TÜRIK BITIG
Комитет по языкам Министерства культуры и информации
қазрусeng
Поиск:
Где искать:
Начало Памятники Учебник Словарь Помощь
Разделы
Древнетюркские письменные памятники
Обучение древнетюркскому письму
Этнокультурный словарь
Ресурсы
Помощь
Контакты
Типы памятников
Орхонские
Енисейские
Таласские
Турфанские
Алтайские
Казахстанские
Ферганские
Источники
Буквы
Словарь
Поиск
Карты
Экспонаты музеев
Статьи
Литература
Поддержка шрифта
Карта сайта
  Поиск
по аннотации по тексту по древнетюркскому тексту по транскрипции по ссылкам
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 43 жерде кездесті
13
jetijüzer: bolmïs: jetijüzer: bolïp: elsiremis: qaγansïramïs: budunïγ: küŋdemis: quldamïs: budunïγ: Türük: törüsün: ïčγanmïs: budunïγ: ečümаpam: törüsünče: yarаtmïs: bušγurmïs: Töles: Tarduš[148]: budunïγ: /anta itmis:/
жеті жүз ер: болған: жеті жүз ер: болып: елсіреген: қағансыраған: бүтін (халық)ты: күңденген: құлданған: бүтін (халық)ты: Түрік: төресін: ішін білдірген: бүті(халық)ты: атам үлкенім: төресінше: жаратқан: босаңсыған: Төлес: Тардұш: бүтін (халық)ты: /сонда: етті:/
собралось всего семьсот воинов. Когда их стало семьсот, наш (дед) старший привел в порядок и обучил народ, утративший свое государство и своего кагана. Народ, сделавшийся рабами и рабынями, упразднивший тюркские установления, привел в порядок и наставил по установлениям моих предков. Так поступили с народом Толис и Тардуш.
gathered together seven hundred soldiers. After they had numbered seven hundred men, he brought them to order and trained people who had lost their state and their kagan, people who had turned to slaves and servants, people who had lost the Turkish institutions, brought to order and followed the rules of my ancestors. Then he gave people Tolis and Tardush states.
33
ölti: ekinti: Ϊšbara Yamtar:boz atïγ:binip:tegdi: ol at anta: ölti: üčünčü: Jegin Sil: begiŋ: kedimlig: tоruγ at: binip:tegdi: ol at anta: ölti: yarаqïnta: yalmasïnta: jüz artuq: oqun urtï: jeziŋe: bašïŋa: bіr te/gmedi/
өлді: екінші: Ышбара Йамтар: боз атын: мініп: тиді: ол ат сонда: өлді: үшінші. Йегін Сіл: бектің: кежімді: торы ат: мініп: тиді: ол ат сонда: өлді: жарағында: желмесінде: жүз артық: оқ ұрды: жезіне:басына: бір ти/меді/
Затем, он сел на серого коня Исбары Ямтара и напал. Тот конь пал там. В третий раз, он сел на оседланного гнедого коня Йегин-Силиг-бека и напал. Тот конь пал там. В его вооружение и плащ попали больше чем сто стрел, (но) ни одна (стрела) не попала в его голову и лицо.
Secondly, he mounted Isbara Yamtar's gray horse and attacked. That horse died there. Thirdly, he mounted Yigan Silbeg's dressed bay horse and attacked. That horse died there. He was hit with more than one hundred arrows on his armor and caftan, (but) he was not hit on head and face even once.
11
inmis: tirilip: jetmis er: bolmïs: Teŋіri: küč: bertük: üčün: аqanïm qaγan: süsi: böri teg: ermiš: yaγïsï: qoň teg: ermiš: ilgerü: qurïγaru: sülep: tеrmiš: qubartmïš: qamïγï: jeti jüz er: bolmïs: jeti jüz er: bolïp: (elsiremis: qaγansïramïš: budunïγ: küŋdemis: quldamïš: budunïγ: Türük: törüsün: ïčγanmïš:)
інді: тіріліп: жетпіс ер: болған: Тәңірі: күш: берген: үшін: Ағам қаған: сүңгісі: бөрі тек: екен: жауы: қой тек: екен: ілгері: кері қарай: сүңгілеп: терген: құратқан: қамтылғаны: жеті жүз ер: болған: жеті жүз ер: болып: (елсіреген: қағансыраған: бүтін (халық)ты: күңденген: құлданған: бүтін (халық)ты: Түрік: төресін: ішін бүлдірген:: )
и собрались вместе семьдесят храбрых воинов. По милости Тенгри, воины моего отца, кагана, были как волки, а их враги как овцы. Воевали то на восток, то на запад, собралось всего семьсот воинов. Когда их стало семьсот, наш (дед) старший привел в порядок и обучил народ, утративший свое государство и своего кагана. Народ, сделавшийся рабами и рабынями, упразднивший тюркские установления, привел в порядок и наставил по установлениям моих предков.
