Iздеген сөз  100 жерде кездесті |
|---|
|
| 1 | |
| Öze Kök: Teŋіri[132] : asïra: yaγïz: Jer: qïlïntaquda: ekin ara: kisi: oγulï: qïlïnmïs: kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan[133] :Estemi qaγan[134] :olurmïš: olurupan: Türük: budunïγ: Elin: törüsün: tuta: bermis: iti: bermis:
|
| Үсті Көк: Тәңірі: асты: нығыз (қоңыр): Жер: қылынғанында (жаратылғанында): екі ара: кісі: ұлы: қылынды (жаратылды): кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған: отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді:
|
| Когда наверху голубое Тенгри, а внизу бурая Земля возникли, сотворен был меж ними сын человеческий. Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. |
| When the blue sky above and the brown earth below were created, between them a human being was created. Over the human beings, my ancestors Bumin Kagan and Istemi Kagan ruled. They ruled people by Turkish laws, they led them and succeeded. |
|
| 8 | |
| Ögsiz aqïn: binip: toquz erіn: sančïdï: оrduγ: bermedi: ögüm qatun: ulayu: ögelerim: eklerim: kelüŋünüm: qunčuylarïm: bunča jeme: tirigі: küŋ boltačï erti: ölüge: yortadï: yolta: yatu qïltаčï: ertegin: |
| өгейсіз ағын: мініп: тоғыз ерін: шанышды: орданы: бермеді: шешем-өгейім қатұн: ұласу: өгейлерім: енелерім: келінім: ханшайларым: бұнша тағы: тірісі: күң болар еді: өлікке: жортады: жолда: жата қалар: екен еді: |
| сев на своего белого сиротского коня, Культегин вонзил копьем девять воинов и не сдал лагерь. Моя мать-мачеха, Катун, и мои тещи, старшие сестры, невестки, мои принцессы, все они стали бы рабами. Их оставили бы, лежать мертвыми на дорогах. |
| The hostile Oguz attacked the camp. Having mounted his white orphan horse, Kultegin stabbed nine men and did not give the camp. My mother, Katun, and my stepmothers, my mothers-in-law, my elder sisters, my daughters-in-law, my princesses all these people would become slaves. They would have been left lying dead on roads. |
| 14 | |
| bunča: bitig: bitigme: Kültegin: atïsï: Joluγ tegin: bitidim: jegirme: kün:olurup: bu tašqa: bu: tamqa: qop: Joluγ tegin: bitidim: ïγar: oγlanïŋïzdа: tuyγunïŋïzda: jegde: jegdür: ertigiz: uča bardïγïz: Teŋiri: tirigedkeči: |
| бұнша: бітік: бітікдеуші: Күлтегін: аталығы: Йолұқтегін: бітіктедім(жаздым жиырма: күн: отырып: бұ тасқа: бұ тамға: көп: Йолұғ тегін: бітіктедім: жылар: ұлдарыңызда: тұйғындарыңызда: игіде: игі еттір: ұша бардыңыз: Тәңірі: тірі еткейінше: |
| Тот, кто надписал все надписи - я, (принц) Йоллугтегин, племянник Культегина. Сев двадцать дней Я, (принц) Йоллугтегин, написал все эти надписи на этом камне. Для сыновей и родственников, чтобы оплакивать. Благословите. Вы скончались (lit.: 'улетели'), пока Тенгри не даст Вам жизнь снова... |
| The one, who had inscribed all these inscriptions – I, (Prince) Yolluγtegin, the nephew of Kultegin. Having sat down twenty days I, (Prince) Yolluγtegin, inscribed all these inscriptions on this stone. For sons and relatives to cry. Blessed you. You passed away (lit.: 'went flying') until Tengri gives you life again. |
|
| 8 | |
| оl jergerü: barsar: Türük: budun: öltečisеn: Ötüken: jer: olurup: аrqïš: tirkiš: ïsar: neŋ buŋïγ yoq: Ötüken: Yïš: olursar: beŋgü: el tuta: olurtačïsïn: Türük: budun: toq аrïqqasïn: аčsïq: tosïq ümüzsen: bіr: tоdsar: аčsïq: ümüzsen: antaγïŋïn: |
| ол жерге қарай: барса: Түрік: бүтін (халық): өлерсің: Өтүкен: жер(інде): отырып: арқыш (керуен): тіркес: ірісең: не мұңын жоқ: Өтүкен: Йыш: отырса: мәңгі: Ел: тұта: отырушы едің: Түрік: бүтін (халық): тоқ таза болыпсың: аштық: тоқты(ты): ойланбассың: бір: тойса: аштық(ты): ойланбассың: соншалықтығын: |
| Если вы пойдете к тем местам, О тюркский народ, то вы умрете! Если вы останетесь на земле Отюкен, и пошлете караваны оттуда, то у вас не будет никакой неприятности. Если вы останетесь в горах Отюкен, то вы будете жить, навсегда управляя другими странами! О тюркский народ, вы такие сытные. Вы не думаете о голоде и изобилии. Один раз насытившись вы никогда не думаете, что можете быть и голодными. Из-за вашего легкомыслия, |
| If you go toward those places, О Turkish people, you will die! If you stay in the land of Otukan, and send caravans from there, you will have no trouble. If you stay at the Otukan mountains, you will live forever dominating the countries! О Turkish people, you always regard yourselves as satiated. You do not think of being hungry or satiated. Once satiated, you forget of being hungry. On account of your being so, |
