Тарихи анықтама
VIII-IX ғ
Ескерткіш аталуы
«Туба ескерткіші», «Тубаның үшінші ескерткіші», «Тесь ескерткіші»
Табылған жері мен cақтаулы жері
Хакасияның Тес пен Ербы өзені аралығындағы жерде орнатылған.
1896 ж. Мартьянов Минусинск музейіне әкелген. ММ, инв № 12
Ескерткіштің сипаттамасы
Сұрғылт құмдақтастан жасалынған бәдіз. Бәдіздің арқа жонында үш жол мәтін қашалған. Екі таңба қашалған. Бәдізде қашалынған мәтіннің таңба-әріптері тозып өшіңкі болып кеткендіктен ғылыми нақты бір көшірме жайында айту қиын.
Ескерткіш өлшемі
биіктігі - 1,78 м, ені - 0,42-0,63 м, қалыңдығы - 0,35 м.
Ғылыми зерттеулері
Алғаш 1721-1722 ж. Т.Страленберг, Д.Г.Мессершмидт басқарған экспедициясы тапқан. В.В.Радлов, Х.Н.Орхун, О.В.Субракова, И.А.Батманов, Д.Д.Васильев және т.б. ғалымдар зерттеді.
Қосымша мәлімет
Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.186-187.
Жалпы бұл бәдіз құмдақ тастан жасалғандықтан оның арқа тұсындағы көне түрік бітік мәтінінің таңба-әріптері өте өшіп кеткен . Сол себептен зерттеушілер әр түрлі нұсқада талдау жасап түрліше оқып келеді. Біздің тексеруімізше кейбір таңба-әріптері ғана анық қашалынған.
В.В.Радловтың транскрипциясы:
1. Qaraqan ičregi ben Ezgene 285 - Қарахан ішкі лауазымды мен Езгене
2. Altï otuz yašïma erti - алты отыз жасыма еді
3. Ben öltüm Türgeš el ičinde beg ben bitig - мен өлдім Түргеш ел ішінде бек мен бітік
И.Л.Кызласовтың транскрипциясы:
1. Qaraq örgi ben 286 - Қара Өргі мен
2. Böge taštïnqï ben - Бөге Таштыңқы мен
3. Tirgeš ben čaŋšï ben bičig 287 - Тіргеш (Түргеш ?) мен, Чаңшы мен, бічіг
И.В Кормушиннің транскрипциясы:
1. Ben qara qan ičreki ben 288 - Мен ічрек Қара хан
2. ...ben jabaqu t...da ben - мен йабақұ (рудан)
3. Türgeš ben čenši ben bič j... - Түргеш мен, мен шежіреші, мен мешін /жылы/
