|
|
| Табиғат, қоршаған орта атаулары |  |
|
|
Түрік бітікте табиғат, қоршаған орта атаулары негізгі лексикалық топты құрайды. Оларға жер, су, өзен, көл, тау, тас, жазық, т.б. сөздер жатады.
|
| jir | [yer] | жер |
ugz | [ügüz] | өзен |
TG | [taγ] | тау |
| SUB | [sub] | су |
Kul | [köl] | көл |
TY | [taš] | тас |
| Jzi | [yazї] | жазық |
|
|
|
Күлтегін бітіктасындағы "Үстіде Тәңірі, астыда қара жер қылынғанда, екеу ара кісі ұлы қылынған" дегенде айтылған. Жер-су қос сөз түрінде жұмсалады. |
|
Жер сөзімен қатар су сөзі де бірге қолданылады. |
| UT |
[ot] | от | - Жасыл желек шөпті жер.
- Жанған от.
Суретте "Ырық бітікте" кездесетін от сөзінің жеке таңбасы қызғылт түспен ерекшеленіп тұр. Бұл үзіндіде ...От көріп, жорыта барып, су ішіп... деп жазылған. |  |
|
| utuKn jir | Ötüken : jer | Өтүкен : жер | Күлтегін бітіктасының II–қапталындағы мәтін (1-15 жол) 9-жол |
| kiRQz jirya | Qïrqïz : jeriŋe | Қырқыз : жеріне | Білге қаған бітік тасы бірінші беті (І. 1-41 жол) 15-жол |
| UJGUR jirnta | Uyγur : jerinte | Ұйғұр: жерінде | Cүүжийн бітіктасы 1-жол |
| JGz jir | yaγïz : Jer | нығыз (қоңыр): Жер | Білге қаған бітік тасы бірінші беті (І. 1-41 жол) 2-жол |
| jirSUB idsz BULmzUN | Jer sub idsiz : bolmazun | Жер Су: иесіз: болмасын | Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін (1-40 жол) 19-жол |
| BUDNG UTSUB QiLmDm | budunïγ : ot sub qïlmadïm | бүтін (халық)ты: от су қылмадым | Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін (1-40 жол) 27-жол |
| SUBiCipn |
sub içipen |
су ішіп | Or. 8212 (161). 17-жол |
| rtsugzg |
Ertis ügüzüg |
Ертіс өзенді |
Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 37-жол,
Білге қаған бітік тасы бірінші беті 27-жол,
Тұнық-ұқ бітіктасының 35, 37-жолдары |
| jiWu ugzg |
Jenčü ügüzig |
Йенчү (Інжу) өзендi | Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 39-жол |
| jW ugzg |
Jenčü ügüzig |
Йенчү (Інжу) өзендi | Тұнық-ұқ бітіктасының 44-жолы |
| QRaKulta |
Qara költe |
Қара көлде | Күлтегін бітіктасының I–қапталындағы мәтін 2-жол |
| KumrTGDa JRugzda |
Kömür taγda : Yar ögüzde |
Көмір тауда : Йар өзенде | Ел Етміш Білге қаған бірінші (Мойын-Чұр) бтітіктасының 8-жолы. |
| YOUyJziQa |
Šantuŋ : yazïqa |
қытайдағы Шаңтұң жазығы | Күлтегін бітіктасының I–бетіндегі мәтін 17-жол, II–қапталындағы мәтін 4-жол |
| JRSJziDa |
Yarïs yazïda |
Йарыш жазықта | Тұнық-ұқ бітіктасының 36-жолы |
|
|
|
|
|
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы
"Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды.
Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.
|
|