|
| 3 | |
| kisi: oγulïnta: öze: ečüm apam: Bumïn qaγan: Estemi qaγan: olurmïš: olurupan: Türük: budunïŋ: Elin: törüsіn: tuta bermis: iti bermis: törüt: buluŋ: qop: yaγï ermis: sü sülepen: törüt: buluŋdaqï: budunïγ:(qop almïš: qop baz qïlmïs:)bašlïγïγ: jüküntürmüs: tizеligig:(sökürmüs: ilgerü: Qadïrqan: Jïšqa tegi: keri)
|
| кісі: ұлында: үсті: атам үлкенім: Бұмын қаған: Естемі қаған. отырды: отырып-ақ: Түрік: бүтін (халық)ын: Елін: төресін: тұта берді: жет(кіз)е: берді: төрт: бұрыш: көп: жауы екен: сү(ңгілі) сүңгілеп: төрт: бұрыштағы: бүтін (халық)ты: (көп: алды: көп басып басымдылық қылды:) бастылығын: жүгіндірді: тізелігін: /шөктірді: ілгері(алдыға): Қадырқан: Йышқа тие: кері/: |
| Предки мои Бумын каган, Истеми каган правили родом человеческим. Они правили народом законами Тюркскими, они продвигали их. С четырех сторон были враги. В сражениях они покорили народы со всех четырех сторон, усмирили их. Головы имеющих заставили склониться, колени имеющих заставили преклонить колена! На востоке до Кадырханской черни, |
| My ancestors Bumyn kagan and Istemi kagan were above these human beings. They ruled the nation by Turkic laws, they developed them. In battles they subdued the nations of all four sides of the world and suppressed them. They made those who had heads bow their heads, and who had knees genuflect them! In the east up to Kadyrkhan common people, |
| 5 | |
| yoγučï: sïγïtčï: öŋre: kün: toγusïqda: Böküli: Čölüg el: Tabγač: Tüpüt: Apar Purum: [Q]ïrqïz: ÜčQurïqan: OtuzTatar: Qïtaň: Tatabï: bunča: budun: kelipen: sïγïtamïs: yoγulamïs: antïγ: külüg: qaγan ermis: (anta kisre: inisi:) qaγan: ( bolmis erinč: )oγulï atï: qaγan: bolmis erinč: (anta kisre: inisi: ečisin teg: )
|
| жоқтаушы: сықтаушы: өңірге (шығысқа): күн: тумысында: Бөкүлі: Шөлүк ел: Табғач-қытай: Түпіт: Апар Пұрым: [Қ]ырғыз: Үш Құрықан: Отыз Татар: Қытаң: Татабы: бұнша: бүтін (халық):келіп: сықтады: жоқтады: соншалықты: атақты (көлік) қаған еді: (сонда кері (кейін):інісі:) қаған: (болған екен: ) ұлы атаулы: қаған: болған екен: (сонда кері: інісі: атасындай: ) |
| На похороны пришли послы от Боклий Чолли, Табгач-Китая, Тибета, Аваров, Рима, Киргизов, Уч-Курыканов, Отуз (Тридцати)-Татаров, Киданей, Татабов, столь много народу пришли оплакивать великого кагана. Столь славен был он каган! За ним стал его младший брат каганом. За ним стал каганом сын. Тогда младший брат не был |
| The ambassadors from Boklii Cholii, Tabgach-China, Tibet, Avar, Rome, Kyrgiz, Uch-Kurykan, Otuz-Tatars, Kytans, Tatabs came to the funerals, so many people came to mourn over the great kagan. He was a famous kagan! After him his younger brother became a kagan. Then his son. But his younger brother was not like the elder brother. |
| 26 | |
| tapa: süledim: Čača Seŋün: sekiz: tümen: sü birle:süŋüšdim: süsin: anta: ölürtim: altï otuz: yašïma: Ček budun: Qïrqïz: birle: yaγï boltï: Kem keče: süledim: Ček tapa: süledim: Őrpünte: süŋüšdimiz: süsin: sančdïm: Az ...m...yeti: otuz: yašïma: Qïrqïz: tapa: süledim: süŋük batamï:
|
| таман: сүңгіледім: Чача Сеңгүн: сегіз түмен: сүңгі бірлесе: сүңгілестім: сүңгісін: сонда: өлтірдім: алты отыз: жасыма: Чек бүтін (халық): Қырғыз: бірлесе: жау болды: Кем (өзен) кеше: сүңгіледім: Чек таман: сүңгіледім: Өрпенте: сүңгілесдіміз: сүңгісін: шанышдым: Аз...м... жеті: отыз (27): жасыма: Қырғыз: таман: сүңгіледім: сүңгі батар:
|
| Сражался с восьмитысячным войском Чача Сенгуна. Я сразил их. Когда мне было двадцать шесть на нас напали Чеки в союзе с Киргизами. Я сражался с ними, перейдя через реку Кем. Сражались у Чек. Сражались в Урпенте... Когда мне было двадцать семь, я пошел войной против Киргизов. Пройдя через глубокий с копье |
| I fought with eight thousand’s army of Chacha sengun. I won them. When I was twenty six, Cheques together with Kyrkyz attacked us. I fought with them crossing the Kem river. Fought at Chek. Fought in Urpent. When I was twenty seven, I went against Kyrkyz. Going through the lance- deep |
| 37 | |
| .. /süŋ/üšdüm:süsin: sančïdïm: ičikgime: ičikdi: budun: boltï: ölügme: ölti: Seleŋe: qodï yorïpan: Qarаγan: qïšlata: biz: barïqïn: anta buzdïm: .....jïšqa: аγdï: Uyγar Elteber: yüzče erin: ilger....te... |
| ...сүңгілестім: сүңгісін: шанышдым: ішіне енушісі: ішке енді: бүтін (халық): болды: өлуші: өлді: Селеңге: құйып жорытып: Қараған: қыстай: біз: барығын: сонда: бұздым: ...йышқа қарай: ақты: Ұйғыр Елбетер: жүздей ерін: ілгері...
