TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Iздеу
Анықтамадан Мәтіннен Түрік бітіктен Транскрипциядан Сілтемеден
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 12 жерде кездесті
11
subï: anča temis: Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun bolčun tejin: аqanïm: Elteris qaγanïγ: ögüm: Elbilge qatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup: jügürü: kötürmüs erinč: aqanïm: qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs: tašïra:
Суы: сонша деген: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық) болсын дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем («өгейім»): Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерген еді: әкем: қаған: жеті: жиырма: (батыр)ерін: тасалады: тасалай (сыртқа):
вода сказали: "дабы не исчез Тюркский народ, дабы вновь стал страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев.
and Water said as follows: "in order to Turkish people would not go to ruin and in order to it should be a nation again", they rose my father Ilteris Kagan, and my mother Ilbilga Katun, to the top and sat them upwards on the throne. My father, the kagan, gathered together seventeen brave lords.
16
törüg: qаzγanïp: uča: barmïs: аqaŋïm: qaγanqa: bašlayu: Baz qaγanïγ: balbal: tikmis: ol törüde: öze: ečüm qaγan: olurtï: ečüm qaγan: olurupan: Türük: budunïγ: ječe іtdi: іgіti: čïγaŋïγ/: bay: qïltï: azïγ: üküš: qïltï:/
төре(лік)ті: қаз тұрғызып: ұша: барды: әкем: қағанға: бастай: Баз қағанды: балбал: тіккен: ол төре(лік)те: үсті: атам қаған: отырды: атам: қаған: отырып: Түрік: бүтін (халық)ты: жекеше жақсы етті: жетілдірді: шығайды: /бай: қылды: азды: көп: қылды:/
установив свою власть, умер мой отец. Балбалы для него были начаты с балбалов Баз кагана. Мой дядя стал каганом тогда. Мой дядя продвигал Тюркский народ еще лучше. Он сделал бедных богатым, небольшой народ многочисленным.
after he had founded (such a great) empire and gained power, passed away (lit.: 'went flying'). Balbals erected for my father, the kagan, were first erected from Baz Kagan's balbals. My uncle succeeded to the throne then. My uncle, the kagan, organized and nourished Turkish people anew. He made poor people rich and few people numerous.
25
bašlayu: Qïrqïz qaγanïγ: balbal:tikdim: Türük: budunïγ: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: aqaŋïm qaγanïγ: ögüm qatunïγ: kötürmiš: Teŋіri: Еl bеrigme: Teŋіri: Türük: budun: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: /özümüz: ol Teŋіri:/
бастай: Қырғыз қағанды: балбал:тікдім: Түрік: бүтін (халық)ты: аты көсегесі:жоқ болмасын: дейін: әкем: қағанды: шешем-өгейім қатұнды:көтерді: Тәңірі: Ел беруші: Тәңірі: Түрік: бүтін (халық): аты көсегесі: жоқ болмасын:дейін: /өзіміз: ол Тәңірі:/
Я установил балбалы (для него), начиная Киргиз каганских балбалов. Тенгри, который избрал моего отца, кагана, и мою мать-мачеху катун, и который предоставил им государство, чтобы имя и слава тюркского народа не погибло, (тот Тенгри)
and because of your mischievousness, my uncle, the kagan, met his death. First I erected balbals (for him) beginning from Kirgiz kagan's. Tengri, which had raised my father, the kagan, and my mother, the katun, and which had granted them a state, For the name and fame of the Turkish people would not perish, (that Tengri)
10
Türük: Teŋrisi: Türük: ÏduqJeri: subï: ančatemiserinč: :Türük: budun: yoq: bolmazun: tejin: budun: bolčun: tejin: аqanïm: Elterisqaγanïγ: ögüm: Elbilgeqatunïγ: Teŋіri: töpesinte: tutup: jügürü: kötürtü erinč: aqanïm qaγan: jeti jegirmi: erin: tašqïmïs (tašra: yoruyor: tejin: üküеsidіp: balïqdaqï: taγïqmïs: taγdaqï:)
Түрік: Тәңірісі: Түрік: Ұйық Жері: Суы: сонша деген екен: Түрік: бүтін (халық): жоқ: болмасын: дейін: бүтін (халық): болсын: дейін: Әкем: Елтеріс қағанды: Шешем-Өгейім: Елбілге қатұнды: Тәңірі: төбесінде: тұтып: жоғары: көтерді екен: ағам қаған: жеті: жиырма: ерін: тасалады: ( тасалай: жортты: дейін: күллісі естіп: балық(қала)дағы: таулады: таудағы: )
