| Ел Етмiш Бiлге қаған (Мойын-чұр) бітіктасының мәтіні (Қазіргі қазақ тiлiнде сөзбе-сөз) |
|---|
| 1 |
|
|
/ Teŋride bolmuš : El Et/miš : Bilge qaγan : b...// ......Töles ...
|
|
Тәңірде болған: Ел Ет/міш: Білге қаған: б...//... Төлес... |
| 2 |
|
|
Őtüken Elі : Őgüres Eli : : ekin ara : olurmuš : subï : Seleŋe ermiš : anta : el.... //......ermiš : barmïš ......
|
|
Өтүкен Елі: Өгүреш Елі: екі ара: отырған: суы: Селеңге: еді: сонда: ел... //......болған еді: бар еді:... |
| 3 |
|
|
su...anta : qalmïšï : budun : On Uyγur200 Toquz Oγuz : üze : yüz // yïl olurup : ......Orqun ögüz : ......
|
|
...су...сонда.қалғаны: бүтін (халық): Он Ұйғыр Тоғыз Оғыз: үсті: жүз жыл: отырып:... ... Орхон өзен:... |
| 4 |
|
|
Türük ...čaq 207 : elig (оn?208 ) yïl : olurmus : Türük eliŋe : altï : otuz yašïma : enč//....berti : anta : boyla... |
|
Түрік...чақ: елу (он?) жыл: отырған: Түрік Елінде: алты: отыз (26)жасымда:... берді: сонда: бойла....
|
| 5 |
|
|
yanа : ...i : Toquz Oγuz budunïmïn : etirü qubartï : altïm аqaŋïm : Kül /bilgе qaγan/......
|
|
тағы:...: Тоғыз Оғыз бүтін (халық)ымды: итере қопсытты: алдым әкем: Күл /Білге қаған/... |
| 6 |
|
|
sü yorïdï : özümin öŋre : bïŋa : bašï : ïtï : Kejrede : öŋden : yantïčïmda : //...qoŋluγ : toqluγ.........
|
|
сүңгі (әскер)жорытты: өзімді өңірге: мыңның: басы: етті: Кейре (өзен)де: өңден: жанысып келгенде: ... қойлық: тоқтық:..... |
| 7 |
|
|
ičgerip : yanï yorïdïm Kejre : bašïnta üč Вirküde : qan süsin : // birleqatïltïm : anta : .....
|
|
Ішке енгізіп: жаңа жорыттым Кейре: басында үш Біркүде: хан сүңгісін (әскерін)://бірлесе қатыстым: сонда: ... |
| 8 |
|
|
еrtim Qara : Qum : ašmïš : Kögerde : Kömür taγda : Yar ögüzde : Üč Tuγ/luγ/ : // Türük budun : ...
|
|
еді Қара Құм: асқан: Көгерде: Көмір тауда: Йар өзенде: Үш Ту /лы/: Түрік бүтін(халық):... |
| 9 |
|
|
Ozmïš Tegin : qan bolmïš : qoň yïlqa : yorïdïm : екіnti : süŋüs…/ altïnč/ // ay altï yaŋïqa : toqïtdïm......... |
|
Озмыш Тегін: хан болған: қой жылға: жорыттым: екінші: сүңгілес (соғыс):... /алтыншы///ай алты жаңасына тоқытдым:... |
| 10 |
|
|
tutdïm : qatunïn : anta : altïm : Türük budun : anta : ïnγaru : yoq : boltï аntа kisre : // taqïγqu : yïlqa : ...budun : ...tuyup
|
|
тұтдым: қатұнын: сонда: алдым: Түрік бүтін (халық): сонда: осылай: жоқ болды сонда кейін://тауық: жылға: ... бүтін (халық):... |
| 11 |
|
|
Üč Qarluq : yablaq ašqïnïp teze bardï quruya On Oqa : kirti : laγ // zin yïlqa : ...Tay Bilge : Tutuqïγ : ......