|
| ... воевал. Сразил их войско. Те, кто сдался, присоединился ко мне, стал моим народом. Те, кто умер - умерли. Переправившись через Селенга, после зимовки в Караган, мы разрушили их строения... отступили в сторону ... Уйгур Эльтебер (отправил) около ста войск на восток... |
| …fought. Bit their army. Those who gave up, joined me, became my nation. Those who had died – died. Having crossed through Selenga, after winter in Karagan, we destroyed their buildings… retreated… Uigur Elteber sent about hundred army to the east… |
|
| 15 | |
| bašlayu: ulayu: Šad apït: begler: Buyruq...Taman Tarqan: Tunjuquq: Boyla Baγa Tarqan: ulayu: Buyruq ...Ič Buyruq: Sebeg Kül Erkin: bašlayu: ulayu: Buyruq: bunča: ïmtï: begler: aqaŋïm: ertüŋü: ...
|
| бастай: ұласу: Шад апыт: бектер: Бұйрық... Там/ғ/ан Тархан: Тұнйұқұқ: Бойла Баға Тархан: ұласу: Бұйрық: ... Іш Бұйрық: Себек Күл Еркін: бастай: ұласу: Бұйрық: бұнша: ендігі: бектер: әкем: ерекше: ...
|
| во главе, Шад-апыт беки, Буюруки ... Тамган Тархан, Тоньюкук, Бойла Бага Тархан, Буйруки ..., Внутренние Буюруки, во главе Себек Куль Еркин, все Буйрук беки! Мой отец ... |
| Led by Shad – Apyt beks, Bairuks… Tamgan Tarkhan, Tonyukuk, Boila Baga Tarkhan, Buyruqs…, Inner Buyruqs, led by Sebek Kul Erkin, all Buyruq beks! My father… |
|
| 6 | |
| bilmez: kiši: ol sabïγ: alïp: yaγïru: barïp: üküš kiši: ölteg: оl jergerü: barsar: Türük: budun: öltečisеn: Ötüken: jer: olurup: аrqïš: tirkiš: ïsar: neŋ buŋïγ yoq: Ötüken: Yïš: olursar: beŋgü: el tuta: olurtačïsïn: Türük: budun: toq аrïqqasïn: аčsïq: tosïq ümüzsen: bіr: tоdsar: аčsïq: ümüzsen: antaγïŋïn: üčün: іgіdmiš: qaγanŋïn:
|
| білмес: кісі: ол сап сөзді: алып: жақындап: барып: күллі кісі: өлдік: ол жерге қарай: барса: Түрік: бүтін (халық): өлерсің: Өтүкен: жер(інде): отырып: арқыш (керуен): тіркес: ірісең: не мұңын жоқ: Өтүкен: Йыш: отырса: мәңгі: Ел: тұта: отырушы едің: Түрік: бүтін (халық): тоқ таза болыпсың: аштық: тоқтық(ты): ойланбассың: бір: тойса: аштық(ты): ойланбассың: соншалықтығын: үшін: игі еткен: қағанның:
|
| Неблагоразумные люди следовали за этим словами, приблизились, и все умерли. Если вы пойдете к тем местам, О тюркский народ, то вы умрете! Если вы останетесь на земле Отюкен, и пошлете караваны оттуда, то у вас не будет никаких неприятностей. Если вы останетесь в горах Отюкен, то вы будете жить, навсегда управляя другими странами! О тюркский народ, вы такие сытные. Вы не думаете о голоде и изобилии. Один раз насытившись вы никогда не думаете, что можете быть и голодными. Из-за вашего легкомыслия, и не повиновения вашему кагану, |
| Ignorant people followed these words, came near and all died. If you go to those places, oh, Turkic people, you would die! If you stay in Otuken land, and send caravans from there, you will not have any troubles. If you stay in Otuken mountains you will live, ruling other nations forever! Oh, Turkic people, you are so full. You do not think of hunger and abundance. Having been full once you never think of being hungry. Because of your frivolity and your disobedience to your kagan, |
|
| 14 | |
| jer: аyu: berti: anta: šančdïm: yazïqlïγ аtlïlïγ ...Teŋri: tuta berti: // qara: igіl: budunïγ: yoq qïlmadïm: еbin barqïn yïlqïšïn: yulmadïm: qïyïn: aydïm: turγuru qutum: kentü budunïm: tedim: udu: kelin tedim: qudup: bardïm: kelmedi: yiče:
|
| жер: билік: берді: шанышдым: жазықты атты... Тәңірі: ұстай берді: қара: иілген: бүтін (халық)ты жоқ қылмадым: үйін барықын жылқысын: жұлмадым: қиындық айттым: тұрақты құтым: өз бүтін (халық)ым: дедім: сөйтіп: келсін дедім: қозып бардым: келмеді: тағы:
|
| Дал землю и власть. Я вонзил копьями виновных... поклонились Тенгри. Не стал убивать простой покорный народ. Не отбирал их имущества, лошадей. Я их признал своим народом и разрешил им присоединиться. Но они не стали повиноваться, я был зол и пошел к ним. Они снова не пришли. |
| land and power. I thrusted spears into the guilty… bent Tengri. I did not kill common obedient people. I did not take away their property, horses. I confessed them as my people and let them join. But they did not obey; I became angry and went to them. But they did not come again. |
|
| 2 | |
| ...q tеn üg e ata aγï erdem |
| ... қ ден ата ағы ерден |
| ... шелк и сокровище |
| ... silk and treasure |
|
| 1 | |
| Uyγur: jerinte: Yaγlaqar: qan: ata: keltim
|
| Ұйғұр: жерін де: Йағлақар: хан: ата: келдім:
|
| (Я,) хан ата Йаглакара, пришел из земли Уйгурской. |
| (I am) khan ata of Yaglaqar, came from the Uigur land. |
|
| 1 | |
| Quyïda: qunčuyïm: özde: oγulïm: yïta [276] : esizime: yïta: bökümedim [277] : adïrïldïm: ekinim: qadašïm: yïta: adïrïldïm:
|
| Құзда: ханшайым: өзекте: ұлым: жетім: иесізіме: жетім: бөгеле алмадым: айырылдым:нағашым: немере ағайыным: жетім: айырылдым:
|
| У очага – жена, в степи - сын осиротели без покровителя. Не смог я остаться, потерял моих родных, осиротели, расстался (я с вами): |
| My ownerless wife at hearth and children in steps - orphans, I couldn't stay. I lost my relatives, my orphans. I parted from you. |
| 2 | |