Тенгри Тюрков, Тюрков священная Земля и вода сказали: "дабы не исчезли Тюркский народ, дабы вновь стали страной". Они оказали почет моему отцу, Ильтерис кагану и моей матери («мачехе») Ильбильге катун, превозносили их. Мой отец, каган, собрал семнадцать доблестных героев. Услышав, что те отправились в поход, кто был в городах вышли на поле, кто был в горах, спустились
Tengri of Turks, Turks sacred Earth and water told: “let the Turkic people not degenerate, let them be the state again”. They mounted my father, El-Teris kagan, and my mother El-Bilge katun to the throne to be above them. My father, kagan, gathered seventeen brave beks (lords). Having heard that they went on campaign, those, who were in towns went out to the field, those, who were in mountains, went down
13
jeti: yolï: sülemiš: jegirmi: süŋüš: süŋüsmiš: Teŋіri: yarïlqaduq üčün: elligig: elsіretmiš: qaγanlïγïγ: qaγansïratmïš: yaγïγ: baz qïlmïs: tizelіgig: sükürmiš: bašlïγïγ: jüküntümiš: qaŋïm: (qaγan ... törüg: qаzγanïp: uča: barmïs: )аqaŋïm: (qaγanqa: bašlayu: Baz qaγanïγ: balbal: tikmis: ...)
жеті: жолы: сүңгіледі: жиырма: сүңгілес (соғыс): сүңгілесті: Тәңірі: жарылқадық үшін: Елдікті: елсіретті: қағандықты: қағансыратты: жауды: басып басымдылық қылды: тізелікті: шөктірді: бастықты: жүгіндірді: әкем: (қаған:...төре(лік)ті:қаз тұрғызып: ұша: барды: ) әкем: (қағанға: бастай: Баз қағанды: балбал: тікді:... )
семь раз и участвовал в двадцати сражениях. По милости Тенгри, он взял царство тех, кто имел царство, и захватил каганов тех, кто имел кагана; он поработил врагов. Мощных врагов он принудил к миру. Имеющих колени заставил становиться на колени, имеющих голов заставил поклониться. Мой отец, каган (установив свою власть, умер. Балбалы для моего отца были начаты с балбалов Баз кагана. Когда мой отец,)
and engaged in twenty battles. By the grace of Tengri, he took the realm of those who had had a realm, and captured the kagan of those who had a kagan; he subjugated enemies. He made powerful enemies kneel and proud ones to bow. My father, the kagan, after he had founded (such a great) empire and gained power, passed away (lit.: 'went flying'). Balbals for my father, the kagan, were first erected from Baz Kagan's balbals. When my father died
20
barïγma: bardïγ: bardïq: jerde: edgüg:ol erinč: qanïŋ: ügüzče: jügürti: söŋüküg: taγča: yatdï: beglik: urï oγulïŋ: qul qïltïγ: silik qïz oγulïŋ: küŋ qïltïγ: ol bilmedük üčün: yablaqïŋïn: üčün: ečüm qaγan: uča bardï: bašlayu: Qïrqïz qaγanïγ:(balbal: tikdim: )Türük: budunïγ: atï küsü: yoq bolmazun: tijin: aqaŋïm qaγanïγ:
барғанынша: бардық: барған: жерде: игіні: ол еді екен: қанын:өзенше: жүгірді (ақты): сүйегін: тауша: жатты: бектік: ұрық ұлың: құл болды: сұлу қыз ұлың: күң болды: ол білмедік үшін: жабайылығын (жамандығын): үшін: атам қаған: ұша барды: бастай: Қырғыз қағанды: (балбал:тікдім:) Түрік: бүтін (халық)ты: аты көсегесі: жоқ болмасын: дейін: әкем: қағанды:
ушли. Там, куда вы ушли, ваша (единственная) прибыль была следующим: ваша кровь бежала текла рекой, и ваши кости были навалены как гора; ваши сыновья, достойные стать беками стали рабами, и ваши дочери, благородные красавицы стали служанками. Из-за вашего непонимания и из-за вашей вредности, мой дядя, каган улетел (умер). Первым я установил балбалы (для него), начиная с Киргиз каганских балбалов. Тенгри, который избрал моего отца, кагана,
In places you went away, your (only) profit was the following: your blood ran like a river, and your bones were heaped up like a mountain; your sons worthy of becoming lords became slaves, and your daughters worthy of becoming ladies became servants. Because of your unawareness and because of your mischievousness, my uncle, the kagan, met his death. First I erected balbals (for him) beginning from Kirgiz kagan's. Tengri, which had raised my father, the kagan,
41
.....arqïšï: kelmedi: anï anča tuyun: tep: süledim: qurïγaru: eki üč kišiligin: tezip bardï: qara budun: qaγanïγ: kelti tep: ög.....qa: at bertim: kečig atlïγ: ...
