Тарихи анықтама
VII-VIII ғасыр.
Көне түрік дәуірінің тушы жауынгерлердің қолтаңбасы.
Ескерткіш аталуы
«Тэвш уулын (тауының) ескерткіші»
Табылған жері мен cақтаулы жері
Қазіргі Моңғолия Өвөрханғай аймағы Боғд сұмынынан 20 км шығыста Тэвш тауының қойнауындағы қорғаннан табылған.
Моңғолия Археология институтының лабораториялық қоймасында сақтаулы.
Ескерткіштің сипаттамасы
Сандықтасты қорғаннан табылған.
Қоңыр сұр түсті тұнбатас. Бітіктастың майдалай тегістеген жалпақ бетінде адам сұлбасы іспетті айқын бейне мен таңба қашалған.
Ескерткіш өлшемі
Бесбұрыштау болып келген тұнбастастың өлшемі 0,5х0,47 м. Таңба әріптердің өлшемі 2,5-3 см.
Ғылыми зерттеулері
1949 ж. А.П.Окладников, Н.Сэр-Оджав жетекшілік еткен экспедициясы тапқан 234 . 1974 ж. алғаш рет аталмыш бітіктастағы мәтінді В.М.Наделяев оқып, орыс тіліне аударған және тиянақты түсіндірмелерін берген 235 . 1977 ж. Н.Сэр-Оджав ескерткіштің алғаш табылған кезіндегі жай-күйін жариялады 236 . 1979 ж. С.Харжаубай В.М.Наделяевтің оқыған бір жолына қоса екінші жолды анықтаған 237 . Алайда түпнұсқадағы таңба-әріптерге қарағанда С.Харжаубайдың көшірмесінде күмәнді тұстар бар.
С.Харжаубайдың транскрипциясы:
Tuγčïm urаγačï Yaγïz čur tuγ ötü... - Наш барабанщик, уракшы (клич) Ягыз –чур, бей барабан! ...
Tuγčï bu ... - Наш барабанщик-это ...
В.М.Наделяевтің транскрипциясы
tuγčï borγučï yaγïz čur tuγïraγï
Вариант 1. (Это) тамга знаменщика и трубача Ягыз-чура Вариант 2. (Здесь) знаменщик-трубач Ягыз-чур. (А это) его тамга.
Қосымша мәлімет
Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" //"Қазақстан тарихы түркі тілді деректемелерде" атты сериясы бойынша. II том. - Алматы: Дайк-пресс, 2005. - Б.154-155.