| Altunlig: kešig: belimte: bаndïm: Teŋiri Elim: ke: bökümedim: esizime: yïta:
|
| Алтындық: қорамсақты: белімде: байладым: Тәңірі Елім:ге: бөгеле алмадым: иесізіме: жетім:
|
| Украшенный золотом: колчан повязал я на пояс. В моей (хранимой) Тенгри стране не смог остаться, с моими сиротами без покровителя. |
| I tied a gold quiver on my waist. I couldn't stay in my Tenri country. You, ownerless, orphans, |
|
| 1 | |
| Quyïda: qunčuyïma: esizime: yïta: özde: oγulïm: adïrïldïm:yïta:
|
| құзда: ханшайым: иесізіме:жетім: өзекте: ұлым: айырылдым: жетім:
|
| Жена у очага, сын сирота в степи остались без хозяина. Потерял я вас мои сироты. |
| I left ownerless my wife at hearth, my children orphans in steppe. I lost you, my orphans. |
| 3 | |
| Kök Teŋiride: kün ay esiz ermiš: esizime: adïrïldïm: |
| Көк Тәңіріде: күн ай иесіз еді: иесізіме айырылдым: |
| В небесном Тенгри солнце и луна были без хозяина. Расстался я с подданными. |
| The sun and the moon ownerless in blue Tengri . I left (my people). |
| 4 | |
| aqanïm elime: esizime: yïta: ... aqanïm elime: esizime: yïta: adïrïldïm: |
| әкем еліме: иесізіме: жетім... әкем еліме: иесізіме: жетім: айырылымдым
|
| Отцу, народу, оставшимся без хозяина сиротами ... С отцом, народом, оставшимся без хозяина сиротами расстался. |
| To my father, to people, my ownerless orphans... I parted from my father, people, my ownerless orphans. |
| 7 | |
| qara: budunum: qatïγlanïŋ: el törüsü: ïdman:: yïta: esiz elim: qanïm |
| қара: бүтін (халық)ым: қатайындар: ел төресі: кетті: жетім: иесіз елім: ағайыным: |
| Мой народ, будь тверд. Правитель народа ушел. Осиротевший народ, родные остались без хозяина. |
| My people, be firm. The governor of people has left. Deserted people, ownerless relatives. |
| 8 | |
| Elim: uγurïnda: sü bolčï: erlerim edükim yoq: ič biligde: bertegmede sekiz: er: sürdim:
|
| Елім: бақытында: Сүңгілі болған: ерлерді итергенім жоқ: Іш біліктілікте: бергенімде: сегіз: ер: сүрдім:
|
| К счастью моего народа не дал пасть воинам. В правлении пленил восемь воинов. |
| I had not allowed soldiers to fall for my people fortune. I had captivated eight soldiers being in board. |
| 10 | |
| Buŋ: baŋa: büŋ at ermiš: öldim: yïta: esizime yïlqïn yana: |
| мұң: маған: мың ат еді: өлдім: жетім: иесізіме жылқын тағы: |
| Печаль для меня была в сто лошадей. Умер я. Мои лошади остались сиротами без хозяина. |
| The grief for me was on hundred horses. I have died. My ownerless orphan horses. |
| 12 | |
| qadašïma:ekenime: adïrïldïm: yïta: qara: budunuma adïrïldïm: yïta: men
|
| Немере ағайыныма: нағашыма: айырылдым: Жетім: қара: бүтін (халық)ыма айырылдым: жетім: мен: |
| Потерял родственников моих. Осиротел я, потерял весь свой народ, я - сирота |
| I parted from relatives, my ownerless common people, the orphans. |
|
| 9 | |
| Jïta: kü ... |
| Жетім: көсеге... |
| Сиротам ... |
| Orphan ... |
|
| 5 | |
| Törtin eligü: ertimiz: bizіni: eriklig: adïrtï yïta
|
| төрт елуі: едіміз:бізді: еріктілік: ажыратты жетім:
|
| Нас было сорок пять. Свобода нас сирот разлучила. |
| Us was forty five. Freedom has separated us, orphans. |
|
| 4 | |
| ...bir yašïmda: atačïmqa: adïrïndïma:atsïz: |
| ...бір жасымда: атама: ажырандым: атсыз: |
| ... в возрасте одного года расстался с дедом. |
| ... I separated from my grandfather when I was one year old. |
| 6 | |
| ...аltï: yašïmda: qaŋsïradïm: bilinmedim ič ečime: yïta: adïrïndïm: bačačïγa: ič ečime: qaŋsïz ertim: ...erti |
| ...алты: жасымда: әкесіз хансырадым: білінбеген: іш үлкенім: жетім: ажырандым: бажалыққа: іш үлкеніме: әкесіз едім: ...еді |
| ... в возрасте шести лет остался без отца. Не помнил своих старших, остался сиротой. Рос без отца... |
| ... I lost my father when I was six. I couldn't remember my seniors and became orphan. I grew up without fathers ... |
| 14 | |
| Er ..demin üčün: i...da: yoqladï: qulï: alïp tutsar: küč: ič ečim |
| Ер ерлігі үшін: ...жоқтады: құлы: алып тұтса: күш: іш үлкенім |
| Во имя доблести ... оплакивали. Если его слуга служил ему великому, старший |
| In valor of a brave man ... mourned. If his servant served him the great, the elders |
|
| 3 | |
| üč oγulïm: adïrïldïm: yïta bökümedim qatïγlanγïl
|
| үш ұлым: айырылдым: жетім: бөгеле алмадым: қатайындар
|
| С тремя сынами сиротами расстался. Не смог задержаться. Крепитесь. |
| I deserted my three sons-orphans. I couldn't stay . Be firm. |
| 7 | |
| jerim yïta subum adïrïldïm buŋa esizime jïta
|
| жерім жетім суым айырылдым мұңды иесізіме жетім
|
| Земля и вода моя осиротевшая, расстался я с печальными сиротами. |
| I left ownerless the earth and water. I left my sad orphans. |
| 13 | |
| anta bökümedim yïta ürüŋіmig qaramïγ ezidim
|
| сонда бөгеле алмадым жетім ақ үрпегімді қара малымды езілдім
|
| тогда не смог я остаться. Мои сироты, мой скот были подавлены. |
| then I couldn't stay. My orphans, my cattle are suppressed. |
|
| 9 | |
| El ičregiŋe: egdimšem: Eršen: ayïq: ešim Seŋram: qanda: erütšеm Qan Eregje
|
| Ел ішкі ордаға: иілтсем: Ершен: анық: әйелім Сеңрам: ханда: ..? Хан Ерегие?
