TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Iздеу
Анықтамадан Мәтіннен Түрік бітіктен Транскрипциядан Сілтемеден
Көне түрiк тiлiнде:

Көне түрiк тiлiнде іздеу көне түрiк әліппесімен жасалады. Қажетті сөзді теріп болғасын Тап дегенді басыңыз.

Іздеу жүргізілген соң, табылған мәтінге қатысты ескерткіштің аты, мәтіннің сол сөз табылған жолы шығады. Егер ескерткіш атын бассаңыз, сол ескеткіш туралы толық мағлұмат аласыз. Іздеу бетіне қайтып келу үшін терезенің ең жоғарғы немесе ең төменгі сол бұрышында тұрған белгілерді пайдаланыңыз.
Ескерту: Internet Explorer броузерінен басқаны қолданушы Түрік бітік шрифтін орнатып алуы керек. Көмек бетінде қалай орнату керегін оқып алуға болады.

Таңбаны пернетақтадан тергенде, латын әріптерімен төменде көрсетілген сәйкестікті пайдаланыңыз.
B C D F G J K L N O
Q R S T U V W X Y a
b c d g i j k l m n
p q r s t u w x y z
Iздеген сөз 12 жерде кездесті
1
Öze Kök: Teŋіri[132] : asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs: kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan[133] :Estemi qaγan[134] :olurmïš: olurupan: Türük: budunïγ: Elin: törüsün: tuta: bermis: iti: bermis:
Үсті Көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаратылғанында): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаратылды): кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған: отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді:
Когда наверху голубое Тенгри, а внизу бурая Земля возникли, сотворен был меж ними сын человеческий. Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их.
When the blue sky above and the brown earth below were created, between them a human being was created. Over the human beings, my ancestors Bumin Kagan and Istemi Kagan ruled. They ruled people by Turkish laws, they led them and succeeded.
6
begleri: budunï: tüzsüz: üčün: Tabγačbudun: teblegin: körlüg: üčün: armaqčïsïn: üčün: inili: ečili: kеksürtükin: üčün: begli: budunlïγ: yoŋušurtuqïn: üčünTürük: budun: elledik: Еlin: ïčγanu: ïdmïs:
бектері: бүтін (халық): түзусіз: үшін: Табғач бүтін (халық): тепкісін: көрген: үшін: арбалғандығы: үшін: інілі: әкелі: кектескені: үшін: бекті: бүтін (халық)ты: жоныстырдығы: үшін: Түрік: бүтін (халық): ел еткен: Елін: ішін бұзып: итермеледі:
И беки, и простой народ были нечестные. Поддавшись китайцам, обманутые отцы и дети стали врагами. Беки и народ восстали друг против друга. Нарушилось единство Тюркского народа.
The lords and people went unfair. Since they give way to Chinese people, since they were defrauded by them, younger and elder brothers became revengeful and enemy to each other. Turkish people were exiled.
8
körmüs: elig jïl: isig küčüg: bermis: ilgerü: kün toγusïqda: Böküli: qaγanqa: tegi: sülüjü: bermis: qurïγaru: Temir qapïγqa: tegi: sülüjü: bermis: Tabγač: qaγanqa: Еlin: törüsin: alï bermis: Türük: qara: qamïγ:
көрді (бағынды): елу жыл: ісін күшін: берді: ілгері: күн тумысында: Бөкүлі: қағанға: тие: сүңгілей: берді: кері қарай: Темір Қапығқа: тие: сүңгілей: берді: Табғач: қағанға: Елін: төресін: ала берді: Түрік: қара: қамтылған (барлық):
Пятьдесят лет они служили. Они воевали до Бокули кагана на востоке, на западе сражались до Железных Ворот. И все ради Китайского кагана. Был охвачен (весь) Тюркский простой народ.
and gave their deeds and services to him. They went on campaigns up to the Böküli kagan in east, and as far as the Iron Gate in west. They gave the Chinese emperor to rule the state and lordship.
31
Umay teg: ögüm: qatun: qutuŋa: inim Kültegin: er at boltï: altï jegirmi: jašïŋa: ečüm qaγan: Еlin: törüsün: anča: qazγantï: Altï čub: Soγdaq tapa: süledimiz: buzdïmïz: Tabγač: On Tutuq: beš tümen: sü kelti: süŋüšdümüz:
Ұмай тек: шешем-өгейім: қатұн: құтына: інім Күлтегін: ер атты болды (батыр ер атанды): алты жиырма (16): жасында: әкем қаған: Елін: төрелігін: сонша: қаз тұрғызды: Алты Чұб: Соғдақ таман: сүңгіледіміз: бұздымыз: Табғач: Он Тұтық: бес түмен: сүңгі келді: сүңгілестіміз:
Мой младший брат Культегин получил геройское имя благодаря удачи моей Умай-подобной матери-мачехи Катун. Когда ему было шестнадцать, мой дядя, каган, призвал подданных. Мы пошли войною на Шесть Чубов и Согдийцев. Китайский губернатор Онг-Тутук шел с пятьюдесятью тысячами армией (против нас). И мы сражались.
