қазрусeng
:
:
Уюк-Тарлақ (е-1) бұғытасы және мәтіні
Уюк-Аржан (е-2) бұғытасы және мәтіні
Уюк-туран (е-3) бұғытасы және мәтіні
Оттук Даш I (е-4) бітіктасы
Барық I (е-5) бітіктасы
Барық II (е-6) бітіктасы
Барық III (е-7) бітіктасы
Барық IV (e-8) бітіктасы
Қара-сұғ (e-9) бітіктасы
Елегест I (е-10) бұғытасы және мәтіні
Бегре (е-11) бітіктасы
Алдыы-Бель I (e-12) бітіктасы
Чаа-қол I (е-13) бітіктасы
Чаа-Қол II (e-14) бітіктасы
Чаа-Қол III (e-15) бітіктасы
Чаа-Қол IV (e-16) бітіктасы
Чаа-Қол V (e-17) бітіктасы
Чаа-Қол VI (e-18)
Чаа-Холь VII (e-19)
Чаа-Холь VIII (е-20)
Чаа-Холь IX (e-21)
Чаа-Қол X (e-22)
Чаа-Қол XI (e-23)
Хая-ужу (e-24) жартастағы мәтіндер
Означенное (е-25) бітіктасы
Очуры Ачуры (e-26)
Оя (е-27) бітіктасы
Алтын көл (е-28) бітіктасы
Алтын Көл II (e-29)
Уйбат I (е-30) бұғытасы және мәтіні
Уйбат II (e-31)
Уйбат III (е-32) бұғытасы және мәтіні
Уйбат-IV (e-33)
Уйбат-V (e-34)
Туба-I (e-35) бітіктасындағы мәтін
Туба-II (e-36) жартастағы мәтін
Тес (е-37) бәдіз мәтіні
Ак-юс (e-38) жартастағы мәтін
Қара-юс-I (e-39) жартастағы мәтін
Ташеба (e-40) бітіктастағы мәтін
Кемчік-чырғақ (е-41) бітіктасы
Бай-бұлын I (е-42) бітіктасы
Қызыл-чыра бірінші (е-43) бітіктасы
Қызыл-чыра екінші (е-44) бітіктасы
Көжелік-қобы (е-45) бітіктасы
Теле (е-46) бітіктасы
Абақан (е-48) бітіктасы
Бай-бұлын II (е-49) бұғытас және мәтіні
Тува стеласы «Б» (e-50) бітіктастағы мәтін
Туваның үшінші (е-51) бітіктасы
Елегест II (e-52) бітіктастағы мәтін
Елегест III (е-53) бұғытасы және мәтіні
Оттук Даш III (е-54) бітіктастағы мәтін
Тува стеласы «Г» (e-55) бітіктастағы мәтін
Малиновка (e-56) бітіктастағы мәтін
Сайғын (е-57) бұғытасы және мәтіні
Кезек-Хуре (e-58) бұғытасындағы мәтін
Кербис-бары (е-59) бітіктасы
«Саргал аксы» (e-60) бітіктасындағы мәтін
Суглуг-адыр-аксы (е-61) бітіктасы
Қанмылдық-қобы (е-62) бітіктасы
Ортаа-Хем (e-63) бітіктасындағы мәтін
Оттук Даш II (e-64) бітіктасындағы мәтін
Қара-бұлын I (е-65) бітіктасы
Қара-бұлын- II (е-66) бітіктасы
Қара-бұлын-III (e-67) бітіктас сынығындағы мәтін
Ел-бажы (е-68) бітіктасы
Чер-Чарық (е-69)
Елегест IV Иір көл (e-70) бітіктасындағы мәтін
«Подкунинское» (e-71) бітіктас сынығындағы мәтін
Алдыы-Бель -II (e-72) бітіктас сынығындағы мәтін
Ийме I (e-73) бітіктасындағы мәтін
Самагалтай (e-74) бұғытасындағы мәтін
Кутень-булук (e-75) жартастағы мәтін
Айна I сынығындағы (e-76) мәтін
Қытай айнадағы (е-77) түрік бітік мәтін
Қытай мыс тиындағы (е-78) түрік бітік мәтіні
Қытай мыс тиындағы (е-79) түрік бітік мәтіні
Белдік қапсырмасындағы (e-80) мәтін
«Алтын құмыра-I» (e-81) мәтіні
«Алтын құмыра-II» (e-82) мәтіні
Уйбат VII, «Уйбат күміс тостаған» (e-83) мәтіні
Айна III сынығындағы (e-84) мәтін
Айна IV сынығындағы (e-85) мәтін
Тұмаршадағы (e-86) таңбалар
Тас ұршықтағы (e-87) мәтін
Тас тұмаршадағы (e-88) мәтін
Овюр-I (e-89) бітіктасындағы таңбалар
Овюр-II (e-90) бітіктасындағы таңбалар
«Беделиг» (e-91) тастағы мәтін
«Демир суг» (e-92) бітіктастағы мәтін
«Йур-сайыр-I» (e-93) бітіктастағы мәтін
Уйбат VI (е-98) бітіктасы
Ортаа-Тей (e-99)
Баян-Қол (е-100)
Аржан II (е-102) ауыздықтағы түрік бітік мәтін
Аржан II (е-103) қапсырмадағы түрік бітік мәтін
Означенное II (Е-104) бітіктасы
Қызыл музейіндегі бітіктас (е-105)
Уюк Оорзак I (е-108) бұғытасы мен түрік бітік мәтіні
Уюк Оорзак II (е-109) бітіктасы
Уюк Оорзак III(е-110) бұғытасы мен мәтіні
Ээрбек I (е-147) бітіктасы
Ээрбек II (е-149) бітіктасы мен мәтіні
Шанчы 3 (е-152) бітіктасы
Күміс тостағандағы түрік бітік мәтіні
  Қызыл-чыра бірінші (е-43) бітіктасы

Қызыл-чыра бірінші (е-43) бітіктасы


VIII-IX ғ


«Кызыл Чыраа бірінші ескерткіші»


Ұлық Кем өзені Баян-қол саласының Қызыл Чыра деген жерде қазіргі Қызыл қаласынан 50 шақырым батыста орнатылған.

1961 ж. И.А.Батманов зерттеп, Тува мұражайына әкелген.


Ұлық Кем өзені Баян-қол саласының Қызыл Чыра деген жерде бір-біріне жақын екі бітіктас (Е-43, Е-44) орнатылған екен.

Сұр құмдақтастан жасалынған. Төбе тұсы доғалақтау етіліп жасалынған. Бір беті мен бір қапталында барлығы 5 жол мәтін қашалған. Таңба қашалған.


биіктігі - 1,84 м, ені - 0,45 м, қалыңдығы - 0,13 м.


1916 ж. Адрианов тапқан. С.Е.Малов, Х.Н.Орхун, И.А.Батманов, А.И.Кунаа, Д.Д.Васильев, И.В.Кормушин, А.М.Щербак және т.б. ғалымдар зерттеді.


  Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.191.

1.Васильев Д.Д. Памятники тюркской рунической письменности азиатского ареала. //Советская тюркология, 1976. – № 1. – С.71-81.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.

қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.