|
| Когда заставлял поклониться моему государству, моя жена Ершен у Сенграм хана ... Хан Ерегие? ... |
| When I make bow to my country, my wife Eršen to Seŋram khan ... Eregje khan? ... |
|
| 1 | |
| Alïp qulïm: erdem: Jürüküm: esize: yïta
|
| Алып құлым: ердем: Йүрүкүм: иесізіме: жетім:
|
| Могучий герой, Йуркум оставшимся без покровителя сиротам |
| The great man Jürüküm, to my ownerless orphans |
| 3 | |
| Elim qanïm: esize: bökmedim: kün ay: esiz: yïta
|
| Елім ханым: иесізіме: бөгеле алмадым:Күн ай: иесіз: жетім:
|
| В моей стране, моему хану, оставшимся без хозяина, не смог остаться. Солнце и месяц осиротели без хозяина. |
| My ownerless country and khan, I couldn't stay. The ownerless sun and moon became orphan. |
| 4 | |
| Qadašïm: ekinime: yïta: adïrïldïm: esizime:jüz kümül:budunïm: yïta: adïrïldïm
|
| Немере ағайыным: нағашым:жетім: айырылдым: иесізіме:жүз Күмүл: бүтін (халық)ым: жетім: айырылдым:
|
| Родственники мои осиротевшие, разлучился я (с вами). Народ мой Сто Кумуль осиротевший, разлучился я. |
| My orphan relatives, I parted from you. My ownerless Hundred Kümül people became orphan. |
|
| 2 | |
| Beš yašïmda: qanïŋsïz: qalïp: toquz: jegirmi: yašïmγa: ögsüz:
|
| бес жасымда: әкесіз: қалып:тоғыз: жиырма: жасыма: шешесіз:
|
| В пять лет я остался без отца, в девятнадцать лишился матери |
| I lost my father, when I was five. I lost my mother, when I was nineteen. |
| 4 | |
| El: tutum: budun: bašladïm: tïš: yaγïγ: yaγïladïm: eltim:
|
| ел: ұстадым: бүтін (халық): бастадым:тыс: жауды: жауладым: иледім:
|
| я правил страной, возглавлял народ, захватил и правил внешними врагами. |
| I ruled a country, lead people. I went on campaign and conquered enemies. |
|
| 1 | |
| Erdemlig: elinte: bökmedi Töleš alïp: Tutuq: іšiŋe: bökmedi: jeg: Terkin: esiz: yïta čïγa
|
| Ерлікті: елінде: бөгеле алмады Төлес алып: Тұтық: ісіне: бөгеле алмады:Игі: Теркін: иесіз: жетім шығай
|
| В доблестной стране не мог остаться. Могучий Толес Тутук не мог остаться для своего дела. Добрый Теркин осиротел и обеднел без хозяина. |
| He couldn't stay in valor country. Töleš the great Tutuq couldn't stay for his deed. Kind Terkin become ownerless poor and orphan. |
| 3 | |
| Jeti urï oγul: ïŋïzqa: bökmedük: qaŋum: ü qušča: buŋa: tüšürmek: ertiŋiz: buŋqa:tura: beŋkü tikermen: yïta
|
| Жеті ұрпақ ұлы: -ыңызға: бөгелмедік:әкем: Ү құсша: мұңды: түсірмек: едіңіз:
мұңға: тура: мәңгі тікермен: жетім
|
| мы не смогли остаться для семи колен сыновей. Отец, вы как птица У хотели опустить печаль. В печали сирота воздвигает вечные (камни) |
| we couldn't stay for our seven generation. My father, you like bird U wanted to lower the sorrow. The orphan erects eternal (stones) in sorrow. |
| 5 | |
| Ič jer: elke: artzun: atčï: alïp Tutuq yoq: yušqadïŋ elke azman atïγ üküz at: yanaq: yïta
|
| Іш жер: елге: артсын:Атшы:алып Тұтық жоқ: ЙҰШҚАДЫң: елге азман атты өгіз ат: ЙАНАҚ: жетім
|
| Пусть на его земле множатся страны! Конюха Могучего Тутука нет. Конь Йушка, конь Йанак осиротели. |
| Let your country increases in your land. There is no more groom the great Tutuq. The horse Yušqa, the horse Yanaq became orphan. |
| 6 | |
| Toquz: elig yašda: toquz altmïš er ölürmiš: er bašïŋ on: ölürti: bilge yïta |
| Тоғыз: елу жаста: тоғыз алпыс ер өлтірген:Ер басы он: өлтірді: білге жетім
|
| В сорок девять лет убил шестьдесят мужей, десяти предводителей убил. Мудрый осиротел. |
| He killed sixty men and ten leader in his forty nine. The wise man become an orphan. |
| 7 | |
| Erdemi bar üčün qanïnta: kü tutuq: atqa tegmiš: esiz: er bašï yïta: čïγa
|
| Ерлігі бар үшін әкесінде:Көсегесі тұтық: атқа мінген:Иесіз: ер басы: шығай
|
| Во имя доблести отца, бравый Тутук сел на коня. Без хозяина муж обеднел. |
| In valor of brave father, dashing Tutuq mounted his horse. The ownerless man become poor. |
|
| 2 | |
| Elimde: beš Aqta: tegzindim: er erdemim üčün
|
| Елімде: бес Ақта: тектедім:Ер ерлігім үшін
|
| Во имя доблести моей, в моей стране Бес Ак стал благородным. |
| In valor of my bravery I was noble in my country. |
|
| 6 | |
| Qalïn: qadašïmqa: bökmedim: yïta: ekinim ečelі
|
| Қалың: немере туысыма:бөгеле алмадым: Жетім: нағашым: әкелі
|
| Множество моих родственников, не мог я остаться. Мои сироты родня и отцы, |
| My countless relatives, I couldn't stay. My orphan relatives, fathers, |
| 8 | |
| Elim: qanïma: Teŋiri tegim: yïta: bökmedim: |
| Елім: әкеме: Тәңірі тегім: жетім: бөгеле алмадым: |
| Страна моя, отец мой, Тенгри род остался сиротой. Не мог я остаться. |
| My country, my father, Tengri generation become orphan. I couldn't stay. |
|
| 2 | |
| Qara: Barïš Ïnanču: Čigsi: ben: yïta: esizime |
| Қара: Барыс Ынанчұ: Чікші: мен: жетім. Иесізіме |
| Я Черный Барс Чигси. Моим оставшимся без хозяина сиротам, |
| 3 | |
| toquz on yašïmda: adïrïldïm: yïta: esizime: ... |
