Ескерткіш аталуы
Зуун оройн оволжоо
Табылған жері мен cақтаулы жері
Бұл түрік бітік мәтіні Моңғолия, Баян-Өлгей аймағының Ұлан-құс сұмыны (ауылы) “Ақ шоқы” (моңғолша:Цагаан салаа) жерінің “Зүүн оройн өвөлжөө” (Шығыс төбешік қыстауы) қыстауындағы жар тасқа бәдізделген.
1995 жылы Моңғол-Америка-Орыс мемлекеттерінің “Ежелгі Алтай” проектісі бойынша зерттеу жүргізген экспедиция мүшелері Д.Цэвээндорж, Э.Якобсон, В.Д.Кубарев тапқан.
Ескерткіштің сипаттамасы
Бұл жазудағы күрделі мәселе 3, 4, 6,14-нші таңба-әріптердің бітімі. Біз өз болжауымызша оқыдық. Әлбетте, бұл жазудың толық көшірмесін жасау қажет екенін айтқымыз келеді.
Осы жартаста 19 таңба-әрiптi түрiк жазуы бiздiң транскрипциямыз бойынша мынадай:
Ö T N S L E L J A J G N Č U R A E K R A
Бұл бiтiк-жазудың оқылуы
ÖTÜN ISIL EL UJA JEGEN ČURA EKU ARA
Осы жазудың мәнi:
ҮНЕМI ЖЫЛЫН ЕЛ ЖҰРТ ЙЕГЕН-ЧҰР ЕКҮ - АРА
Ғылыми зерттеулері
Бұл жазу жөнінде алғашқы хабарды Д.Цэвээндорж, Ц.Баттулга418 жария етіп:
"Көне түрiкше: ÖTÜNSEL EL UJA JEGEN AČA ERE EKE ARA
Қазақша: Өтүнсил туыс /ағайын/ жиен немере ер екi ара
Моңғолша: ötünsil ulus törel jige aжa er-e qoyar (-un) dumda
Туваша: Өтүнсил улус төрел чээн оглу эр ийи ара" деп аударған.
Дегенмен осы көне түрік жазуын әлі де тиянақтай зерттеу қажет.
Қосымша мәлімет
ÜTIN: Бұл сөз өтүн, өдүн өт-,өд- т.б. тұлғаларда "уақыт,үнемі, тұрақты, өту, кету" мәнді беретін түркі тілдерінде жиі қолданатын лексем. 419
ІSІL: "Жұбану, жылыну, көну" деген мағынада қолданған. 420
EL UJA: Біздің пікірімізше "ел-ұйа" - тұрақты тіркес болу керек. Ел жұрт, туған ел деген мәнде .
JEGEN ČURA EKU-ARA: Кісі аты мен лауазымы. Күл-Чұр түрік бітік-жазуында "Йеген-чұр" деген ат кездеседі.421