So seventy brave worries gathered together. Tengri gave them the strength, my father’s, kagan’s, soldiers were like wolves, and their enemies like sheep. Seven hundred soldiers gathered while fighting towards east and west. When they were seven hundred he brought into the order and taught the people who had lost their state and their kagan. He brought into the order and edified on the rules of my ancestors the people , who became slaves and bondwomen, who abolished Turkic institutions.
30
кöni: tegdük: üčün: yaγï boltï: bir jïlqa: törüt: yolï: süŋüšdüm:eŋ ilki: Toγu Balïqda: süŋüšdüm: Toγula: ügüzüg: jüzti: kečip: sü kelti: ekinti: Antarγuda: süŋüšdüm: süsi: sančdïm: ...üčünči: ... süŋüšdüm: Türük: budun: Аdaq Qamïšdï: yablaq:
нақты: тигендері: үшін: жау болды: бір жылға: төрт: жолы: сүңгілесдім: ең ілкі: Тоғұ Балықда: сүңгілесдім: Тоғұла: өзенді: жүзді: кешіп: сүңгі келді: екінті: Антарғұда: сүңгілесдім: сүңгісін: шанышдым: үшінші: ... сүңгілесдім: Түрік: бүтін (халық): aдақ Қамышда: жабыраңқы (жаман):
они восстали против нас. за год мы сражались четыре раза. Сначала мы сражались в городе Тогу. Переправившись через реку Тогула, наступили войска. Во второй раз, я сражался в Антаргу. Сразил их войско. Третий раз сражался... Тюркский народ испортился в Адак Камыше,
They rose against us. We fought four times a year. First we fought in town Togu. Having crossed the Togula river the army attacked. The second time I fought in Antargu. Bit their army. And fought the third time. In Adak Kamysh the Turkic people had deteriorated.
37
.. /süŋ/üšdüm:süsin: sančïdïm: ičikgime: ičikdi: budun: boltï: ölügme: ölti: Seleŋe: qodï yorïpan: Qarаγan: qïšlata: biz: barïqïn: anta buzdïm: .....jïšqa: аγdï: Uyγar Elteber: yüzče erin: ilger....te...
...сүңгілестім: сүңгісін: шанышдым: ішіне енушісі: ішке енді: бүтін (халық): болды: өлуші: өлді: Селеңге: құйып жорытып: Қараған: қыстай: біз: барығын: сонда: бұздым: ...йышқа қарай: ақты: Ұйғыр Елбетер: жүздей ерін: ілгері...
... воевал. Сразил их войско. Те, кто сдался, присоединился ко мне, стал моим народом. Те, кто умер - умерли. Переправившись через Селенга, после зимовки в Караган, мы разрушили их строения... отступили в сторону ... Уйгур Эльтебер (отправил) около ста войск на восток...
…fought. Bit their army. Those who gave up, joined me, became my nation. Those who had died – died. Having crossed through Selenga, after winter in Karagan, we destroyed their buildings… retreated… Uigur Elteber sent about hundred army to the east…
12
аqaŋï: Li sün: Tay Seŋün: bašda: bes yüz erin: kelti: uquqluq: ö...altun: kümüs: kergeksiz: kelürti: yoγ: yïparïγ: kelürip: tike: berti: čïntan: ïγač: kelürip: öz yarïš...
әкесі: Лі Сүн: Тай Сеңгүн: бастап: бес жүз ері: келді: әсемдік?. ... алтын: күміс: керексіз /сансыз/: келтірді: жоқтау: жапырылып: келтіріп: тіге: берді: чынтан (ырғай, жұпар терек): ағаш: келтіріп: өз жарас...
с отцом Ли Сунь Тай Сенгуном во главе, приехали пятьсот воинов. Привезли ... золото, серебро в бесчисленном количестве. (Несметное количество) людей оплакивали, привезли дерево благовония...
