қазрусeng
:
:
  Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары

Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) ғұрыптық кешенi және бітіктастары


759 ж.

747- 759 ж. билік құрған Ел Етмiш Бiлге қағанға арналған ескерткiш кешен. Оның аты көне және т.б.: El Etmiš: Bilge qaγan, қытай деректерінде: Гэлэ-хан Мояньчжо (Мойын-чұр // Баян-чұр) .


«Селеңгі тасы», «Могойн шинэ ус ескерткіші», «Мойын чұр ескерткіші»


Бұлған аймағы Сайхан сұмыны Могойн шинэ ус деген жерде орналасқан. Солтүстік ендік бойынша- 48º32´; шығыс бойлық бойынша- 102º12´.

табылған орнында


Ескерткіш кешен бітіктас, оның тұғыры тасбақа және дөңгелек тас үйінді қорғаннан (шеңбері -26 м) тұрады.

Бітіктас қоңыр сарғылт түсті гранит тастан жасалынған. Төрт беті толы 50 жол мәтін қашалған.


1909 ж. Фин-угор ғылыми кеңесiнің экспедиция жетекшiсi Г.И.Рамстедт алғашқы мәлiметтердi «Cелеңгi тасы» деп атап, бітіктастың мәтіндік зерттеулерін жариялайды201 . Х.Н.Орхун202 , С.Е.Малов203 , Е.Убрятова, Б.Базылхан 204 , Ғ.Айдаров 205 , С.Қаржаубай 206 мәтіндік зерттеулер жасады.


  Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.130-138.

1.Ramstedt G.J. Zwei uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei (Tafeln I) //Journal de la Société Finno-Ougrienne T. XXX, fasc. 3. Helsingfors, 1913
2.Ramstedt G.J. Zwei uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei (Tafeln II) //Journal de la Société Finno-Ougrienne T. XXX, fasc. 3. Helsingfors, 1913
3.Edouard Chavannes. Documents sur les Tou-Kiue Occidentaux
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.