| Тоғыз он (90) жасымда: айырылдым: жетім. иесізіме:... |
| В девяносто лет я разлучился с моими оставшимися без хозяина |
|
| 2 | |
| yašïmda: adïrïldïm: ökünč: |
| Жасымда (64): айырылдым. өкініш: |
| (64) года, я разлучился. Горестно. |
|
| 6 | |
| Al Ič Barïš: Tirig: begim yïta: erdemim..esize |
| Ал Іш барыс: Тіріг: бегім: жетім. ерлігім..иесіз |
| Возьми Иш барса мой бек Териг, во имя доблести моей оставил сиротами без хозяина… |
|
| 2 | |
| Er atïm Qara Čur(a): yaγï atï: Qara Yazmaz
|
| Ер атым Қара чұр Жау аты Қара Йазмаз |
| Мое доблестное имя - Кара Чур, имя врага – Кара Йазмаз |
| My heroic name is Qara-Chur, the enemy's name – Qara Yazmaz. |
|
| 7 | |
| ...batadï: at... |
| ...?... |
|
| 13 | |
| Teŋirilig : qurtγa : yurta : qalmis : yaγlïγ : qamïč : bulupan : yalγayu : tirilmis : ölümde : ozmis : tir : anča : biliŋler : |
| Тәңірілік қарт жұртта қалған екен. Майлы қамыс (қасық?) тапқанда майлана тірілген екен. Өлімнен озыпты дер. Сонша біліңдер! |
| Говорят: небесная (т.е. близкая к смерти) старуха осталась дома (когда другие откочевали). Она лизала масляный ковш и ожила. Так избавилась от смерти. Так знайте! |
| An old woman remained (alone) in a deserted camp. She kept herself alive by licking a greasy ladle (and thus) she escaped death, it says. Know thus. |
| 15 | |
| üze : tuman : turdï : asra : toz : turdï : qus : oγï : uča : aztï : kiyik : oγlï : yügürü : aztï : kisi : oγli : yoriyu : aztï : yana : Teŋiri : qutïnta : üčünč : yïlta : qop : esen : tükel : körüsmïs : qop : ögirer : sebinür : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Үстінде тұман тұрды, астында тозаң тұрды. Құс балапаны ұшып азды (жаңылды), киік төлі жүгіріп азды (жаңылды), кісі ұлы жорытып азды (жаңылды). Және Тәңірі құтында үшінші жылда барлығы есен түгел көрісіпті. Барлығы қуанып сүйініпті. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: наверху была мгла, внизу был прах. Птенцы сбивались с пути на лету. Зверята (букв. оленята) сбились с пути на бегу. Сыновья людей сбивались с пути на ходу. На третий год по благодати неба все благополучно встретились снова. Все радовались и веселились. Так знайте – это хорошо! |
| The fog was hanging above (and) the dust was rising below. The young birds lost their way flying, the young deer lost their way running (and) the children lost their way walking. And again, by the grace of Heaven, they all met in the third year, safe and sound. They all rejoiced and were glad, it says. Know thus: This is good. |
| 19 | |
| aq : at : qarsïsïn : üč : boluγta : talulapan : aγïnqa : ötügike : ïdmis : tir : qorqma : edgüti : ötün : ayïnma : edgüti : yalbar : tir : anča : biliŋ : edgü : ol. |
| Ақ ат қарсысының үш болғанын (болмысын?) таластырып табыну жалбарыну итерген дер. «Қорықпа, игі өтін! Айныма, игі жалбарын!» дер. Сонша біліңдер! Игі ол! |
| Говорят: белый конь, выбрав из трех перерождений (?) своего противника (?), направил к покаянию(?) и мольбе. «Не бойся, хорошенько молись! Не ужасайся хорошенько умоляй!». Так знай: это хорошо! |
| A white horse, having chosen its adversary(?) in three states of existence(?), sent them for praying, it says. 'Fear not, pray well; do not be afraid, implore well!' it says. Know thus: This is good. |
| 24 | |
| teglük : qulun : irkek : yunta : emig : tileyür : kün : ortu : yütürük : tün : ortu : qanta : negüde : bulgay : ol : tir : anča : biliŋler : yabïz : ol. |
| Соқыр (тек?) құлын еркек жылқылар арасында емшек тілейді. «Күн ортасы өтіп түн ортасы қайда, неде болғай?» ол дер. Сонша біліңдер! Жаман ол! |
| Говорят: Слепой жеребенок в стаде жеребцов ищет соски. Все темно, что полдень, что полночь. Так знайте: это плохо. |
| A blind foal looks for an udder on a stallion. It can’t tell midday from midnight. Know thus: This is bad. |
| 35 | |
| er : süke : barmis : yolta : atï : armis : er : aquγu : qusqa : soqusmis : aquγu : qus : qanatiŋa : urupanïn : qalïyu : baripan : ögiŋe : aqaŋiŋa : tegürmis : ögi : aqaŋi : ögirer : sebinür : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ер соғысқа барыпты. (Қайтар) жолда аты арыпты. Ер аққу құсқа кезігіпті (соғысыпты). Аққу құс қанатына отырып қалықтап барып анасына, әкесіне жетіпті. Анасы, әкесі қуанып шаттаныпты дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: муж отправился в военный поход. В (обратной) дороге его лошадь утомилась. Муж с птицей-лебедем повстречался. Он сел на крылья птицы-лебедя. Поднявшись ввысь вернулся к матери и отцу. Мать и отец радовались и веселились. Так знайте – это хорошо! |
| A man went to the army (in war). On (his) way (back home) his horse became tired. (Then) the man met a swan. The swan placed (him) on its wings (and) flew up with him. (Thus) it brought him to his mother and father. His mother (and) his father rejoice (and) take pleasure, it says. Know thus: This is good. |