|
|
Үш Қарлұқ: жабайы (жаман)асып тежей барды: кері Он Оққа: кірді: до//ңыз жылға:...Тай Білге Тұтұқды:... |
| 12 |
|
|
yabγu : atadï anta : kisre : aqaŋïm : qaγan : učdu : qara budun : qïlïnč // küsgü yïlqa.........dïm :
|
|
Йабғұ атанды сонда: кейін: ағайыным: қаған: ұшды: қара бүтін (халық): қылын?//тышқан жылға... ...дым: |
| 13 |
|
|
tutdïm : ...birle...anta : Bökеgük/de/ : jetdim : kеče yarïq ba//tar : erikle : süŋüsdim : anta : šančdïm : kün : /artatïlmïs? : / tün/ öčürilmis? : /Bökеgükde : Segiz Oγuz : Toquz Tatar : qalmaduq : eki yaŋïqa : kün toγuru : süŋüsdim : qulum küŋüm : budunïγ : Teŋri :
|
|
тұтдым: ...бірлесе:...сонда: Бөкегүкде: жеттім: кеше жарық: батар: еркінмен: сүңгілестім (соғыстым): сонда: шанышдым: күн: /аттырып?:/ түн /өшкілей өшіріліп?/: Бөкүгүкде: Сегіз Оғыз: Тоғыз Татар: қалмады: екі жанаса: күн туысына: сүңгілестім: құлым күңім: бүтін (халық)ды: Тәңірі: |
| 14 |
|
|
jer : аyu : berti : anta : šančdïm : yazïqlïγ аtlïlïγ ...Teŋri : tuta berti : // qara : igіl : budunïγ : yoq qïlmadïm : еbin barqïn yïlqïšïn : yulmadïm : qïyïn : aydïm : turγuru qutum : kentü budunïm : tedim : udu : kelin tedim : qudup : bardïm : kelmedi : yiče :
|
|
жер: билік: берді: шанышдым: жазықты атты... Тәңірі: ұстай берді: қара: иілген: бүтін (халық)ты жоқ қылмадым: үйін барықын жылқысын: жұлмадым: қиындық айттым: тұрақты құтым: өз бүтін (халық)ым: дедім: сөйтіп: келсін дедім: қозып бардым: келмеді: тағы:
|
| 15 |
|
|
ertim : Burγudа : jetdim : törtinč ay : toquz yaŋïqa : süŋüsdim : šančdïm : yïlqïšïn : barïmïn : qïzïn : quduzïn : kelirtim : besinč ay : udu : kelti : Segiz Oγuz : Toquz Tatar : qalmadï : kelti : Seleŋe : kedеn : yïlun : qul : berdеn : sïŋar : Šïp bašïŋa : tegi : čerig itdim :
|
|
едім: Бұрғұда жеттім: төртінші ай: тоғыз жаңасына: сүңгілестім: шанышдым: жылқысын: барлығын: қызын: әйел -құтанын: келтірдім: бесінші ай: ұтқылай келді:Сегіз Оғыз: Тоғыз татар: қалмады: келді: Селең+геден: Йылұн: -қол: бірден: сыңар: Шып басына: тие: шерік (жауынгер) итердім:
|
| 16 |
|
|
Кerügün : Šaqïšïn : Šïpbašï : köre : kelti : altï učï : Seleŋeke tegi : čerig itdi : besinč ay toquz : otuzqa : süŋüs : dim : anta šančdïm : Seleŋeke : šïqa : šančdïm : yazï qïltïm : üküsi : Seleŋe : qodï : bardï : biz : Seleŋe : keče : udu : yorïdïm : süŋüsde : tutup : on er idim :
|
|
Керүгді: Шақышты: Шып басы: көре: келді: алты ұшы: Селеңгеге тие: шерік - (жауынгер) итерді: бесінші ай тоғыз: отызға: сүңгілес: тім: сонда шанышдым: Селеңгеге: сыға шанышдым: жазаладым: өңшең көбі: Селеңге: қозып: барды: мен: Селеңге: кеше: ұтқылай: жорттым: сүңгілесте: тұтып: он ер (батыр) жібердім: |
| 17 |
|
|