My younger brother Kultegin became a man due to good luck of my Umay-like mother, the katun. When he was sixteen, my uncle, the kagan, gathered the lords. We went on a campaign in direction of Six-Čub Sogdian colonies. The Chinese governor On-Tutuq came with fifty thousand armies. And we fought.
36
binip: оplayu: tegdi: bir: erig: oqun urtï: eki erig: udušru: sančïdï: ol tegdikde: Bayïrqunuŋ: аq adγïrïγ: udluqïn: sïyu: urtï: Qïrqïz: qaγanïn: ölürtimiz: elin: altïmïz: ol jïlqa: Türügeš...
мініп: ұмтыла: тиді: бір ерін: оққа ұрды: екі ерін: қуып: шанышды: ол тигенде: Байырқұдың: ақ айғырын: ұршығын: сындырып: ұрды: Қырғыз: қағанды: өлтірдіміз: Елін: алдымыз: ол жылғы: Түргеш: ...
и бросился в атаку. Он поразил одного мужа стрелой и убил двух мужей копьем. Он нападал, пока хребет белого жеребца Байырку не был сломан. Мы убили Киргиз кагана и завоевали его страну. В том году мы пошли на Тюргешов …
and attacked. He hit one man with an arrow and killed two men with spear. He was attacking until the backbone of Bayirqu's white stallion was broken. We killed the Kirgiz kagan and conquered his country. In that year we marched to Turgesh ...
38
tutuztï: ekisin: özü аltizdï: anta yana: kirip: Türgeš: qaγan: buyruqï: az tutuquγ: eligin tutdï: qaγanïn anta: ölürtimiz: elin: altïmïz: Qara Türgeš: budun: qop ičikdi: ol budunïγ: Tabarda: /qo.../
тұтысды: екеуін: өзі алысты: сонда жаңа: кіріп: Түргеш: қаған: бұйрықын: аз тұтұқты: елуін тұтды: қағанын сонда: өлтірдіміз: елін: алдымыз: Қара Түргеш: бүтін(халық): көп ішке енді: Ол бүтін (халық)ды: Табарда:/ қо.../
сразился и он (то есть, Культегин) захватил двух из них. Там он снова ворвался (линию врага) и захватил Губернатора(Tutuq) Аза и его армию. Там мы убили их кагана и подчинили его страну. Многие Тюргеши убежали. Мы … тех людей в Табаре.
.... and he (i.e., Kultegin) himself captured two of them. There he again broke into (the enemy's lines) and captured the Az Tutuq (Governor) and his army. There we killed their kagan and subdued his country. Many of the common Turgesh people run away. We ... those people in Tabar.
6
toquz erig egire: toqïtï: budun: anta ölti: üčünč: Bоl/ču/da: Oγuz birle: süŋüšdümüz: Kültegin: Azman atïγ: binip: tegdi: sančïdï: Učuš bašïnta: süŋüšdümüz: Türük:
тоғыз ерін иіре: тоқытты: бүтін (халық): сонда өлді: үшінші: Болчұда: Оғыз бірлесе: сүңгілестіміз: Күлтегін: Азман атын: мініп: тиді: шанышды: Ұчыш басында: сүңгілестіміз: Түрік:
Он взял в плен девять мужей. Их люди были убиты тогда. Третий раз, мы сражались против Огузов в Болчу. Культегин сел на своего коня Азман напал и нанес удар. Мы сражались в истоках Учус. Тюркский
He took nine men to prison. Their people were killed then. The third time we fought against Oguz at Bolču. Kultegin mounted his Azman horse and attacked and stabbed. We fought at Učuš headwaters. Turkish
3
kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan: Estemi qaγan: olurmïš: olurupan: Türük: budunïŋ: Elin: törüsіn: tuta bermis: iti bermis: törüt: buluŋ: qop: yaγï ermis: sü sülepen: törüt: buluŋdaqï: budunïγ:(qop almïš: qop baz qïlmïs:)bašlïγïγ: jüküntürmüs: tizеligig:(sökürmüs: ilgerü: Qadïrqan: Jïšqa tegi: keri)
кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/:
Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. С четырех сторон были враги. В сражениях они покорили народы со всех четырех сторон, усмирили их. Головы имеющих заставили склониться, колени имеющих заставили преклонить колена! На востоке до Кадырханской черни,