| 42 | |
| uzun : tonluγ : idisin : ayakin : qodupan : barmis : yana : edgüti : saqïnmis : idisïmte : ayaqïmta : öŋi : qanča : barïr : men : tir : yana : kelmis : idisin : ayaqïn : esen : tükel : bulmis : ögirer : sebinür : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ұзын тонды (әйел) ыдыс-аяғын қойып(қалдырып) барыпты. Қайтадан жақсы ойланыпты. «Ыдыс-аяғымды тастап қайда барам?» дер. Қайта келіп ыдыс-аяғын алып, есен-түгел болыпты. Қуанып, шаттаныпты дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Женщина, оставив свою посуду, отправилась в путь. Она снова подумала хорошенько. «Куда я отправилась без моей посуды?» сказала она. Она вернулась и нашла свою посуду невредимой и целой. Она радовалась и веселилась. Так знайте – это хорошо! |
| A woman went away, leaving behind her dishes. Then she (stopped and) thought thoroughly. 'Where am I going apart from my dishes?' she says. She again came back (and) found her dishes safe and sound. She rejoices (and) becomes delighted, it says. Know thus: This is good. |
| 47 | |
| er : ümeleyü : barmis : Teŋrike : soqusmis : qut : qolmis : qut : birmis : aγïlïŋta : yïlqïŋ : bolzun : özüŋ : uzun : bolzun : timis : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ер еңбектеп (құлшылық жасай) барыпты. Тәңіріге кезігіпті(соғысыпты). (Тәңіріден) құт қолқалапты (сұрапты). (Тәңірі) құт беріпті: «ауылыңда жылқың болсын. Өзің (өмірің) ұзын болсын» депті. Сонша біліңдер. Игі ол. |
| Муж, смиренно идя (ползком), встретился с Тенгри (Небесным божеством) и просил благословения (счастья). (Тенгри) даровало благословение и сказало: «пусть в твоем загоне будет (многочисленный) скот! Ты сам будь долголетен!». Так знайте – это хорошо! |
| A man went worshipping (and) met a god. He asked for his divine favor. (The god) gave his divine favor (and) said: 'May you get livestock in your pens! May your life be long!' Know thus: This is good. |
| 57 | |
| qanïγï : ölmïs : köŋeki : toŋmis : qanïγï : nelük : ölgey : ol : beglig : ol : köneki : nelük : toŋγay : ol : küneske : olurur : ol : anča : biliŋ1er : bu : ïrq : basïnta : azaz : emgeki : bar : ekin : yana : edgü : bolur |
| Ғашығы өліпті. Көңілдесі тоңыпты. Ғашық неге өлген ол? Бек еді ол. Көңілдесі неге тоңады ол? Күн көзіне отырар ол. Сонша біліңдер: бұл ырық басында аз-аз қайғы бар екен. Қайта игі болар. |
| Говорят: любовник умер, а любовница мерзнет. Отчего умер любовник? Был князем он. Отчего мерзнет любовница? Посидит она на солнце. Так знайте: в начале этого «оракула» есть немного грусти. Затем станет снова хорошо. |
| Her favorite (lover) has died (and) her pail has frozen. Why should her favorite (lover) die? He has the status of a bek. Why should her pail freeze? It is placed in the sunshine. Know thus: at the beginning of this irk(omen) there is a little pain; (but) later it becomes good again. |
| 58 | |
| oγlï : öginte : qaŋinta : öbkelepen : tezïpen : barmis : yana : saqïnmis : kelmïs : ögüm : ötin : alayïn : qaŋïm : sabïn : tiŋlayïn : tip : kelmis : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Ұлы анасына, әкесіне өкпелеп безе барыпты. Қайта сағыныпты. Келіпті. «Анам өтінішін алайын, әкем (сөз-)саптауын тыңдайын» деп кетіпті дер. Сонша біліңдер: игі ол! |
| Говорят: (некий) сын, рассердившись на своих родителей скрылся (из дому). Но затем загрустил и вернулся домой, говоря: «да получу я наставления матери. Да услышу я слова моего отца!» Так знайте – это хорошо! |
| A son, being angry with his mother (and) father, ran away (from home). (Later) he thought it over (and) came back. He came back saying 'I will accept my mother's advice (and) listen to my father's words', it says. Know thus: This is good. |
| 59 | |
| yïlqa : tegmisig : yïdïtmayïn : ayqa : tegmisig : artatmayïn : edgüsi : bolzun : tir : anča : biliŋler : edgü : ol. |
| Жылға тигенді жүдетпейін, айға тигенді арытпайын. Игісі болсын дер. Сонша біліңдер. Игі ол. |
| Достигшим (больших) лет я не позволю страдать, достигшим месяцы (маловозрастным) не позволю исхудать. Пусть будут лучшими! Так знайте это – хорошо. |
| I will not let grow thin to those who reached ages. I will not let grow lean to those who reached months. May good come to them, it says. Know thus: This is good. |
|
| 4 | |
| ta : satgča : r : y... |
|
| 2 | |
| Buγra ečim: öltim: jïta: |
| Бұғра әкем: өлдім: жетім |
| Мой отец Богра, я умер, сирота. |
| My father Bogra, I had died. |
|
| 2 | |
| qara budunïma: yïta: esizime |
| қара бүтін-халқыма: жетім: иесіз |
| Ради своего простого народа, моим сиротам |
| for my common people, my orphans |
|
| 2 | |
| Uyar qatunïm üčün: öldim: jïta: ičim: yorčïm: … |
| Сыйлы қатұн үшін: өлдім: жетім: әкем: туыстарым:... |
| Я погиб ради моей дорогой госпожи. Мои сироты, отец, родственники ...