Tay Вilge : Tutuq : yablaqïn : üčün : bir eki atlïq : üčün : qara : budunïm : öltiŋ : jetdeŋ : yaŋa ičik ölmeči : jetmeči : sen tedim : jiče : isig : küčüg : bergil : tedim : eki ay kütdim : kelmedi : sekizinč ay : bir yaŋïqa : sü yorïyïn : tedim : tuγ : tašqïr : erikli :
|
|
Тай Білге: Тұтық: жабайын (жаман): үшін: бір екі атты: үшін: қара: бүтін(халық)ым: өлдің: жеттің: жаңа іші өлмеші: жетпесі: сен дедім: игі (жетерінше): істі: күшті: бергей: дедім: екі ай күттім: келмеді: сегізінші ай: бір жаңасы: сүңгі жорытайын: дедім: ту: тасушы тасқыр: ерікті: |
| 18 |
|
|
Jelme : eri : kelti : yaγï kelir : tedi : yaγïn bašï : yorïyu : kelti : sekizinč ay : eki yaŋïqa : Čïγïltar : Költe : qašuy : kezü : süŋüsdim : anta : šančdïm : anta : udu : yorïdïm : ol ay : bes jegirmike : Kejre : bašï Üč Birküde : Tatar : birle : aqtï : toqïdïm : šïŋarï : budun :
|
|
Желме: ері: келді: жауы:келер: деді: жаудың басы: жорып: келді: сегізінші ай: екі жаңасы: Чығылтар: көлде: қарсы кезіге: сүңгілестім: сонда: шанышдым: сонда: ұтқылай: жорытттым: ол ай: бес жиырмасына: Кейре: басы Үш Біркүде: Татар:ірлесе: ақты: тоқытдым: сыңары: бүтін (халық): |
| 19 |
|
|
ičikdi : šïŋаrï : budun...a : kirti : anta : yana : tüsdim : Ötüken Yïšïn : qïšladïm : yaγïda : bоšuna : bоšuna аldïm : eki oγulïma : yabγu : šad at bertim Tarduš : Töles : budunqa : bertim : ančïp : barš : yïlqa : Čеk tapa : yorïdïm : ekinti ay tört : jegirmike : Kemde :
|
|
ішке енді: сыңары: бүтін (халық): ... кірді: сонда: жаңа: түстім Өтүкен: Йышыны: қыстадым: жаудан: босана: босана алдым: екі ұлыма: Йабығу: Шад ат -(атақ)бердім: Тардұш: Төлес: бүтін (халық)қа: бердім: сөйтіп: барыс: жылға: Чек таман:жорыттым: екінші ай төрт: жиырмасына: Кемде: |
| 20 |
|
|
toqïdïšïm : оl ay...nta : Tez bašïnta : Qašar qurïdïn : örügen anta : itetdim : čït anta : toqïtïdïm : yay anta : yayladïm : yaqa : anta : yaqaladïm bilgümen : bitigmen anta : yarattïdïm : ančïp : ol yïl : küzün ilgerü : yorïdïm : Tatarïγ : yatïdïm : tabïšγan : yïl :
|
|
ұрыстым: ол ай ... сонда: Тез басында: Қашар кері жақтан: орданы: сонда: еттірдім: чыт (құрылыс)? сонда: тоқытдым: жаз сонда: жағаластырдым: білгенімнен: бітігімнен сонда: жараттырдым: сөйтіп: ол жыл: күзден ілгері: жорыттым: Татарды: жапырдым: қоян: жылы: |
| 21 |
|
|
besinči ay qa : tegi......qa : ...// ŋiz bašï : anta : ïdïq jer : kedinte : Aybaš Tuquš : belterinti : anta yayladïm : örügіn : anta : yarattïdïm : čït anta : toqïtdïm : biŋ yïllïq : tümen künlik : bitigimin : bilgümin : anta : yašï tašqa :
|
|
бесінші айға: тие... ...қа:... //ңүз: басы: сонда: Ұйғыр Жер: кейінде: Айбас: Тоқыш: белесінде: сонда жайладым: орданы сонда: жаратттырдым: чыт (құрылыс) сонда: тоқытдым: мың жылдық: түмен күндік: бітігімді: білігімді: сонда: жазық (бекем)тасқа: |
