TҮРІК БІТІК
ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті
қазрусeng
Iздеу:
Қайда:
Басы Ескерткіш Үйреткіш Сөздік Көмек
Бөлімдер
Көне түрік бітіктер
Түрік бітік үйреткіш
Этномәдени сөздік
Дерек көздері
Көмек
Контакт
Бөліктер
Таңба
Бітік оқу
Бітіктеу
Сөздік
Мәтін
Кіріспе
Бітік деген не?
Сөз бен атау
Табиғат, қоршаған орта атаулары
Туыстық қарым-қатынасты білдіретін атаулар
Дене мүшелері атаулары
Жан-жануар, аң-құс атаулары
Үй,құрылыс атаулары
Қазба байлық атаулары
Әлеуметтік атаулар
Сын-сапа атаулары
Сан атаулары
Әскери құрылым мен жасақтардың сандық көрсеткіштері
Қағандық саяси-әскери билік жүйесінің негізгі тұлғалары
Қазақ тіліндегі ескерткіш мәтіндері
Деректер
Таңбалар
Сөздік
Іздеу
Карта
Мұражай жәдігерлері
Мақалалар
Әдебиеттер
Шрифт қолдау
Сайт картасы
  Табиғат, қоршаған орта атаулары
Түрік бітікте табиғат, қоршаған орта атаулары негізгі лексикалық топты құрайды. Оларға жер, су, өзен, көл, тау, тас, жазық, т.б. сөздер жатады.
jir[yer]жер ugz[ügüz]өзен TG[taγ]тау
SUB[sub]су Kul[köl]көл TY[taš]тас
Jzi[yazї]жазық
jir[jir]жер
  1. Қара жер.
Күлтегін бітіктасындағы "Үстіде Тәңірі, астыда қара жер қылынғанда, екеу ара кісі ұлы қылынған" дегенде айтылған. Жер-су қос сөз түрінде жұмсалады.
SUB[süb]су
  1. Өзен-көл
  2. Су
Жер сөзімен қатар су сөзі де бірге қолданылады.
UT [ot]от
  1. Жасыл желек шөпті жер.
  2. Жанған от.
Суретте "Ырық бітікте" кездесетін от сөзінің жеке таңбасы қызғылт түспен ерекшеленіп тұр. Бұл үзіндіде ...От көріп, жорыта барып, су ішіп... деп жазылған.
utuKn jirÖtüken : jerӨтүкен : жер
Күлтегін бітіктасының II–қапталындағы мәтін (1-15 жол) 9-жол
kiRQz jiryaQïrqïz : jeriŋeҚырқыз : жеріне
Білге қаған бітік тасы бірінші беті (І. 1-41 жол) 15-жол
UJGUR jirntaUyγur : jerinteҰйғұр: жерінде
Cүүжийн бітіктасы 1-жол
JGz jiryaγïz : Jerнығыз (қоңыр): Жер
Білге қаған бітік тасы бірінші беті (І. 1-41 жол) 2-жол
jirSUB idsz BULmzUNJer sub idsiz : bolmazunЖер Су: иесіз: болмасын
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін (1-40 жол) 19-жол
BUDNG UTSUB QiLmDmbudunïγ : ot sub qïlmadïmбүтін (халық)ты: от су қылмадым
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін (1-40 жол) 27-жол
SUBiCipn sub içipen су ішіп
Or. 8212 (161). 17-жол
rtsugzg Ertis ügüzüg Ертіс өзенді
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 37-жол,
Білге қаған бітік тасы бірінші беті 27-жол,
Тұнық-ұқ бітіктасының 35, 37-жолдары
jiWu ugzg Jenčü ügüzig Йенчү (Інжу) өзендi
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 39-жол
jW ugzg Jenčü ügüzig Йенчү (Інжу) өзендi
Тұнық-ұқ бітіктасының 44-жолы
QRaKulta Qara költe Қара көлде
Күлтегін бітіктасының I–қапталындағы мәтін 2-жол
KumrTGDa JRugzda Kömür taγda : Yar ögüzde Көмір тауда : Йар өзенде
Ел Етміш Білге қаған бірінші (Мойын-Чұр) бтітіктасының 8-жолы.
YOUyJziQa Šantuŋ : yazïqa қытайдағы Шаңтұң жазығы
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 17-жол, II–қапталындағы мәтін 4-жол
JRSJziDa Yarïs yazïda Йарыш жазықта
Тұнық-ұқ бітіктасының 36-жолы
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.


Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қазрусeng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.