|
| I had died for dear lady. My orphans, my father and kins... |
|
| 7 | |
| s : tatg...g... |
|
| 3 | |
| ...a: eliŋiz üčün: qazγanu: Üz quy: yïda: esiz.. |
| Елі үшін: тыныштандырып: Өз құзда: жетім: иесіз.... |
| ... ради своего народа покорил. Осиротели... |
| ... for your people you conquered. You stayed away orphan... |
| 6 | |
| …jeti: jegirmi:erdemi: yašïnda: erdem: ölti... |
| ...жеті жиырма (17): ерлікті: жасында: ерлік: өлді... |
| ...в 17 лет его доблесть умерла... |
| ... noble man died in his 17 years old... |
|
| 5 | |
| epdi: üč qata teg ezinti |
| ...: үш қата текті езінті |
| ... из своего (государства) он трижды уходил (в дальние походы) и возвращался. |
| 6 | |
| atasiz er: eki oγlïn: birle: ölti |
| атасыз ер: екі ұлың: бірге: өлді |
| ... жаль, воин-муж погиб со своими двумя сыновьями.
|
|
| 1 | |
| yaγïz er (a) id uq erim (a) ata ana |
| қара жер ұйық жерім ата ана |
|
| 2 | |
| :: tanuqluγ : sab : tamγalïγ : |
|
| 5 | |
| yeme : kükyürüŋ : taš : t- |
| Және : көк үрпек(ақ) : тас : Т- |
| Итак синий камень - |
| 7 | |
| yürüŋ : taš : ormïzat : tü- |
| үрпек(ақ) : тас : Ормызат : тү- |
| белый камень из планеты Ормызат |
| 8 | |
| zlüg : ol :: sarïγ : taš : ana- |
| здік : ол :: Сары : тас : Ана- |
| Желтый камень - |
| 10 | |
| tas : eki on : tüzlüg : ol :: |
| тас : Екі он : түздік : ол :: |
| камень из планеты Два десять. |
| 11 | |
| tiγ : taš : maγ : tüzlüg : ol :: |
| Тіғ (қоңыр қызыл) : тас : Мағ : түздік : ол :: |
| Буро красный камень из планеты Маг. |
| 12 | |
| :: yeme : qamuγ : taš- |
| Және : барлық : тас- |
| Еще все камни |
| 15 | |
| ï : yürïγ : tašïγ : alsar : qïzï- |
| ы : үрпек(ақ) : тасын : алса : қызы- |
| белый камень, если его взять и выйдет |
| 16 | |
| l : sïγ : sub : yünser : ol taš- |
| л : шық : су : шықса : ол тас- |
| красная роса, тогда если (кто) этого камня |
| 21 | |
| üŋ : tašïγ : alïp : kök : yürü- |
| пек(ақ) : тасын : алып : көк : үрпе- |
| взяв белый камень выйдет голубая |
| 22 | |
| ŋ : sub : yünser :: ol : tašïγ |
| к(ақ) : су : шықса :: Ол : тасын |
| вода, тогда если (кто) держит |
| 26 | |
| e : ol oq : tašiŋ : subï : y- |
| е : ол оқ : тасың : суы : ж- |
| если вода каменной стрелы |
| 30 | |
| z : qara : tašiŋ : taš |
| с : қара : тасың : тас |
| черный камень - камень ... |
|
| 2 | |
| inim еčim: yïta: adïrïlu bardïmïz: yïta: |
| iнім әкем: жетім: айырыла кетті: жетім |
| Мой младший брат и отец расстались (со мной). Осиротели. |
| My brother and father are left orphan. |
| 3 | |
| quyda: ekišime: yïta: adïrïlu bardïmïz: |
| құзда: аналар: жетім: айырыла кетті |
| У очага мать рассталась (со мной). Осиротела. |
| My mother is left orphan at hearth. |
| 4 | |
| buŋï ešim qadašïm yïta: o..lum … |
| мұңы әкем туыстарым жетім:.. |
| Отец мой, родные в печали. Осиротели. |
| My relatives are in grieve and left orphan. |
| 5 | |
| bunda: oγlanïm yïta: |
| мұнда: ұлым жетім: |
| Здесь остался сын - сирота. |
| Here is my son left orphan. |
|
| 2 | |
| elim: qanïm : Tersin ban ata /?/ |
| елім: әкем: Терсін /?/ |
| народ мой, отец Терсин /?/ ... |
| my people, father Tersin /?/... |