| 22 |
|
|
yarattïdïm : tol... : // yarïmatïn : yaγïd kelmis : örün begig : qara qulluqïγ : anï olurmus : Qïrqïz tapa : er idmis : siz tašïqïŋ : Čikig tašγarïŋ : temis : men : tašqïyïyn temis : Kür budqa ïda :
|
|
жараттырдым: тол......//...жаулай... келген:өрен ақ бекті: қара құлықты: сол отырған: Қырғыз таман: (батыр) ер жіберді: Сіз тасындар: Чекті тасытыңдар: деген: мен тасиын: деген: Көр Бұдқа ықта: |
| 23 |
|
|
qabšïlïm temis : Őtüken......temis : ...z : ..aŋï ...sü yorïdïm : ....tutuq : bašïn : Čik tapa : ebiŋe : ïtdïm : Isi jer tapa : Az er ïtdïm : kör tedim : Qïrqïz qanï : Kögmen : irinte :
|
|
қапсырамыз деген: Өтүкен:... деген:...сүңгі жорыттым:... ...Тұтық: басын: Чек таман: үйіне итердім: Есі жер таман: Аз ер (батыр) итердім: көр дедім: Қырғыз ханы: Көгмен: жерінде: |
| 24 |
|
|
...ermis : jelmisin Іs : jeriŋerü : ïtïdïm : jelmisin menіŋ еr anta bašmïš : atïl tutmïš : qanïŋa : ...
|
|
... ...екен: желкелеуші Ес: жеріне: итедім (жібердім): желкелеуші: менің ер сонда басқан: атылу тұтқан: ханына:...
|
| 25 |
|
|
...er kelti : Qarluq : Еsiŋe : kelmedük tedi : erin : Qarluq : ...Ertis ögüzig : Arqar bašï tušï : anta : Er Qamïš Altïn yanta sallap : kečdim : bir jegirminči ay : sekiz jegirmike... : yoluqdum Bolču ögüzde : : Üč Qarluγïγ :
|
|
...ер келді: Қарлық: Есіне: келмелдік деді: ерлерін: Қарлық...Ертіс өзенді: Арқар басы тұсы: сонда: Ер Қамыш Алтын жанай салмен кештім: бір жиырманшы ай: сегіз жиырмаға...жолықтым: Болчұ өзенде: Үш Қарлықты: |
| 26 |
|
|
anta : toqïdïm : anta : yanï : tüsdim : Čіk budunïγ : bïŋam süre : kelti : ...Tez bašï : čïtïmïn yayladïm : yaqa : anta : yaqаladïm : Čіk budunqa : tutuq bertim : Іš barïš : Tarqad : anta : anča oldum : ...antа : er kеlti : Qazluq költe :
|
|
сонда: жеңдім: сонда: жаңа түстім: Чек бүтін (халық)ты: мыңдығым сүрте: келді: ...Тез басы: чытымды (құрылыс): жайладым: жағасын (шетін)сонда жағаластырдым: Чек бүтін (халық)қа: Тұтық бердім: Ыс Барыс: Тархат: сонда: соншалықты болдым: ...сонда: ер келді. Қазлұқ көлде:... |
| 27 |
|
|
...ïγda : körtü : yaγï...eltip : uyu kelti : bes jegirmike...Tayγun : külte : tiriltim : bidigüč er : anta : ït...elti : Qara : Yotluqun : kečip : kelirti : utru yorudum : ......boltï : Qarluq : ...
|
|
...көрді: жауы...еріп: қуалай келді: бес жиырмаға... Тайғұн: көлде: терілдім (жиналдым): тілші ерді: сонда: жібердім...Қара: Йотлұқты: кешіп: келтірді: Мен қуалай (ұтқылай) жорыттым:... ...болды: Қарлық... |
| 28 |
|
|
...er edmis : ...temis : ičre : biz bulγayïn : temis : tašdïntan : ...//...šayïn : temis : Bašmïl : yaγïdïp : ebim erü : bardï : anï ičgermedim : tašdïnta : Üč Qarluq : Üč Ïduq ta......Ötükente : ben...