... керуен: келмеді: оны: сонша тұтамын?: деп: сүңгіледім: кері қарай: екі үш кісілігін: тежеп барды: қара бүтін (халық): қағанды: келді деп: ... ат бердім: кіші атты:...
... не дошел караван. Я напал на них, чтобы захватить. ... Так как приехал сам каган, простой народ ... я дал коня...
… did not reach caravan. I attacked them to capture… as the kagan had came, the common people… I gave a horse…
20
artuq...küč ...boltï: ol üč qaγan: üglesip: Altun Yïs öze: qabïslam temis: anča üglesmis: öŋre Türük: qaγanγaru: süllemis temis: eŋru sülemiser: qačïn erser: ol bizini:
артық: ...күш...болды: ол үш қаған: үндесiп: Алтын Йыс үстiне: қапсырам дептi: сонша үндесiп: өңiрге Түрiк: қағанға қарай: сүңгiлесемiз дептi: егер сүңгiлемесе: қашқақтаса етсе: ол бiздi:
Но больше всего был нашим врагом киргизский сильный каган. Эти три кагана объединились и договорились собрать силу на горе Алтун. Образовав союз, они сказали: «Отправимся мы в поход на восток против Тюркского кагана! Если не мы его, так он нас (сразит)!
But our first enemy was the strong Kyrgyz kagan. These three kagans joined and agreed to gather their forces on the Altun mountain. Having formedan alliance they told: “we went on campaign against the Turkic kagan to the east! If not we then he would (kill) us!
29
Qïrqïzda: yantïmïz: Türges qaγanta: körüg kelti: sabï enteg: öŋden qaγanγaru: sü jorïlam temis: yorumasar: bizіni:: qaγanï: alïp rmis: ayγučïsï: bilge ermis: qač neŋ erser:
Қырғызда: қайта жөнелдiк: Түргеш қағсонда: көрiк-елшi келдi: сабы сөзi осылай: өңден қағанға қарай: сүңгілі-әскер жорыталым дептi: жорымаса: бiздi: қағаны: алып едi: айғұшысы-кеңесшісі: бiлiк едi: қанша не болса:
Мы вернулись от киргизов. От Тюргешского кагана пришел посол. Слово его таково: «Отправимся походом с востока на кагана. Если мы не наступим, то их (т.е. Тюркский) каган – велик, а советник его – мудрый, как бы то ни было, -
We came back from Kyrgyz people. A messenger came from Turgesh kagan. The word of his was as follows: “we go on campaign to kagan from the east. If we do not attack, then their (i.e. Turkic) kagan is great, his advisor – is wise, this or that way, he might kill us ”
33
Üč körüg kisi: kelti: sabï: bir: qaγanï sü atsïqdï: On oq süsü: qalïsïz: atsïqdï: ter: Yarïs yazïda: tirillemis temis: ol sabïγ esidip: qaγanγaru: ol sabïγ ïtïm: Qantuyun: sabïγ: yana es b...
Үш көрүг-елші кiсi: келдi: сап-сөзi: бiр: қағаны сүңгілі-әскерi аттанды: Он оқ сүңгілісі: қалмай: аттанды: дер: Йарыш жазықта: терiлiп жиналамыз дедi: ол сап-сөздi естiп: қағанға қарай: ол сап-сөздi: жөнелттiм: Қайтадан (?) сап-сөздi: және ...
Пришли три посла, слова их одинаковы: «Один каган с войском выступил в поход. Войско (народа) "Десяти стрел" без остатка выступило в поход. Они сказали, что соберутся в степи Йарышской". Услышав эти слова, я доложил эти слова кагану. Что делать?! С обратным словом (от хана)
Three messengers came, their words were similar: “One kagan with his army went on campaign. The army of “Ten Arrows” people went on campaign too. They told that they would gather in the step of Yarysh”. Having heard these words I told them the kagan. What to do?! With the reply (from khan)
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.