Led by father Li Sun Tai sengun five hundred soldiers came. They brought …endless amount of gold, silver. (A huge amount of) people mourned , were bringing trees of veneration…
4
bod: qalmadï: ïda tašda: qalmasï: qubranïp: jeti jüz boltï: iki ülügi : atlïg erti: bir ülügi: yadag erti: jeti jüz: kisig:
бой (халық): қалмады: ой таста: қалғаны: шығып: жетi жүз болды: екi үлесi: атты едi: бiр үлесi: жаяу едi: жетi жүз: кiсiнi:
не осталось никого живого. Оставшиеся (кое-где, букв. среди впадин и камней) объединились, и (их) было семьсот (человек). Две части из них были всадниками, а одна часть из них была пешей. Тот, кто семьсот человек
there was no any alive person left. Those who had survived (among stones and sockets) joined together, and (they) were seven hundred people. Two parts of them were horsemen, and other part was footmen. He who seven hundred people
3
su...anta: qalmïšï: budun: On Uyγur[200] Toquz Oγuz: üze: yüz // yïl olurup: ......Orqun ögüz: ......
...су...сонда.қалғаны: бүтін (халық): Он Ұйғыр Тоғыз Оғыз: үсті: жүз жыл: отырып:... ... Орхон өзен:...
... тогда остались народ Десяти Уйгуров и Девяти Огузов. Над ними властвовали сто лет ... река Орхон...
…then the people of Ten Uigurs and Nine Oguzes left. Hundred years they were conquered… the Orkhon river…
33
meniŋ süm üč......// beš yüz kedimlig yadaγ bir eki šašïp kelti: küŋüm: qulum: budunïγ: Teŋiri: Jer anta: ayu berti: anta sančdïm: .........
Менің сүңгім (әскерім) үш... ...// бес жүз кежімлік жаяу бір екі қаруланып келді: күңім: құлым: бүтін (халықты): Тәңірі: Жер сонда: айқай берді: сонда шанышдым: ... ...
Мое войско три ... … // мои пятьсот воинов пришли в тяжелых латах. Тенгри и Земля наказали моих служанок, слуг и народ. Я тогда сразил ...
My army three… my five hundred soldiers came in heavy boots. Tengri and the Earth punished my housemaids, servants and people. I then bit…
6
Teŋiride: bolmuš: El Etmiš Bilge: aqanïm: ičreki: buduni: altmïs Bujruq BašïÏnanču Bujruq Toquz: bolmï Bilge: Taj Seŋün...tu...bes jüz bašï Kül Oŋï: Őz ïnanču: bes jüz: bašï Uluγ Őz ïnanču
Тәңірде: болған: Ел Етміш Білге әкем: Ішкі: бүтін (халық)ты: алтпыс Бұйрық басы Ынанчұ Баға тархан Ұлық Бұйрық Тоғыз: болған: Білге: Тай Сеңгүн... тұ...Бес жүз басы Күн Оңғы: Өз Ынанчұ: бес жүз: басы: Ұлық Өз Ынанчұ
Тенгри-подобный отец мой Иль Етмиш Бильге приказал главе Буюрук Инанчу Бага Тархан, Улык Буюрук Тогуз, Бильге Тай Сенгун … … глава пяти сотника Кун Онгы, Оз Инанчу, глава пяти сотника Улык Оз Инанчу
7
Uruŋu: jüz: bašï: Uluγ Uruŋu Töles begler oγulï: bïŋ bašï Töles Külüg Erin: Tarduš begler oγulï bïŋ bašï Tarduš Külüg: Erin: Ïšbara [s]bes bïŋ er: bašï Alip Ïšbara Seŋün Jaγlagar
Ұрыңғы: жүз: басы: Ұлық ҰрыңғыТөлес бектері ұлы: мың басы Төлес Күлік Ерді: Тардұш бектері ұлы мың басы Тардұш Күлік: Ерді: Ышбара бес мың ер: басы Алып Ышбара Сеңгүн Йағлақар
Сотник Урунгу,- Улык Урунгу, великий тысячник беков Толес - Толес Кулик Ер, великий тысячник беков Тардуш – Тардуш Кулик Ер, пяти тысячник Ишбара – могучий Ишбара Сенгун Йаглакар
8
.........mïs toguz jüz er:bašï: Tojgan: Uluγ Targan: buquγ bïŋa...