|
|
...ер жіберген... деген: ішкі: біз бұлыңғырлатайын: деген: тысындан:...//...деген: Басмыл: жаулатып: үйіме қарай: барды: соны ішке енгізбедім: тысында: Үш қарлық: Үш Ұйық т... Өтүкенде: мен:... |
| 29 |
|
|
...anta : ...altïnčï ay : bir otuzqa : süŋüsdüm anta : sančïdïm : Ičüj kečip : //...g tuγuru sančïdïm anta : ötrü : Türüges : Qarluqïγ : tabarïn alïp : ebin : yolïp barmïš ebime : tüsdim : ...
|
|
...сонда:...алтыншы ай: бір отызға: сүңгілестім сонда: шанышдым: Ічүйді кешіп: //...тура шанышдым сонда: өткен: Түргеш: Қарлықты: тауарын алып: үйін: жолдап барып үйіме: түсдім: ... ... |
| 30 |
|
|
yaγï bol......turup jerin tapa bardï yoγaru yoγardaqïn : sekizinči ay : ben : udu yorïdïm ebimin Er : Esigünte : Yola : költe : qutum anta : ertim : ......
|
|
жауы бол... ...п жерін таман бардыжоғары жоғарладың: сегізінші ай: мен қуалай (ұтқылай) жорыттым үйіміді ер: Есігүнте: Йола: көлде: құтым: сонда: едім: ... ... |
| 31 |
|
|
Basmïlγaru : ...ay bir otuzqa Qarluqïγ : ...Yoγra Yarïšda : süsin : anta sančïdïm ebi : on kün öŋre ürküp barmïš anta : yana : yorïp : tüsdim : ......
|
|
Басмылға қарай:...ай бір отызға Қарлықты... Йоғра Йарышда: сүңгісін: сонда шанышдым үйі: он күн өңірге үркіп барған сонда: жаңа: жортып: түстім... ... ... ... |
| 32 |
|
|
Bir yegirminč ...čdïm...budunïŋa // kirtim : Irelünte : Talïqïmta : yetdim šanuqï : Tabγačdaqï : Oγuz : Türük : tašïqmïš : anta : qatïlmïš : anta begler : ....
|
|
Бір жиырманшы...шанышдым ...бүтін (халыққа) //кірдім: Ірелүнте: Талықымда: жеттім: ?: Қытайдағы: Оғыз: Түрік: тасыған: сонда: қатысып: сонда бектер... ... |
| 33 |
|
|
meniŋ süm üč......// beš yüz kedimlig yadaγ bir eki šašïp kelti : küŋüm : qulum : budunïγ : Teŋiri : Jer anta : ayu berti : anta sančdïm : .........
|
|
Менің сүңгім (әскерім) үш... ...// бес жүз кежімлік жаяу бір екі қаруланып келді: күңім: құлым: бүтін (халықты): Тәңірі: Жер сонда: айқай берді: сонда шанышдым: ... ... |
| 34 |
|
|
anta budun ičikti : ......Qarluq tapa tezip kirti : anta yana : tüšip : Orqun : balïqlïγ belteriginte : El örgüginin anta : örgüpen etdim : ...... |
|
Сонда бүтін (халық) ішіне енді:... ...Қарлық таман тежей кірді: срнда жаңа: түсіп: Орқұн: қалалық жайылымда: Ел ордасын сонда: ордалай еттім: ... ... |
| 35 |
|
|
...bir jegirminč ay jegirmike : Qara : Bulaq öŋden : Suqaq yolï : anta : ČigilTutuq : ......
|
|
... ...бір жиырма ай жиырмаға: Қара: Бұлақ өңірден: Сұқақ жолы: сонда: Чігіл Тұтық: ... ... |
| 36 |
|
|
...tuγur aγuγ kečürü : ......sančdïm : Qarluq Basmïl : ......terilip : ...
