TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Ескерткіш түрі
Орхон
Енисей
Талас
Тұрпан
Алтай
Қазақстан
Ферғана
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Этномәдени сөздік
[budun] бұдұн
Халық, ел, жұрт деген мағыналы сөз. Бұл сөз «бүтін, бой, толық, дене, тұлға, ірі кесек» деген мәнді boy-//bod-//bud-//büt- түбір морфемадан туындаған. Қазіргі қазақ тілінде «бой, бүтін, биік, бұдан-» тұлғасында ғана сақталынған. Көне моңғол тілінде bütün> бүтүн> бүтэн - «толық, барлығы, бәрі, ірі», bodu> бодұ> бод - «үлкен, ірі, ірі қара» деген мағынада сақталынған.
Мәлімет қорынан қара
Мына ескерткіштерде осы сөз кездеседі
Күлтегiн ғұрыптық кешені және бiтiктасы
14

Jabγuγ: Šadïγ149 : anta: bermis: berje: Tabγač: budun: yaγï: ermis: jïrïya: Baz qaγan: Toquz Oγuz 150: budunï: yaγï: ermis: Qïrγïz: Qurïqan: Otuz Tatar: Qïtaň:

Tatabï: qop: yaγï: ermis: аqanïm: qaγan: bunča:...

Йабғұны: Шадты: сонда: берді: бергі: Табғач: бүтін (халық): жауы еді: арғы қарай: Баз қаған: Тоғұз Оғыз: бүтін (халық): жау: еді: Қырғыз: Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: көп: жау: еді: әкем: қаған: бұнша:...
Күлі-чұр ғұрыптық кешені және бітіктасы
2

... Küli Čur: tarduš: budunïγ: ïtï ayu olurtï:

...Күлі Чұр: тардұш: бүтін (халық)ды: итере басқара отырды:
Оя (е-27) бітіктасы
7

Baγam: budunumqa: adïrïlt...

Бағам(руым):бүтін(халық)ыма: айырылд...
Уйбат III (е-32) бұғытасы және мәтіні
9

...qara: budun: ...m:öz: oγulïm: bökmedim:

қара: бүтін (халық): ...: өз: ұлым: бөгеле алмадым:
Көжелік-қобы (е-45) бітіктасы
4

El: tutum: budun: bašladïm: tïš: yaγïγ: yaγïladïm: eltim:

ел: ұстадым: бүтін (халық): бастадым:тыс: жауды: жауладым: иледім:
Or. 8212 (161) "Ырық бітік" қолжазба кітабы
53

boz : bulït : yoridi : bodun : üze : yaγdï : qara : bulit : yorïdï : qaïnaγ : üze : yaγdï : tarïγ : bisdi : yas : ot : ündi : yïlqïqa : kisike : edgü : boltï : tir : anča : biliŋler : edgü : ol.

Боз бұлт жылжыды. Бүтін (халық) үстіне жауды. Қара бұлт жылжыды. Барлығының үстіне жауды. Тары пісті. Жас от өнді. Жылқыға, кісіге игі болды дер. Сонша біліңдер: игі ол!
Чаа-Холь VII (e-19)
2

qara budunïma: yïta: esizime

қара бүтін-халқыма: жетім: иесіз
Алтын Көл II (e-29)
4

Erdemlig bulsar: budun: isrik/?/: jürümedi: erinčim: ikizime:

Ерлікті болса: халық: ашытқы (мас?): жүрмейді: екен: қос егізіме:
Этномәдени сөздікпен қатар Түрік бітік мәтін қорында көне түрік-қазақ сөздігі бар.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.

Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.