My ancestors Bumyn kagan and Istemi kagan were above these human beings. They ruled the nation by Turkic laws, they developed them. In battles they subdued the nations of all four sides of the world and suppressed them. They made those who had heads bow their heads, and who had knees genuflect them! In the east up to Kadyrkhan common people,
7
yoŋušurtuqïn: üčün Türük: budun: elledik: Еlin: ïčγanu: ïdmïs: qaγanladïq: qaγanïn: jetіrü: ïdmïs: Tabγač budunqa: beglik: urï oγulïn: qul qïltï: silik qïz oγulïn: küŋ qïltï: Türük: begler: Türük: atïn: ïtï: Tabγačγï: begler: Tabγač: (atïn: tutupan: Tabγač: qaγanqa: körmüs: elig jïl:)
жоныстырдығы: үшін: Түрік: бүтін (халық): ел еткен: Елін: ішін бұзып: итермеледі: қаған еткен: қағанын: жетелей: итерді: Табғач бүтін (халық)ына: бектік: ұрық ұлын: құл болды: сұлу қыз ұлын: күң болды: Түрік: бектер: Түрік: атын: итере: Табғачғы: бектер: Табғач: (атын: тұтып: Табғач: қағанға: көрді (бағынды):елу жыл:)
Нарушилось единство Тюркского народа. Восстали они против своих каганов. Китайцы сделали твоих благородных сыновей рабами, красавиц дочерей - рабынями. Бросили Тюркские беки свои титулы и взяли титулы китайские. И служили они Китайскому кагану пятьдесят лет.
The unity of Turkic people had broken. They rose against their kagans. The Chinese made slaves your noble sons, and slaves you beautiful daughters. Turkic beks refused from their titles and admitted Chinese titles. So they served Chinese kagan.
8
isig küčüg: bermis: ilgerü: kün toγusïqda: Böküli: qaγanqa: tegi: sülüjü: bermis: qurïγaru: Temir: qapïγqa: tegi: sülüjü: bermis: Tabγač: qaγanqa: Еlin: törüsin: alï bermis: Türük: qara: qamïγ: budun: anča temis: Еllig: budun (ertim: Еlim: ïmtï qanï: kemke: Еlig: qazγanurman: tеr ermis: )
ісін күшін: берді: ілгері: күн тумысында: Бөкүлі: қағанға: тие: сүңгілей: берді: кері қарай: Темір: Қапығқа: тие: сүңгілей: берді: Табғач: қағанға: Елін: төресін: ала берді: Түрік: қара: қамтылған: бүтін (халық): сонша деген екен: Елді: бүтін (халық) ( едім: Елім: енді қайсы: Кімге: Елді: қаз тұрғызамын: деп еді: )
Пятьдесят лет они служили. Они воевали до Бокули кагана на востоке, на западе сражались до Железных Ворот. И все ради Китайского кагана. Был охвачен (весь) Тюркский простой народ.Тогда простой народ сказал: "У меня было государство, где оно сейчас? Какой стране служу я?
They served fifty years. They fought in the east up to Bokli kagan, in the west up to the Iron Gate. Everything was for the sake of Chinese kagan. The common people said then: “I had a state, where is it now? Which country do I serve ?
37
bir : qarï : öküzüg : bilin : biče : qumursγa : yimis : qamsayu : umatïn : turur : tir : anča : biliŋler : yablaq : ol.
Бір кәрі өгіздің белін кесе құмырсқа жепті. Қозғала алмай тұрар дер. Сонша біліңдер: жаман ол!
Говорят: одного старого вола заели муравьи. Не будучи в состоянии двигаться, он стоял. Так знайте – это плохо!
An old ox was eaten by ants, gnawing around its belly. It lays down without being able to move, it says. Know thus: This is bad.
61
turnya : qus : tüsnekiŋe : konmis : tuymatïn : tuzak(k)a : ilinmis : uča : umatïn : olurur : tir : anča : biliŋler : yabak : ol.
Тырна құс түстенуге қоныпты. Тоймайтын тұзаққа ілініпті. Ұша алмай отырар дер. Сонша біліңдер. Жаман ол.
Говорят: журавль уселся поесть. Его прицепило обжорство. Не будучи в состоянии лететь, он сидел, говорят. Так знайте – это плохо!
A crane settled on its dinning place. It was caught by gluttony. It sits without being able to fly, it says. Know thus: This is bad.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.