|
|
... ...тұ әмір кешірі:... ...шанышдым: Қарлық Басмыл:... ... теріліп (жиналып)... ... ... |
| 37 |
|
|
kelti : ...Qarluq : ...sekizinč ay : üč yaŋïqa : yorïdïm : ......Qarluq tirigi barïp : Türügeske : kirti : yana tüsip :
|
|
келді:...Қарлық:... ... ...сегізінші ай: үш жаңасы: жорыттым: ... Қарлық тірегі барып: Түргешке: кірді: жаңа түсіп: |
| 38 |
|
|
onunč ay : yaŋïqa : ......temiši : üč : ......tüšdim anta yaqaγaru : Basmïl : Qarluq : yoq boltï : qoñ yïlqa :
|
|
Оныншы ай: жаңасы:... ... ...үш... ... түсдім сонда жағасына (шетіне)қарай: Басмыл: Қарлық: жоқ болды: қой жылға: |
| 39 |
|
|
...yayladïm : ......tabγ ačqanï : ...tezipbermiš : ...oγulïn : qotïdïm : ...budun...toqïdïm anta olurup : ebiŋe : іtim : qut yaratïγ : tuγun :
|
|
...жайладым... ...Табғач-Қытай ханы... тежей берген:...ұлын: қойдым: ...бүтін (халық)... жеңдім сонда отырып: үйіне: жібердім: құт жаратқан: туын: |
| 40 |
|
|
ebim ken : ......budunïγ qut : ...ebime ekinti ay altï yaŋïqa : tüsdim : taqïγu yïlqa : ......berti : ...yoq qïlmïš : ančïp : kelti eki qïzïn :
|
|
Үйім кен:... ...бүтін халық құт:... үйіме екінші ай алты жаңасы: түсдім: тауық жылға:... ... берді:...жоқ еткен: сөйтіп: келді екі қызын: |
| 41 |
|
|
tapïγ : berti : .........söziŋe yazmayïn tedi : yaŋïlmayïn : tedi : yiče : boltï : ...Soγdaq : Tabγačqa Seleŋede : Baybalïq yapïtï bertim :
|
|
...берді:... ... ...сөзіне жазаламайын дедім: жаңылмайын: деді: жақсы игі: болды:...Соғдық: Табғач -қытай Селеңгеде: Байбалық жасауды (бұйрықты) бердім: |
| 42 |
|
|
...tuγun : ...qabïšïp : kelti : ......bir otuzqa.........qa anta sančïdïm : Yarïš Aγulïγ : ara yatuq : bašïnta ara :
|
|
... туын...қапсыра: келді:... ...бір отызға... ... -ға сонда шанышдым: Йарыш Ағұлық: арасы Йатұқ: басында арасы: |
| 43 |
|
|
...tümen : ... sančïduq jerde : ......ekinti ay : altï jegirmike : Üč Tuγluγ :
|
|
...түмен...шанышқа жерде:...... екінші ай: алты жиырмаға: Үш тулық: |
| 44 |
|
|
Türük...anta : qatun : yegeni : Őz Bilge : Büñi
|
|
Түрік... ... ... сонда: қаты: жиені: Өз Білге: Бөні |
| 45 |
|
|
...biŋ yunt qalmïš tümen qoñ qalmïš :
|
|
... ... ... ...мың жылқы қалған түмен қой қалған |
| 46 |
|
|
...bamïš atï ...bilmez.......barča : tükep : Teze :
|
|
... ... ...ған аты...білмес... ...барша: түгесіп: Тезге |
| 47 |
|
|
...begnig ben ...bunča bitigig bit...
|
|
... ... бектің мен:... бұнша бітікті (жазуды) біт... |
| 48 |
|
|
...tüsdim : ...sü basï ben : ...bin yunt tümen : qoñï : ben ...sančïdïm :
|
|
...түстім: ...сүңгі басы мен: ...мың жылқы түмен: қойды: мен... шанышдым: |
| 49 |
|
|
|
|
...дім: келтірдім: |