.........ған тоғыз жүз ер: басы:Тойхан: Ұлық Тархан Бұқұғ мыңға...
……. глава девяти сотника Тойхан, Улык Тархан Букуг
10
Teŋirim qanïm: ......qan atlïγ Čiqsi aqunču: Alip:bilge...qan...Oγuz budun altï jüz Söŋüt bir tümen budun qazγantï
Тәңірім әкем:......қан атты Чіксі ақұншы: Алып Білге...қан...Оғыз бүтін (халық)Алты жүз Сөңгүт Бір түмен бүтін (халық)қазтұрғызды (иеленді)
Отец мой Тенгри ……. Чикси …. Могучий Бильге …кан… шесть сот Сонгут тумен правили народом Огуз
16
......Jolluγ qaγan[Torïjan qaγan? [218][Bumïn qaγan: üč qaγan olurmis: eki jüz jïl olurmiš
......Йоллұқ қаған/Торыйан қаған?/ Бұмын қаған:үш қаған отырған: екі жүз жыл отырған:
Йоллук каган /Ториан каган?/ Бумын каган три кагана правили двести лет
7
qïzïmïn: qalïŋsïz bertim: ïmïrïma[258] : jüz er: turuγ: /ber/tim:
қызымды: қалыңсыз: бердім:ымыраласыма (досыма) : жүз ер:тұрақ(жайылым): /бер/дім:
Дочерей выдал без выкупа. Моему другу дал пастбище для ста голов.
I marry my daughters off without buyouts. I gave out to my friend a pasture for hundred livestock.
2
jüz er: qadašïm: uyarun: üčün: jüz erin:elig üküzin tekdi:
жүз ер: немере ағайыным: ұйғарымы: үшін: жүз ерін: елу өзгізді тиді:
По решению ста моих родственников, сто мужей заправили пятьдесят быков
Under the decision of hundred my relatives, a hundred men have filled fifty bulls.
7
Jüz er qa:dašïm: esizime: biŋ er budunïma: esizim: aq ïq atlu: budunïm: edgü tіšiŋ
Жүз ер немере ағайыным: иесізіме: мың ер бүтін (халық)ыма: иесізіме: ақ ық? атты: бүтін (халық)ым: игі тасың
Сто моих славных родственников, оставшиеся без хозяина, тысячи мужественных людей моей страны, оставшиеся без хозяина, ... народ мой, добрый камень...
Hundred of my ownerless relatives, ownerless thousand men of my country, ... my people kind stone ...
4
Qadašïm: ekinime: yïta: adïrïldïm: esizime:jüz kümül:budunïm: yïta: adïrïldïm
Немере ағайыным: нағашым:жетім: айырылдым: иесізіме:жүз Күмүл: бүтін (халық)ым: жетім: айырылдым:
Родственники мои осиротевшие, разлучился я (с вами). Народ мой Сто Кумуль осиротевший, разлучился я.
My orphan relatives, I parted from you. My ownerless Hundred Kümül people became orphan.
7
Ekinim: qadašïm: esizime: oγulanïm qïzïma: ürüŋüm: qaram: esiz: jüz: elig erime: esizime:
нағашым:немере ағайыным: иесізіме: үлым қызыма: үрпек ағым: қарам: иесіз: жүз: елу еріме:иесізіме:
Родня, сородичи остались без хозяина. Сыновья и дочери, мои дорогие, остались без хозяина. Мои сто пятьдесят воинов остались без покровителя.
To my ownerless relatives, my dear children abandoned, my ownerless hundred and fifty men.
10
...elim esiz erinč: jüz: kümül: budunïm: esiz erinč: ...
...елім иесіз еді: жүз Күмүл: бүтін (халық)ым: иесіз еді: ...
... моя страна была без покровителя. Мой народ Сто Кумулей был без покровителя. ...
... my country was ownerless. My Hundred Kümül people was ownerless...
3
Esizime: jüz: qadašïma: altï: budunïma: esizime: adïrïldïm
Иесізіме: жүз: немере ағайыным: алты: бүтін (халық)ыма: иесізіме: айырылдым:
остались без хозяина сотня моих родственников. С шестью моими народами, оставшимися без хозяина, расстался я.
my hundred relatives abandoned by their master (i.e. me). With six my ownerless nation,
1
Buqačuq: uruŋu Jüz Yapïγ: aqanïm: esizime
Бұқашық: ұрпағы Жүз Йапығ: әкем: иесізіме
Потомок Букачук мой отец Йуз Йапыг, оставшиеся без хозяина.
