғол, ағылшын тіліне аудармасын алғаш рет жария етті.

«Мәдени мұра» бағдарламасы аясында Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен Қазақстан Республикасы Президенттік мәдениет орталығы 2008 жылдың 12 желтоқсанында «Қазақстан: өткені, бүгінгісі және болашағы» (Батыс Түрк қағандығы) атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияда Проф.Д.Баяр кешен туралы ғылыми көпшілік алдында баяндады.

Толық мәтінді деректер
1.Баяр Д., Мөнхтулга Р., Хүрэлсүх С. Олон Нуурын Хөндийн дурсгал = A report on the newly found memorial inscriptions from "Olon Nuur" valley
2.Баяр Д., Мөнхтулга Р., Хүрэлсүх С. Олон Нуурын Хөндийн дурсгал = A report on the newly found memorial inscriptions from "Olon Nuur" valley (photos)
3.Баяр Д., Мөнхтулга Р., Хүрэлсүх С. Олон Нуурын Хөндийн дурсгал = A report on the newly found memorial inscriptions from "Olon Nuur" valley (photos)
4.Баяр Д., Мөнхтулга Р., Хүрэлсүх С. Олон Нуурын Хөндийн дурсгал = A report on the newly found memorial inscriptions from "Olon Nuur" valley (copies)
5.Баяр Д., Мөнхтулга Р., Хүрэлсүх С. Олон Нуурын Хөндийн дурсгал = A report on the newly found memorial inscriptions from "Olon Nuur" valley (copies)
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.