Offspring of Buqačuq my ownerless father Jüz Yapïγ.
2
Esizim: jüz : ïnal: qadašïm...
Иесіз: жүз: ынал: туысым:
Мои, оставшиеся без хозяина, сто Инал родственников ...
My ownerless hundred Ïnal relatives ...
4
Jüz er...
Жүз ер...
Сто мужей ...
Hundred men ...
1
Elig oγulan: uru...esizim: jüz Kümül: budunïm: qadašïm: adïrïldïm...
Елу ұлан: ұрпақ.иесізім: Жүз: Көмүл: бүтін (халық)ым: Немере ағайыным: айырылдым:...
Мои оставшиеся без хозяина пятьдесят сыновей, ... народ мой Сто Кумулей, родня моя, разлучился я ...
1
tap: jüz arqa ešim: jüz erim:
Тап?: жүз ...досым: жүз ерім:
... мои сто друзей, мои сто мужей
4
yalŋuš: jüz: erig: qut...
Жалғыз: жүз: ерді:құ...
Одиноких сто мужей ...
12
...uš: oγulïm: jüz er: qadaš...
...ш: ұлым: жүз ер: немере ағайыным:..
3
jüz...
Жүз...
Сто...
32
bir : tabïlqu : yüz : boltï : yüz : tabïlqu : miŋ : boltï : miŋ : tabilqu : tümen : boltï : tir : anča : biliŋler : asïγï : bar : edgü : ol.
Бір тобылғы жүз болды. Жүз тобылғы мың болды. Мың тобылғы түмен (он мың) болды дер. Сонша біліңдер, пайдасы бар, игі ол!
Говорят: из одной таволги получилось сто. Из ста таволг стала тысяча. Из тысячи таволг стало десять тысяч, говорят! Так знайте – есть в этом выгода. Это хорошо!
One spiraea became a hundred; a hundred spiraea became a thousand (and) a thousand spiraea became ten thousand, it says. Know thus: This is good.
8
olurmuš:biŋ (anïŋ): Eli üč yüz yïl: el tutmuš: ančïp: budunï: bardï:
отырған:мың ? (оның): Елі үш жүз жыл: Ел тұтқан:сөйтіп: бүтін (халық)ы:барды:
... они на троне сидели. Триста лет множеством (букв.: тысячами) стран они правили. Потом их народ ...
... they ruled (the country). They ruled over thousand countries for three hundred years. Then their people went ...
Қара-сұғ (e-9)  1 рет кездеседi
1
..... beŋüsü yoq ermiš yïlïnda yüz eligde
..........мәңгісі(тасы) жоқ болған жылы жүз ...
... когда не было поминального (камня), в год сто ...
... when no memorial (stone) was there ...
Очуры Ачуры (e-26)  1 рет кездеседi
12
… üzer: jüzi: beg el er: bisiŋize: beg elig: qas
...жүзер: жүзі: бек ел батыр: ...бек елді:
...
...
Or.8212/77  1 рет кездеседi
8
γ atlïγ yuz elüg otuz er
лық атты жауынгер жүз елу, отыз батыр
воиско верхом на сто пятдесяти конях, тридцать богатырей
1
... jüz yašïna
...жүз жаcыма
... в сто лет
... in hundred years...
1
Üč jüz bodraq: yontïmqa: bökmedim
Үш жүз басты: жылқыма: бөгеле алмадым.
Со своими триста голов лошадьми, я не смог остаться!
I couldn't stay with my three hundred heads of horses.
Идея создания историко-культурного фонда в электронном виде основана впервые опубликованному научному изданию "Секции Востоковедения" Института востоковедения им.Р.Б.Сулейменова по государственной программе "Культурное наследие" в 2005 г: "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Енисей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма. Главные редакторы:
д.и.н., проф. М.К.Абусеитова, д.ф.н., проф. Б.Бухатулы.
Выражаем признательность директору Института востоковедения им. Р.Б.Сулейменова профессору Абусеитовой Меруерт Куатовне за оказанную помощь.


Памятники Учебник Этнокультурный словарь Простой словарь Ресурсы Поиск Контакты
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.